Văn học về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng: Cơ hội của các cây bút trẻ

Các nghệ sĩ trình diễn tác phẩm đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng. (Ảnh: THÀNH DUY)

Các cuộc vận động sáng tác, cuộc thi viết do Bộ Quốc phòng và nhiều tổ chức, đơn vị phát động cũng diễn ra sôi nổi, rộng khắp đang mở ra cơ hội để các cây bút trẻ tiếp cận, khám phá chiều sâu của đề tài chiến tranh cách mạng bằng góc nhìn mới, góp phần giữ gìn và lan tỏa những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Thiếu những tác phẩm quy mô

Đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng là dòng chủ lưu của văn học Việt Nam giai đoạn 1945-1975, và đến nay vẫn là mạch nguồn quan trọng, để góp phần gìn giữ ký ức dân tộc, truyền cảm hứng yêu nước và lý tưởng sống cho thế hệ trẻ. Trong dòng chảy ấy, lực lượng nhà văn trẻ đang đứng trước nhiều cơ hội và thử thách để thể hiện vai trò với những đóng góp chuyên môn, đồng thời giải quyết những giới hạn, yêu cầu cấp thiết cần đổi mới tư duy, phương thức tiếp cận.

Việc các nhà văn trẻ cả trong và ngoài quân đội vẫn lựa chọn khai thác mảng đề tài này là tín hiệu tích cực. Có thể kể tới các nhà văn thuộc thế hệ 8x, 9x như: Nguyễn Minh Cường, Đinh Phương, Nguyễn Quang Hưng, Tống Phước Bảo, Phát Dương, Phùng Thị Hương Ly, Lê Quang Trạng, Lý Hữu Lương, Nguyễn Thị Kim Nhung, Trần Việt Hoàng… đã theo đuổi nghiêm túc, gặt hái những giải thưởng với đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng. Đây là tín hiệu khả quan bởi lẽ với tính chất đặc thù của đề tài, từng xuất hiện “vùng trũng” đối với giới cầm bút trẻ do khoảng cách về thời gian, trải nghiệm cũng như thay đổi trong hệ tư duy, thẩm mỹ.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tác phẩm chỉ mang tính chất “thi đua viết”, được thực hiện vội vàng để kịp tiến độ cuộc thi, thiếu quá trình ấp ủ cần thiết. Chính vì vậy, tác phẩm dễ rơi vào tình trạng mờ nhạt, thiếu sức lay động. Chưa kể, một phần không nhỏ người viết trẻ giữ cách tiếp cận cũ, khuôn sáo, thiếu tính đa diện khiến tác phẩm không “sống” được trong lòng người đọc. Bên cạnh đó, nhiều tác giả trẻ mới dừng ở việc sáng tác tác phẩm/chùm tác phẩm đơn lẻ, né tránh thể loại khó như trường ca, tiểu thuyết, truyện dài… dẫn đến thiếu những tác phẩm quy mô, có sức nặng tư tưởng và nghệ thuật thật sự.

Trao đổi về vấn đề này, nhà văn Nguyễn Bình Phương, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, chia sẻ: “Thế hệ nhà văn, nghệ sĩ tài danh đi qua chiến tranh đã đến độ mòn mỏi, trong khi đó thế hệ sau còn hạn chế về kinh nghiệm sáng tác, về nhận thức, thực tiễn chiến tranh và lực lượng vũ trang. Dù chưa có sự đứt đoạn trong đề tài nhưng có thể cảm nhận được sự hụt hẫng. Một thách thức nữa là dù sáng tạo mức nào thì đề tài đặc biệt này yêu cầu người viết phải có sự nghiêm túc. Bởi thế, chính người viết phải vượt qua chính mình, qua sự cạnh tranh để chinh phục bạn đọc”.

Những yêu cầu cấp thiết

Người viết trẻ cần xác định vai trò và trách nhiệm của mình qua các vấn đề: dấn thân, trải nghiệm; tích cực đổi mới; gắn sáng tác với quá trình truyền thông, lan tỏa… Các cuộc thi, trại viết và chương trình vận động do các tổ chức trong và ngoài quân đội phát động đã góp phần khơi dậy tinh thần sáng tạo, song, không ít cuộc thi vẫn tồn tại nhiều bất cập, ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả. Một trong những nguyên nhân nằm ở khâu tổ chức, đội ngũ giám khảo. Việc lựa chọn giám khảo đôi khi dựa trên tiêu chí hành chính hoặc tính đại diện hơn là chuyên môn sâu, sự am hiểu về văn học hiện đại, dẫn tới đánh giá thiếu khách quan, lựa chọn tác phẩm theo tiêu chí an toàn, khiến nhiều cây bút trẻ dù có năng lực lại không được công nhận xứng đáng, gây tâm lý hoài nghi và thiếu động lực tiếp tục theo đuổi đề tài.

Bên cạnh đó, hình thức tổ chức một số cuộc thi, chương trình vẫn đi theo lối mòn: đưa các nhà văn đến tham quan, trải nghiệm ở một vài địa điểm hoặc di tích lịch sử, sau đó yêu cầu họ hoàn thành tác phẩm trong thời gian ngắn. Nhiều cuộc vận động sáng tác thiếu chiến lược truyền thông, không tạo được hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng sáng tác trẻ. Nhiều phương pháp tiếp cận mang tính hành chính, chưa thật sự khuyến khích tự do sáng tạo hay tạo nên không gian nghệ thuật mở.

Để đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng thật sự trở thành “đất sống” cho các cây bút trẻ bứt phá, rất cần sự thay đổi trong cách tổ chức, tư duy, lan tỏa. Tại các cuộc thi, trại sáng tác, ngoài việc “giao nhiệm vụ”, các đơn vị tổ chức cần tạo cơ hội để người viết trẻ được đồng hành lâu dài, hỗ trợ phát triển tác phẩm có chiều sâu cả về tư tưởng và nghệ thuật. Việc đầu tư chiều sâu cho những thể loại mang tính quy mô như tiểu thuyết, trường ca cũng cần được chú trọng hơn. Việc mở rộng đối tượng tham gia, đa dạng hóa phương thức tiếp cận và tạo sự gắn kết giữa sáng tác và truyền thông, xuất bản cũng là yếu tố then chốt để lan tỏa giá trị của văn học đề tài chiến tranh cách mạng đến với công chúng hiện đại.

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều cho rằng: “Chưa bao giờ người viết được tự do sáng tác như bây giờ. Hiện thực đời sống, tinh thần thời đại đang tạo cho nhà văn nguồn dữ liệu, cảm hứng vô cùng phong phú. Các cuộc giao lưu, sự kiện với sự tham gia những nhà văn tên tuổi trên thế giới cũng tạo ra sự học hỏi, tương tác hữu hiệu. Từ năm 2021 đến nay, Hội Nhà văn Việt Nam đã trao Giải thưởng Tác giả trẻ và trong số những tác phẩm đoạt giải có đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng. Nhiều cây bút đang là quân nhân cũng được tôn vinh. Điều đó đặt ra yêu cầu và hy vọng về những tác phẩm đột phá”.

Khi những cuộc thi, trại sáng tác được tổ chức bài bản, công bằng, chuyên nghiệp hơn và chính những người trẻ được tin tưởng, khuyến khích dấn thân, có khát vọng mãnh liệt thì chắc chắn sẽ có thêm nhiều tác phẩm quy mô, lay động tạo nên giá trị lâu dài cho nền văn học nước nhà.

LỮ MAI