Văn hóa - Nghệ thuật Tác giả - Tác phẩm Ở lại quê nhà

Vân là cô gái nuôi trong mình những hoài bão lớn. Mười mấy năm trước, đám thanh niên trong làng chỉ mong học xong cấp hai rồi xin vào trường trung cấp Cơ điện thì Vân nuôi ước mơ vào cổng trường đại học. Học xong, cầm tấm bằng cử nhân loại giỏi trong tay Vân không bám trụ lại thành phố mà quay trở về quê với đất cằn đá sỏi. Mới hôm nào đến thăm nhau Vân còn thao thao kể về một trang trại xanh theo tiêu chuẩn VietGAP giữa quê hương. Hồi bạn cuốc đất trồng rau khối người cười nhạo. Thời buổi mấy ai còn tha thiết đất đai đồng ruộng. Trẻ thì đi xuất khẩu lao động Nhật, Hàn. Cứng tuổi thì xin vào các lò gạch trong vùng. Già thì bỏ ruộng ở nhà trông đàn cháu nhỏ hoặc xây chuồng trại chăn nuôi. Một tháng lương công nhân bèo bọt cũng đong vài tạ thóc tội gì mà bán mặt cho đất, bán lưng cho trời. Suốt ngày quần quật ngoài đồng mà đến lúc thu hoạch trừ chi phí đi có khi vẫn lỗ. Vân là người còn sót lại của đồng đất quê nhà. Vậy mà đất cằn còn chưa kịp nở hoa dưới bàn tay của bạn thì căn bệnh ung thư dạ dày đã cướp đi tất cả. Dìu nán lại nghĩa trang, nằm xuống cỏ xanh ngửa mặt lên trời ngắm một cơn giông màu đỏ.

Từ bao giờ làng quê bỗng có quá nhiều số phận chịu chung cái chết vì những căn bệnh ung thư quái ác. Thỉnh thoảng làng trên xóm dưới lại nghe tin thêm một người nữa sắp bước vào cửa tử. Hôm nay là Vân, ngày mai có thể sẽ là Dìu hoặc một người thân thiết nào đó. Dìu nhìn những đám mây đục ngầu mường tượng ra cột khói ngùn ngụt bốc lên từ lò gạch. Chúng bay lên trời ngưng tụ thành hơi nước, đóng cặn trong những đám mây. Những hạt mưa rơi xuống giếng sâu, ao hồ, đồng ruộng chứa đầy độc tố. Dìu là con cá nhỏ sống trong suối cạn chờ mưa. Những hạt mưa đang đầm đìa trên mặt bây giờ khác mưa của ngày xưa tụi Dìu từng tắm. Mà bây giờ thứ gì chẳng khác, ngay cả cọng rau xanh mua ngoài chợ cũng nhuốm màu nghi hoặc. Rằng thứ màu xanh mơn mởn nõn nà ấy cũng có thể giết chết mình dần. Từng hơi thở của mình cũng bám đầy bụi bặm. Không còn cái thời thức dậy mở cửa sổ ra là thấy hương bưởi hương chanh. Bước ra cổng thấy hương đòng đòng. Đi ra đường thấy hoa thơm cỏ dại. Đêm nằm trong căn buồng vách đất mở cửa sổ nhìn trăng, hương hoa cau còn thơm ngan ngát. Dìu thường nằm im tận hưởng bầu không khí trong lành cho đến khi chìm vào giấc ngủ. Lớn lên xuống phố Dìu nhiều lần muốn tắc thở vì mùi khói xe. Trốn về quê thì nồng nặc mùi khói gạch, mùi phân lợn từ chuồng trại chăn nuôi xung quanh. Dòng suối chảy qua làng từng gắn liền với tuổi thơ biết bao đứa trẻ như Dìu. Nhưng giờ không đứa trẻ nào dám trầm mình xuống đó tắm mát vì ô nhiễm nước từ đầu nguồn. Ai trả cho Dìu dòng nước trong vắt ngày xưa? Những tôm cá, hến trai. Những rong rêu êm dịu. Những buổi chiều chăn trâu cắt cỏ chỉ mong về qua suối để vục mặt xuống dòng nước ấy uống no căng bụng.

Dìu đến thăm trang trại của Vân thấy vườn cam đang mùa chín rộ. Những đàn kiến vàng bò lổm ngổm trên cây cam. Có kiến vàng là không có hóa chất trong vườn. Chẳng phải kiến tự nhiên mà có. Mẹ Vân ngồi bôi thuốc vào những nốt kiến vàng đốt trên người nhắc Dìu cẩn thận.

