Văn học Pháp chính thức 'vào mùa'

Theo số liệu do Livres Hebdo cung cấp, năm nay sẽ có 484 tiểu thuyết cùng nhau ra mắt, gồm 344 tác phẩm viết bằng tiếng Pháp và 140 bản dịch từ tiếng nước ngoài. Con số này đánh dấu sự tăng trưởng nhẹ ở mức 5,45% so với một năm trước đó (459 tựa sách). Dẫu nhỏ nhưng đây vẫn là tín hiệu đáng mừng nếu như xét đến tình hình giảm liên tục trong hơn một thập kỷ qua, từ “đỉnh” 2007 với 727 tác phẩm.

Riêng với tiểu thuyết Pháp, mùa năm nay cũng chứng kiến mức tăng 10,6% so với 311 tiểu thuyết vào năm 2024. Với 73 tác phẩm đầu tay, số lượng tác giả mới vào thị trường tăng nhẹ 7,35% so với năm 2024 (chỉ là 68) qua đó cho thấy một lớp tác giả mới đang dần thành hình, kỳ vọng mang đến những cách khai thác mới so với các tác giả đã quá nổi tiếng.

Về mặt sáng tạo, các tác giả này được đánh giá là có cách tiếp cận hoàn toàn mới, mang đến những thể nghiệm nghệ thuật khác lạ, từ đó phơi bày những vấn đề đương đại dưới góc nhìn của thế hệ mới: đầy thách thức và mang tính khẩn cấp.

Mùa sách năm nay kỳ vọng sẽ mang đến những con số tích cực cho giới xuất bản.

Trong khi đó những tên tuổi lớn lại rất được mong chờ. Được ca ngợi nhiều nhất trên các mặt báo là tiểu thuyết mang tính sử thi “Kolkhoze” của Emmanuel Carrère viết về gia đình mình qua 4 thế hệ. Cuốn sách lấy bối cảnh Thế chiến thứ II, xoay quanh một chàng trai trẻ giàu có đến từ Bordeaux vô tình gặp được một cô gái trẻ là con của một quý tộc Đức - Nga sa cơ lỡ vận. Họ nhanh chóng cuốn hút lẫn nhau và không thể đoán những gì đang chờ đợi mình.

Người phụ nữ ấy chính là mẹ ông - nhà sử học Hélène Carrère d'Encausse, thành viên và thư ký thường trực của Viện Hàn lâm Pháp, đồng thời là cựu thành viên của Nghị viện châu Âu. Khi qua đời vào năm 2023, cả nước Pháp đã để tang bà. Các nhà phê bình đánh giá cuốn sách đã pha trộn hài hòa ký ức đau thương, các khúc quanh lịch sử cùng bí ẩn gia đình đặc biệt. Từng đoạt giải Femina năm 1995 và Renaudot năm 2011, đây được kỳ vọng sẽ là tác phẩm giúp Carrère chạm tay đến giải Goncourt bản thân còn thiếu.

Bên cạnh đó, các tác giả Amélie Nothomb, Philippe Besson, Pierre Lemaitre, Sorj Chalandon, Camille de Toledo... viết bằng tiếng Pháp, quen thuộc với độc giả Việt cũng sẽ trở lại. Với tác giả Bỉ Amélie Nothomb - người nổi tiếng với “Vòng tay Samurai”, “Hồi ức kẻ sát nhân”, “Dòng máu cao quý”, “Sững sờ và run rẩy”... bà sẽ tiếp nối thói quen đều đặn ra sách mỗi năm bằng tiểu thuyết “Tant mieux” (tạm dịch: “Thế cũng tốt rồi”).

Về nội dung, đây là tác phẩm Nothomb dùng để tri ân người mẹ đã qua đời của mình, người thường “vô hình” trước người cha quá nổi tiếng. Vẫn với cách viết lạnh lùng và không hàm chứa quá nhiều cảm xúc, cuốn sách được tiết lộ sẽ mang đến một sự u tối ngột ngạt vốn là đặc trưng của nữ nhà văn này.

Nổi tiếng vì khai thác đề tài LGBTQ+ qua 2 tiểu thuyết “Đừng tự dối mình” và “Lữ khách thành Lisbon” nổi tiếng thế giới, năm nay Besson sẽ góp mặt với “Vous parler de mon fils” (Hãy nghe tôi kể về con trai mình). Cuốn sách xoay quanh Hugo 14 tuổi bị bắt nạt ở trường bởi sự nhạy cảm khác biệt.

Thêm một lần nữa nhà văn Pháp này chạm vào những vấn đề khốc liệt, từ bắt nạt học đường, tự tử và nỗi đau buồn. Đây được đánh giá là tác phẩm hay nhất của Besson, qua đó phản ánh cách di sản mất mát để lại ảnh hưởng cho người ở lại: giữa người mẹ đau đớn trước nỗi mất con và người cha thoạt nghĩ mọi thứ sẽ qua, thế nhưng nỗi đau còn nằm lại mãi.

Trong khi đó nhà văn người Pháp Sorj Chalandon từng gây ấn tượng với “Nghề nghiệp của bố” cũng sẽ trở lại qua ngòi bút phân tích nội tâm sâu sắc bằng tác phẩm có hơi hướng tự truyện “Le Livre de Kells” (Cuốn sách về Kells). Tác phẩm khắc họa những ngày đầu ở Paris của ông, xoay quanh những cuộc gặp gỡ đã làm thay đổi một lần và mãi mãi số phận của chàng thanh thiếu niên Chalandon. Ở đó có sự tự do, giận dữ, hài hước nhưng cũng đồng thời là sự cay đắng. Đây cũng là cây viết tiếp nối truyền thống viết tự truyện vốn nổi tiếng của nước Pháp với những tác giả đã quá nổi tiếng như Annie Ernaux, Patrick Modiano, Camille Laurens...

Hai cây viết Pierre Lemaitre và Camille de Toledo từng đoạt giải Goncourt cũng gây bất ngờ bằng 2 tác phẩm mới. Với Lemaitre - người viết đồng thời cả trinh thám (“Alex”, “Ba ngày một đời”, “Hy sinh”) và văn chương (“Hẹn gặp lại trên kia”), thì tác phẩm mới “Un avenir radieux” (Một ngày mai tươi sáng) được bật mí sẽ có nhịp độ gấp gáp, xoay quanh một cuộc đào thoát trong gang tấc từ Paris đến Praha - thủ đô nước Séc.

Trong khi đó từng gây ấn tượng với “Một dòng họ Do Thái” như tác phẩm tự truyện của chính bản thân về những mất mát gia đình, Toledo sẽ tiếp tục quyến dụ người đọc với “Au temps de ma colère” (Trong cơn giận dữ) xoay quanh tuổi trẻ của chính bản thân. Tác phẩm gồm 2 mạch truyện đan cài song song, một bên là người đàn ông 25 tuổi vào đầu những năm 2000 đang chuẩn bị xuất bản cuốn sách đầu tay và phía còn lại là người kể chuyện giờ đây đã ở độ tuổi trưởng thành, tìm kiếm sự hòa giải cho những tổn thương kéo dài từ trong quá khứ.

Ngược hẳn với sự tăng trưởng của tiểu thuyết Pháp, 140 tác phẩm dịch lại là sự giảm nhẹ ở mức 5,4% so với 148 ấn phẩm vào năm 2024. Năm nay hàng loạt tên tuổi nổi tiếng sẽ đổ bộ vào thị trường Pháp, có thể kể đến Sigrid Nunez, Percival Everett, V.V. Ganeshananthan, Yiyun Li, Jesmyn Ward, Viet Thanh Nguyên, Paul Harding, Lee Child...

Trước thực tế thị trường của văn học dịch khá nhỏ và doanh thu trong nước không mấy khả quan trong thời gian qua, thì con số này cũng cho thấy cách tiếp cận tương đối thận trọng của các NXB Pháp khi chỉ khai thác những tác giả và tác phẩm có danh tiếng, đã được “kiểm chứng” qua việc chiến thắng hoặc được đề cử tại các giải thưởng lớn.

Cụ thể, Percival Everett sẽ được giới thiệu với tiểu thuyết “James” đã được gọi tên ở giải Pulitzer. Việc đây là tác phẩm “làm mưa làm gió” suốt năm 2024 ở thị trường nói tiếng Anh nhưng phải đến nay mới được ra mắt tại Pháp phần nào phản ánh tình trạng đầy ắp khó khăn của giới xuất bản xứ lục lăng.

Sigrid Nunez - tác giả từng đoạt giải Sách Quốc gia Mỹ với “Bạn đồng hành” - cũng góp mặt với “The Vulnerable”. Bà được chú ý sau khi đạo diễn dòng phim art-house Pedro Almodóvar chuyển thể tiểu thuyết “What Are You Going Through” thành phim “The Room Next Door” với sự tham gia của nhiều minh tinh nổi tiếng. Có thể nói việc chuyển thể đã giúp cho tác phẩm này có đời sống mới.

Trong khi đó những người chiến thắng giải Womens Prize for Fiction (V.V. Ganeshananthan), được đề cử giải Booker (Paul Harding, Elif Shafak, Claire Messud), góp mặt trong danh sách đề cử giải Sách Quốc gia (Yiyun Li, Jesmyn Ward, Jesmyn Ward), nổi tiếng quốc tế (Lee Child)... cũng rất hứa hẹn với những tác phẩm mới nhất của mình.

Về mặt kinh doanh, doanh thu toàn thị trường của năm 2024 đạt khoảng 2,9 tỉ euro - giảm mạnh so với một năm trước đó vốn ghi nhận con số 4,3 tỉ. Về mặt số lượng, từ 435 triệu của năm 2023, số lượng sách bản ra cũng chỉ ghi nhận 426 triệu trong một năm trước. Điều này đã khiến các nhà xuất bản, các cửa hiệu sách... chỉ ra mắt và trưng bày những ấn phẩm nổi bật, có sức hút.

Vì vậy với đà tăng năm nay, ngành xuất bản đang rất kỳ vọng với sự hậu thuẫn từ các giải thưởng văn chương, doanh số bán sách sẽ tăng đáng kể. Tuy vậy cho đến đầu tuần diễn ra mùa sách, các NXB vẫn khá lo ngại khi kết quả kinh doanh nửa đầu năm 2025 không mấy khả quan. Đơn cử theo Les Echos, từ tháng 1 đến tháng 3 vừa qua, Bookstore Observatory - một nhà bán lẻ sách độc lập ở Pháp - đã ghi nhận doanh số bán sách giảm 4,6% so với cùng kỳ năm 2024.

Có thể thấy với mùa văn học Pháp năm 2025, thị trường đang khá phong phú cũng như đa dạng, qua đó khẳng định các tác phẩm văn chương không chỉ là “tấm gương soi” mà còn là làn gió mới, khuyến khích sự suy ngẫm, phản tư cũng như mở ra những cuộc đối thoại. Từ đó giúp ta đứng vững giữa thế giới biến động từng ngày cùng thị trường sách có phần ảm đạm trong các năm qua.

Đoàn Tuấn Anh