Về làng nghề mây tre đan chiêm ngưỡng chiếc lồng bàn 'độc nhất vô nhị'

Cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 25km, làng Phú Vinh (Phú Nghĩa, Chương Mỹ, Hà Nội) nổi tiếng với nghề truyền thống mây tre đan có lịch sử hơn 400 năm. Các bậc cao niên trong làng cho biết sản phẩm mây tre đan thời xưa nổi tiếng có tác phẩm thư pháp bằng chữ Hán hiện đang được lưu giữ, trưng bày tại Bảo tàng cổ vật cung đình Huế. Đến nay, nhiều hộ gia đình tại làng Phú Vinh vẫn còn giữ nghề mây tre đan, làm ra các sản phẩm như rổ, rá, đó... và có thể đan theo yêu cầu của khách hàng.

Trong số đó, gia đình vợ chồng ông Trần Văn Khá (75 tuổi) và bà Nguyễn Thị Tiến (72 tuổi), nổi tiếng với sản phẩm lồng bàn "màn tuyn" do họ tự sáng tạo ra từ năm 2003.

Đứa con tinh thần của một đời làm nghề

Tâm sự với phóng viên, ông Khá cho biết: "Nghề mây tre đan ở làng Phú Vinh vốn là nghề thủ công truyền thống. Từ thời các cụ đã làm nghề này, đến đời tôi là đời thứ tư, thứ năm. Sau khi đi bộ đội về vào năm 1969, tôi lập gia đình và bắt đầu chuyển sang làm mây tre đan cùng vợ là bà Nguyễn Thị Tiến. Vợ tôi bén nghề này từ năm 6 tuổi, đến nay đã gần 70 năm gắn bó với nghề."

"Cũng nhờ có nghề mây tre đan mà cuộc sống gia đình tôi không thiếu thốn, đủ kinh tế để nuôi 5 người con ăn học, lo nghề nghiệp cho các con. Đặc biệt, khi con cháu đã có cuộc sống ổn định thì vợ chồng tôi không còn nỗi lo kinh tế, chỉ trăn trở làm sao tạo ra sản phẩm để nâng tầm nghề truyền thống của cha ông để lại. Sau thời gian dài suy nghĩ, vợ chồng tôi quyết chọn chiếc lồng bàn - sản phẩm quá đỗi quen thuộc và gắn bó với cuộc sống hàng ngày của người dân Bắc Bộ. Vào một buổi tối năm 2003, tôi bảo bà Tiến về ý định đi học kinh nghiệm đan lồng bàn. Tuy nhiên, bà bảo không phải học ở đâu, cứ nói ý tưởng là bà ấy sẽ thực hiện được", ông Khá tâm sự.

Chiếc lồng bàn được đan hoàn toàn thủ công nhìn rất tinh xảo. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Từ đó, ông Khá và vợ bắt đầu hành trình làm ra những chiếc lồng bàn thủ công độc đáo vừa "thủng thẳng" giữ nghề vừa tìm tòi để tạo ra sản phẩm để đời.

Nói về nguyên liệu để đan lồng bàn, ông Khá cho biết: "Tôi thường lên chợ Nủa ở Thạch Thất (Hà Nội) để mua những thanh mây, mỗi lần đi thường mua khoảng 40kg rồi sau đó lọc ra chỉ chọn khoảng 8kg mây đạt tiêu chuẩn để đan lồng bàn."

Để tạo ra một chiếc lồng bàn bằng mây đẹp thì cần trải qua nhiều quy trình khác nhau. Đầu tiên là khâu chọn mây đẹp phải óng giai, thân thon đều mà cũng không được quá già. