Vay đặc biệt 0%: Cấp thiết nhưng cần kiểm soát

Sáng 29/5, Quốc hội tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, khóa XV với phiên thảo luận về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng. Một trong những nội dung thu hút sự quan tâm là quy định cho phép Ngân hàng Nhà nước được quyết định cho vay đặc biệt không có tài sản bảo đảm với lãi suất 0%. Nhiều đại biểu Quốc hội đã đề nghị siết lại điều kiện, tiêu chí áp dụng. Trong khi đó, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước khẳng định: Đây là phương án cuối cùng, chỉ áp dụng khi rủi ro hệ thống đã cận kề.

Đây được coi là "phao cứu sinh" trong các tình huống khủng hoảng thanh khoản, có nguy cơ đổ vỡ hệ thống. Tuy nhiên, việc trao thẩm quyền lớn cho Ngân hàng Nhà nước, cùng mức hỗ trợ lãi suất 0% – không kèm tài sản bảo đảm, đang gây nhiều tranh luận.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu) cho rằng, quy định tại Điều 193 có ưu điểm lớn trong việc xử lý tình huống khẩn cấp. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát chặt chẽ, việc cho vay không tài sản bảo đảm với lãi suất 0% sẽ tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng, có thể bị lạm dụng để "giải cứu" những tổ chức tín dụng yếu kém.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông, Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu phát biểu.

“Luật hiện chưa quy định rõ cơ chế kiểm soát và minh bạch. Tôi đề nghị cần bổ sung yêu cầu Ngân hàng Nhà nước phải báo cáo định kỳ với Chính phủ, Quốc hội về các khoản cho vay đặc biệt: gồm đối tượng, số tiền, thời hạn, kết quả và nguyên nhân”, bà Đông nêu rõ. Bà đề xuất cần có tiêu chí cụ thể về đối tượng được vay đặc biệt, nhằm tránh bị lợi dụng cho các mục tiêu không phù hợp, gây tổn thất cho nền tài chính quốc gia.

Đồng tình với đề xuất trên, đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Thuận) nhấn mạnh: “Việc cho vay đặc biệt với lãi suất 0% là chính sách hỗ trợ mạnh mẽ, nhưng nếu thiếu điều kiện áp dụng rõ ràng sẽ dẫn tới méo mó môi trường cạnh tranh và áp lực cho ngân sách”. Theo đại biểu, lãi suất 0% chỉ nên áp dụng cho những tổ chức tín dụng thuộc diện kiểm soát đặc biệt, tái cơ cấu bắt buộc hoặc có tác động hệ thống rõ ràng đến tài chính quốc gia. Đồng thời, cần có cơ chế giám sát công khai, đánh giá hiệu quả sử dụng vốn vay này.

"Chỉ áp dụng khi rủi ro hệ thống đã cận kề"

Giải trình trước Quốc hội, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng cho biết: "Thẩm quyền cho vay đặc biệt từng được giao cho Ngân hàng Nhà nước theo Luật hiện hành. Trong quá trình sửa đổi, từng có đề xuất chuyển thẩm quyền này lên Thủ tướng Chính phủ, nhưng thực tiễn cho thấy việc xử lý khủng hoảng cần tốc độ nhanh, thậm chí tính theo giờ, nên cần trao quyền chủ động cho cơ quan điều hành tiền tệ".

Bà Nguyễn Thị Hồng, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước.

“Việc cho vay 0% không có tài sản bảo đảm chỉ áp dụng trong tình huống rất đặc biệt như rút tiền hàng loạt, nếu không xử lý kịp thời có thể dẫn đến đổ vỡ dây chuyền trong toàn hệ thống”, Thống đốc nhấn mạnh.

Bà Hồng khẳng định, việc vay đặc biệt bình thường vẫn yêu cầu tài sản bảo đảm. Chỉ khi tổ chức tín dụng không còn tài sản có thể thế chấp thì mới xét đến hình thức không có bảo đảm. Tài sản thường là các khoản vay đã giải ngân (khoản phải thu) hoặc giấy tờ có giá có tính thanh khoản cao.

Về lãi suất 0%, Thống đốc cho rằng, đây là giải pháp thường được áp dụng trong quá trình tái cơ cấu các ngân hàng “0 đồng” – vốn không còn khả năng sinh lời, nếu áp lãi suất thông thường sẽ không thể phục hồi. “Không phải cứ ngân hàng yếu mới bị rút tiền hàng loạt. Trường hợp First Republic Bank ở Mỹ là ví dụ. Ngân hàng này từng có 52 quý liên tục báo lãi, nhưng vẫn sụp đổ do tin đồn lan truyền”, bà dẫn chứng.

Theo người đứng đầu Ngân hàng Nhà nước, môi trường tài chính hiện nay có nhiều yếu tố bất định như tấn công mạng, lỗi công nghệ, tin đồn… Vì vậy, cần thiết phải có cơ chế linh hoạt, chủ động và kịp thời để giữ vững ổn định hệ thống.

Trần Nam