- Giống kiến vàng vốn được xem là loại thiên địch lợi hại. Các bệnh thường gặp ở cam quýt sẽ thuyên giảm khi nuôi giống kiến này trong vườn. Lúc còn sống, Vân phải lặn lội xuống một vườn cam dưới Hà Nội để xin giống kiến này. Con bé luôn muốn canh tác thuận tự nhiên để tốt cho người dùng. Chỉ tiếc là số nó vắn quá. Bác thì tuổi già sức yếu, chẳng biết có tiếp tục với bộn bề công việc còn dang dở ở đây. Mà chừng nào cháu đi?

- Cháu cũng chưa biết nữa. Có thể tháng sau cháu xuống học tiếng và thi đơn hàng bác ạ.

- Tụi trẻ bọn cháu cứ đi hết thế này, quê mình buồn lắm.

- Biết làm sao được bác. Mọi thứ đều đổi thay. Quê hương mình cũng không còn như xưa cô ạ.

Dìu tính đi xuất khẩu lao động chẳng phải vì ham hố kiếm được nhiều tiền. Trước mở quán cơm dưới phố Dìu cũng kiếm khá lắm. Sau không làm nữa vì mấy quán cơm mới mở ra bên cạnh nhập thực phẩm bẩn bán rẻ hơn. Quán ngay cổng bệnh viện, đa phần những người đến mua đều khó khăn. Họ là bệnh nhân hoặc người nhà thăm nuôi. Nằm viện là đủ thứ chi phí đổ lên đầu. Thành ra một đĩa cơm bình dân đủ no mà rẻ hơn vài nghìn cũng là niềm vui của họ. Quán Dìu ít khách dần, bán rẻ nữa thì không có lãi. Thỉnh thoảng lại có người đến gạ mua thực phẩm bẩn với giá rẻ bèo, có đi kèm đủ thứ hóa chất để phù phép thành những miếng thịt gà, thịt lợn thơm ngon. Nhân viên quán Dìu tặc lưỡi bảo “hay là cứ nhập quách thịt thối. Họ ham rẻ thì họ chịu. Chứ thế này buôn bán sao được?”. Dìu dẹp quán về quê, chịu không thể thỏa hiệp với những điều tội lỗi. Mẹ Dìu theo đạo Phật, câu bà hay nói với các con nhất là “gieo nhân nào gặt quả ấy”. Dìu mà làm mấy chuyện xấu xa sao dám nhìn mặt mẹ. Về quê thì chẳng biết làm gì. Không nhẽ lại xin vào mấy lò gạch hít khói đến đến bục phổi. Dìu tính đi xa một chuyến để thay đổi không khí. Tuổi trẻ chẳng phải được đi đây đó là cả niềm mơ ước hay sao. Mà thật ra Dìu nghẹt thở quá. Dìu cảm thấy nếu cứ sống như thế này mãi biết đâu một ngày không xa sẽ nằm trong những tấm gỗ nồng nặc mùi sơn đi qua cánh đồng làng bằng bước chân trăm người đưa tiễn.

Dìu mơ thấy mình bay lơ lửng giữ những tầng mây. Bỏ lại phía dưới bầu không khí đục ngầu. Dìu như con cá nhỏ thoi thóp ngoi lên khỏi vùng nước bẩn. Dìu cúi xuống nhìn ngắm mặt đất với những cột khói cao, những con suối dòng sông đen ngòm rác thải. Những bãi rác chất cao như núi. Những tham vọng nổi trên khuôn mặt người những hình thù kỳ quái. Dìu thấy mình tan ra, nhẹ bẫng như một đám mây. Nhưng lại không phải một đám mây màu trắng. Nó đen ngòm như khói. Thứ khói công nghiệp có thể giết chết hàng triệu lá phổi trên thế giới này. Nó tuyệt đối không phải là thứ khói bếp có mùi rơm rạ đồng chiều, mùi thơm dịu của cụi nhãn củi tràm. Mùi của cá cơm, mùi của bình yên qua bàn tay mẹ. Dìu phải làm sao để gột rửa thân thể mình thành đám mây trắng xốp? Dìu hoang mang lơ lửng trôi dạt trong vô định. Như một kẻ chạy trốn không biết mình đi đâu về đâu. Dìu chỉ còn nghe thấy tiếng hát trong veo của cô bạn nhỏ năm nào. Như sợi diều mong manh giữa không trung đang cố níu lấy Dìu. Bồng bềnh. Chao đảo.

