Vành đai 1 chuẩn bị 'giảm nhiệt': Hà Nội xác lập lộ trình mới đối với xe máy xăng

Dù là bước đi gây nhiều tranh luận, lộ trình hạn chế xe máy dùng nhiên liệu hóa thạch không còn là câu chuyện của riêng Việt Nam. Từ Bắc Kinh, London đến Paris, hàng loạt thành phố đã áp dụng giới hạn khí thải, thu phí ô nhiễm hoặc cấm lưu thông phương tiện cũ để cải thiện chất lượng không khí. Hà Nội, với mật độ phương tiện thuộc nhóm cao nhất khu vực, đang đứng trước “ngã rẽ” tương tự.

Lộ trình cấm xe máy xăng và bước chuyển giao thông đô thị

Hà Nội công bố thời điểm dừng hoạt động xe máy xăng trong phạm vi Vành đai 1 từ năm 2026, xem đây là bước khởi đầu của chiến lược dài hạn nhằm giảm phát thải tại khu vực trung tâm đông đúc nhất thủ đô.

Quy hoạch này được đưa vào kế hoạch giao thông đô thị từ nhiều năm trước, song đến nay mới xác định rõ mốc triển khai. Theo các chuyên gia, sự rõ ràng của thời hạn sẽ giúp doanh nghiệp, người dân và cơ quan quản lý chủ động hơn trong việc chuyển đổi phương tiện.

Nút giao cửa ngõ Vành đai 1 luôn quá tải vào giờ cao điểm, dự kiến giảm áp lực khi lộ trình cấm phương tiện xăng có hiệu lực.

Chị Phạm Khánh Linh, nhân viên văn phòng tại phường Ba Đình chia sẻ: “Nếu thực sự dừng xe máy xăng từ 2026, tôi sẽ phải tính toán đổi phương tiện trong năm sau. Vấn đề không chỉ là giá xe điện mà còn là chỗ gửi, thời gian sạc, độ bền pin. Đây cũng là tâm lý chung của nhiều người dân nội đô trước những thay đổi lần đầu tiên áp dụng ở quy mô lớn”.

Xe máy xăng dày đặc tại khu vực Vành đai 1, thách thức lớn trước thời điểm 2026.

Nhìn ra thế giới, nhiều đô thị châu Á đã đi trước Hà Nội cả thập kỷ trong việc kiểm soát xe máy xăng. Bắc Kinh đã bắt đầu hạn chế xe máy chạy xăng tại trung tâm từ năm 1980. Khi đó, chính quyền đặt mục tiêu giảm tiếng ồn và khí thải, đồng thời muốn ưu tiên không gian cho giao thông công cộng.

Nhờ áp dụng liên tiếp các lớp quy định, từ hạn chế lưu thông đến tiêu chuẩn khí thải, Bắc Kinh trở thành trường hợp tiên phong loại bỏ gần như toàn bộ xe máy xăng trong nội đô.

Trong khi đó, Thượng Hải tiếp cận theo cách khác: không cấm xe máy xăng ngay lập tức, mà dừng cấp biển số mới từ năm 2002. Việc sở hữu xe máy xăng mới trở nên gần như bất khả thi, trong khi những phương tiện cũ được giới hạn thời gian sử dụng. Chiến lược này khiến thị trường xe máy điện bùng nổ và tạo thói quen tiêu dùng mới với người dân.

Không chỉ Trung Quốc, các đô thị châu Âu cũng áp dụng nhiều cơ chế siết dần phương tiện chạy nhiên liệu hóa thạch. London là ví dụ điển hình với vùng ULEZ - yêu cầu tất cả xe không đạt chuẩn khí thải phải trả phí rất cao mới được vào trung tâm. Sau khi mở rộng ULEZ vào năm 2023, tỷ lệ phương tiện đạt chuẩn tăng lên 95%, giúp chất lượng không khí cải thiện đáng kể.

