Vân Phong – Cơ hội bứt phá trở thành 'trung tâm kinh tế biển chiến lược'

Các bài viết trước:

Bài 1: Xây dựng cơ chế hợp tác giữa các doanh nghiệp tại Khánh Hòa: Chìa khóa phát triển kinh tế bền vững

Bài 2: Chiến lược tăng trưởng bền vững và thực chất cho Khánh Hòa giai đoạn 2025–2035

Quy hoạch tầm xa – Lợi thế vượt trội

Theo Quyết định 298/QĐ-TTg ngày 27.3.2023, Chính phủ đã phê duyệt điều chỉnh quy hoạch chung KKT Vân Phong đến năm 2040, tầm nhìn 2050. Vân Phong được định hình là khu kinh tế tổng hợp đa ngành gồm cảng biển trung chuyển, công nghiệp, đô thị, du lịch, logistics...Lợi thế nổi bật nhất của Vân Phong là vị trí địa lý đắc địa – nơi hội tụ giao thông đa phương thức với cảng tự nhiên sâu đến 22m, không bồi lắng, gần tuyến hàng hải quốc tế và liền kề sân bay Cam Ranh. Thêm vào đó, diện tích mặt nước rộng gần 46.000 ha và hệ thống đảo đa dạng tạo tiền đề cho phát triển kinh tế biển, du lịch cao cấp và công nghiệp đóng tàu quy mô lớn.

Những điểm nghẽn khiến Vân Phong “lỡ nhịp”

Dù đã được quy hoạch bài bản với tầm nhìn chiến lược rõ ràng, Khu kinh tế Vân Phong vẫn chậm bước trong tiến trình phát triển do vướng phải nhiều rào cản mang tính hệ thống. Trước hết, sự thiếu vắng một cơ chế đặc thù phù hợp là nguyên nhân cốt lõi. Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất ven biển, đất rừng còn gặp nhiều khó khăn về pháp lý. Đáng lưu ý hơn cả là việc thiếu một “tâm thế dẫn dắt” mang tính đột phá. Mặc dù được định vị là vùng động lực của miền Trung, Vân Phong vẫn chưa có chiến lược tích hợp hiệu quả giữa các lĩnh vực trọng điểm như logistics, công nghiệp và du lịch biển cao cấp. Hệ quả là các dự án triển khai còn rời rạc, thiếu tính kết nối và không tạo được sức lan tỏa mạnh mẽ trong toàn khu kinh tế.

Giải pháp đột phá hậu sáp nhập: Ba trụ cột chiến lược

Để Vân Phong thực sự bứt phá sau quá trình sáp nhập đơn vị hành chính và xứng tầm là trung tâm kinh tế biển chiến lược, Khánh Hòa cần triển khai đồng bộ ba trụ cột giải pháp then chốt. Trước hết, về thể chế, tỉnh cần mạnh dạn kiến nghị Quốc hội công nhận KKT Vân Phong là đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt, cho phép áp dụng mô hình khu thương mại tự do (Free Trade Zone – FTZ) tương tự như Nam Hải Phòng. Điều này sẽ mở đường cho các ưu đãi nổi bật như miễn VAT và thuế nhập khẩu đối với hàng hóa trung chuyển và dịch vụ logistics, triển khai cơ chế hải quan điện tử giúp rút ngắn thời gian thông quan, cùng các chính sách Visa dài hạn cho chuyên gia và nhà đầu tư.

Trụ cột thứ hai là tổ chức lại bộ máy quản trị theo hướng chuyên nghiệp và số hóa. Cần tái cấu trúc Ban Quản lý KKT Vân Phong theo mô hình quốc tế, bổ sung chuyên gia có năng lực trong các lĩnh vực quy hoạch, pháp lý, xúc tiến đầu tư. Đồng thời, thành lập Tổ điều phối liên ngành trực thuộc Chủ tịch UBND tỉnh để đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả trong điều hành. Việc triển khai nền tảng giám sát quy hoạch số hóa sẽ giúp tăng tính minh bạch, tạo điều kiện để nhà đầu tư và người dân cùng theo dõi và phản hồi trực tiếp.

Cuối cùng, Vân Phong cần đầu tư có trọng tâm để tạo ra các “hạt nhân phát triển” mang tính kết nối vùng và quốc tế. Trong đó, ưu tiên hàng đầu là triển khai cảng trung chuyển quốc tế Bắc Vân Phong – dự án then chốt để khơi thông dòng tàu lớn và kết nối thương mại toàn cầu. Song song, cần hình thành các cụm công nghiệp cơ khí biển, đóng tàu và dịch vụ logistics hiện đại, đồng thời phát triển các khu đô thị – du lịch cao cấp. Tất cả phải gắn với chuỗi giá trị liên vùng, đặc biệt là kết nối sân bay Cam Ranh, y tế quốc tế và hệ sinh thái du lịch biển chất lượng cao. Ba trụ cột này nếu được triển khai quyết liệt và đồng bộ sẽ là đòn bẩy đưa Vân Phong trở thành cực tăng trưởng chiến lược của quốc gia trong thập kỷ tới.

Một góc phía Nam KKT Vân Phong. Ảnh: Việt Tùng

So sánh thể chế: Vân Phong và Nam Hải Phòng – Cuộc đua giữa hai cực tăng trưởng biển

Cuộc cạnh tranh giữa hai khu kinh tế biển chiến lược – Vân Phong (Khánh Hòa) và Nam Hải Phòng – đang ngày càng rõ nét, không chỉ về vị trí địa lý mà còn về năng lực thể chế, hạ tầng và định hướng phát triển.

Về vị trí, Vân Phong sở hữu lợi thế hiếm có khi nằm gần tuyến hàng hải quốc tế và kết nối trực tiếp với khu vực Nam Trung Bộ – Tây Nguyên, tạo điều kiện thuận lợi để hình thành trung tâm logistics trung chuyển và cửa ngõ ra biển của vùng nội địa phía Tây. Trong khi đó, Nam Hải Phòng có lợi thế gần Trung Quốc – thị trường lớn và năng động, đồng thời nằm trong trung tâm phát triển của miền Bắc.

Xét về hạ tầng, Vân Phong vẫn đang trong giai đoạn triển khai cảng trung chuyển quốc tế và thiếu đường sắt chuyên biệt, trong khi Nam Hải Phòng đã hoàn chỉnh hệ thống cảng biển, cao tốc, đường sắt và sân bay – một nền tảng chắc chắn để thu hút đầu tư quy mô lớn.

Về pháp lý, Vân Phong hiện mới dừng ở quy hoạch chung được điều chỉnh năm 2023, nhưng vẫn chưa được Quốc hội phê duyệt các cơ chế đặc thù. Ngược lại, KKT Nam Hải Phòng đã chính thức được trao quyền vận hành mô hình FTZ (Free Trade Zone) theo cơ chế đặc biệt, mở ra không gian thể chế thông thoáng và hấp dẫn nhà đầu tư quốc tế.

Xét về tiềm năng ngành nghề, Vân Phong có lợi thế về du lịch biển cao cấp, công nghiệp đóng tàu và phát triển năng lượng tái tạo – những lĩnh vực gắn liền với tài nguyên thiên nhiên và vị trí cảng nước sâu. Trong khi đó, Nam Hải Phòng tập trung vào công nghiệp công nghệ cao và logistics xuất nhập khẩu, bám sát định hướng hiện đại hóa công nghiệp và phát triển chuỗi cung ứng toàn cầu.

Sự chênh lệch về thể chế và hạ tầng đặt ra yêu cầu cấp thiết cho Vân Phong phải “bắt kịp” nếu muốn tham gia hiệu quả vào chuỗi logistics và thương mại quốc tế. Cuộc đua không chỉ là giữa hai địa phương, mà là giữa hai mô hình phát triển kinh tế biển trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu.

Hành động khẩn cấp: Lộ trình 5 bước triển khai từ năm 2025

Để hiện thực hóa tầm nhìn đưa Vân Phong trở thành trung tâm kinh tế biển chiến lược và đối trọng xứng tầm với các khu kinh tế lớn trong khu vực, Khánh Hòa cần triển khai một kế hoạch hành động cụ thể, nhất quán và quyết liệt ngay từ năm 2025. Dưới đây là lộ trình 5 bước then chốt cần được thực hiện:

Bước 1 – Năm 2025: Trình Quốc hội đề xuất cơ chế khu thương mại tự do (Free Trade Zone – FTZ) dành riêng cho Vân Phong. Đây là bước đột phá về thể chế, mở đường cho các ưu đãi đầu tư và mô hình quản lý đặc biệt.

Bước 2 – Giai đoạn 2025–2026: Khởi công xây dựng “khu hạt nhân” tại Đầm Môn và Cổ Mã – hai phân khu chiến lược có vai trò đầu tàu, kết nối cảng trung chuyển, đô thị thông minh và du lịch cao cấp.

Bước 3 – Giai đoạn 2026–2027: Ký kết ít nhất 5 dự án FDI quy mô lớn trong các lĩnh vực then chốt như logistics biển, công nghiệp cơ khí đóng tàu, du lịch nghỉ dưỡng và năng lượng xanh.

Bước 4 – Năm 2027: Thành lập “Vân Phong Freeport Authority” – cơ quan điều hành chuyên trách theo mô hình quốc tế, có quyền hạn cao trong quản lý, cấp phép và thu hút đầu tư vào khu thương mại tự do.

Bước 5 – Năm 2028: Chính thức vận hành giai đoạn 1 tuyến cảng trung chuyển quốc tế Bắc Vân Phong – bước ngoặt hạ tầng giúp Vân Phong kết nối trực tiếp với chuỗi cung ứng toàn cầu và thị trường quốc tế.

Nếu được triển khai đúng tiến độ và được hỗ trợ bằng các quyết sách mạnh mẽ từ Trung ương, lộ trình 5 bước này sẽ là bàn đạp để Vân Phong bứt phá, thu hút dòng vốn chiến lược và trở thành “trung tâm kinh tế biển chiến lược” trong thập kỷ tới.

Kết luận: Thời điểm vàng để Vân Phong chuyển mình

Khu kinh tế Vân Phong đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng tiếp tục là bứt phá để trở thành trung tâm kinh tế biển chiến lược, một cực tăng trưởng mới của Việt Nam trên bản đồ khu vực. Những lợi thế tự nhiên hiếm có, quy hoạch tổng thể rõ ràng và vị trí chiến lược đã sẵn sàng. Vấn đề còn lại là thể chế và quyết tâm hành động. Muốn cạnh tranh với những mô hình đi trước như KKT Nam Hải Phòng hay các FTZ trong khu vực, Vân Phong cần một cơ chế đột phá – nơi luật pháp được “may đo” cho phát triển, nơi quản trị được vận hành theo chuẩn quốc tế, và nơi đầu tư được dẫn dắt bởi tầm nhìn dài hạn. Bên cạnh đó, việc triển khai đồng bộ các “hạt nhân phát triển” như cảng trung chuyển quốc tế, đô thị du lịch – nghỉ dưỡng cao cấp và cụm công nghiệp biển hiện đại sẽ là chìa khóa tạo đột phá thực chất.

Nếu Khánh Hòa kịp thời nắm bắt “thời điểm vàng” trong giai đoạn 2025–2027 để hoàn thiện thể chế, thu hút dòng vốn chiến lược và tái cấu trúc bộ máy vận hành, thì Vân Phong hoàn toàn có thể trở thành biểu tượng mới cho kinh tế biển Việt Nam – một “trung tâm kinh tế biển chiến lược” thực sự trong thập kỷ tới. Đây không chỉ là cơ hội của riêng Khánh Hòa, mà còn là bước tiến chiến lược cho cả vùng duyên hải Nam Trung Bộ trong cuộc cạnh tranh toàn cầu mới./.

Luật sư, Tiến sĩ, Doanh nhân Phạm Hồng Điệp

Ủy viên Hội đồng Biên tập Tạp chí Kinh tế Môi trường