***

Ngày nhỏ, Dìu hay rủ Vân ra suối đãi hến về nấu canh chua. Vân ngồi trên mỏm đá buông đôi chân trắng ngần khoắng trong dòng nước. Vân hỏi Dìu nếu đi mãi lên đầu nguồn con suối nhỏ này sẽ bắt gặp điều gì? Thì sẽ thấy núi bạt ngàn xanh, mây trắng bao quanh, bầu trời gần hơn bao giờ hết. Nhất định phải là một nơi như thế mới có thể chắt chiu cho dòng suối này một làn nước trong vắt, ngọt lừ đến vậy. Nhưng bây giờ nơi đầu nguồn ấy đã khác xưa. Người dân quê Dìu từng nhiều lần kêu cứu khi biết mình đang chết dần với nguồn nước suối đen ngầu sủi bọt. Nước ngấm vào lòng đất, ảnh hưởng cả nguồn nước sinh hoạt của những hộ dân lân cận. Nhưng nước chảy theo dòng, dân biết kêu ai? Chính quyền xã cũng chỉ biết thở dài “nghe nói đầu nguồn có nhà máy giấy. Bàn bạc xử lý mãi rồi vẫn không hiệu quả”. Dìu nhìn những chú cá nổi lềnh phềnh trên suối. Nghĩ đến những kiếp người. Quanh nhà Dìu đâu chỉ có một mình suối Cái. Những con mương nhỏ luồn lách khắp nơi chứa đầy phân gia súc. Thứ mùi hôi thối xộc vào tận giấc mơ vụn vặt. Có bao nhiêu người từng muốn được bay lên? Lơ lửng…

Lúc còn sống Vân từng trăn trở, quê mình đất rộng bỏ hoang. Dân thành phố thì phải ăn toàn thực phẩm độc hại tràn về từ các cửa khẩu và từ chính lòng tham của con người. Nên Vân muốn tự tay mình chăm những luống rau, trồng từng gốc cây để tạo nên những mùa quả ngọt. Vân còn ao ước sẽ dựng chuồng để nuôi giun quế cho gà vịt ăn. Sẽ chặn dòng suối nhỏ chảy từ núi xuống làm đập thả cá. Sẽ trồng những cây thuốc quý vốn chỉ mọc trên núi. Sẽ ươm hạt giống hoa để một ngày nào đó trang trại của mình đón bạn bè từ thành phố đến nghỉ ngơi vào những ngày cuối tuần. Như một kiểu du lịch sinh thái trở về gần gũi với thiên nhiên. Hôm Dìu đến, những chuồng giun còn chưa lợp lá. Máy ủi đang múc dở chừng con đập nhỏ. Đất còn chưa kịp làm để ươm hạt giống. Vân mất bỏ lại ước mơ còn dở dang bề bộn. Lúc Dìu chào về, mẹ Vân còn bần thần ao ước “giá mà có người tiếp tục gây dựng trang trại này thì tốt biết bao”. Chẳng hiểu sao Dìu cứ nghĩ mãi về câu nói ấy. Hay là mình ở lại? Sang Nhật cũng làm nông nghiệp thì tại sao không ở lại quê? Đất đai đây, sức người đây, sao phải bươn trải biền biệt nơi xứ người?

Thêm một đám ma vừa đi qua cổng nhà, tiếng kèn trống ỉ ôi ảo não. Dìu nhìn dáng lưng còng của mẹ và mái đầu bạc trắng của cha tự nhiên thấy bất an. Nếu đi xa có thể Dìu không bao giờ có cơ hội được gặp lại những người thân thiết nhất. Cuộc sống này đâu ai nói trước được điều gì nên những năm tháng tha phương biết đâu lại chứa nhiều mất mát. Dìu quyết định ở lại khi nhìn đàn chim di cư bay mải miết rồi mất hút ở phía chân trời. Trang trại của Vân đang chờ bàn tay Dìu đến lợp chuồng trại, bón phân cho cây, làm cỏ kịp thời. Mùa mưa sắp đến rồi, phải đắp đập nhanh may chăng còn kịp. Biết bao việc phải làm Dìu chẳng còn thời gian để lăn tăn suy nghĩ. Vân đã dành cả tuổi thanh xuân để gây dựng nơi này, Dìu sẽ thực hiện nốt giấc mơ dang dở đó. Để một ngày gần nhất nơi này sẽ bạt ngàn xanh, những mùa cam mùa quýt ngọt lừ, con đường nở đầy hoa, từng bãi rau mơn mởn xanh trong veo sương sớm. Dìu sẽ thay Vân đón những người bạn đến từ thành phố. Cá dưới đập, gà vịt trong vườn, lũ trẻ sẽ thích mê khi nhặt được đâu đó dưới bụi cây một quả trứng gà hồng hào mới đẻ. Mường tượng ấy giúp Dìu không còn lơ lửng nữa. Tất cả hình dung đều rất thật, nằm ngay trên mặt đất này thôi. Sẽ đơm chồi nở hoa. Sẽ bật mầm kết trái. Dìu bổ từng nhát cuốc, trong đầu bỗng bật lên những câu thơ trong bài giảng trường làng ngày thơ bé: “Bàn tay ta làm nên tất cả/ Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”. (*)

(*) Thơ Hoàng Trung Thông

VŨ HUYỀN