Paris lại chọn cách sàng lọc phương tiện theo nhãn khí thải. Xe không đạt tiêu chuẩn bị cấm theo giờ hoặc theo khu vực. Đến cuối thập niên này, Paris dự kiến chỉ cho phép xe không phát thải hoạt động trong khu vực nội đô lịch sử. Những thay đổi mạnh mẽ này không chỉ tác động đến người dân mà còn buộc hãng xe, đơn vị vận tải và doanh nghiệp giao hàng tái cấu trúc hoạt động.

Những ví dụ trên cho thấy các mô hình rất đa dạng, từ cấm tuyệt đối, thu phí theo mức phát thải đến ngừng cấp đăng ký mới. Tùy điều kiện kinh tế và đặc thù giao thông, mỗi nơi lại có lộ trình và công cụ khác nhau, nhưng đều hướng tới mục tiêu chung: giảm dần phương tiện gây ô nhiễm và ưu tiên giao thông xanh.

Từ giao thông đến chất lượng sống: Bức tranh rộng hơn của lộ trình cấm xăng

Dù được kỳ vọng mang lại lợi ích môi trường, lộ trình cấm xe máy xăng tại Hà Nội cũng kéo theo nhiều thách thức kinh tế - xã hội. Trước hết là bài toán chi phí. Theo khảo sát của các cửa hàng xe máy tại quận Đống Đa, doanh số xe điện tăng nhẹ trong tháng 11 nhưng người dân vẫn chần chừ do giá một số mẫu xe điện tầm trung hiện đắt ngang hoặc cao hơn xe máy xăng truyền thống.

Đây là rào cản lớn với nhóm lao động thu nhập thấp, vốn là đối tượng phụ thuộc nặng vào phương tiện hai bánh.

Thứ hai là vấn đề hạ tầng. Dù nhiều hãng đã đẩy mạnh mạng lưới trạm sạc, nhưng khả năng đáp ứng nhu cầu tăng mạnh sau năm 2025 vẫn là dấu hỏi. Một chủ cửa hàng kinh doanh xe máy điện tại phố Đội Cấn cho biết, nhiều khách hàng lo ngại cảnh “xếp hàng chờ sạc” nếu lượng xe điện tăng mạnh trong thời gian ngắn. Nếu không giải quyết tốt, việc chuyển đổi có thể gây áp lực lớn lên nhu cầu điện và không gian đô thị.

Các doanh nghiệp logistics, đặc biệt là các hãng giao đồ ăn, giao hàng nhanh cũng đối mặt với thách thức thay đổi mô hình hoạt động. Việc phải thay hàng chục nghìn chiếc xe máy xăng bằng xe điện sẽ ảnh hưởng đến chi phí vận hành, khấu hao phương tiện và năng suất lao động trong giai đoạn đầu.

Từ góc độ kinh tế vĩ mô, các chuyên gia cho rằng lộ trình chuyển đổi phương tiện của Hà Nội có thể thúc đẩy một chu kỳ đầu tư mới vào ngành công nghiệp xe điện, pin, linh kiện và hạ tầng sạc. Điều này có thể tạo việc làm và kích cầu tiêu dùng trong trung hạn, tương tự những gì đã diễn ra ở Thâm Quyến và Đài Bắc. Tuy nhiên, hiệu quả còn phụ thuộc vào sự phối hợp giữa thành phố - doanh nghiệp - nhà sản xuất.

Bên cạnh đó, việc cấm xe máy xăng trong Vành đai 1 sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của hàng loạt cửa hàng nhỏ tại khu vực trung tâm. Đối với các tiểu thương phụ thuộc nguồn hàng vận chuyển bằng xe máy, chi phí và thời gian giao nhận có thể thay đổi đáng kể. Một số cửa hàng gần khu vực vành đai 1 bày tỏ về việc cân nhắc thay đổi giờ nhập hàng hoặc thuê ngoài dịch vụ vận chuyển bằng xe điện.

Để giải quyết những thách thức trên, Hà Nội được kỳ vọng sẽ công bố gói chính sách hỗ trợ rõ ràng hơn trong năm 2025, bao gồm ưu đãi đổi xe, phát triển bãi đỗ, mở rộng làn ưu tiên và cải thiện mạng lưới giao thông công cộng.

Tiến Anh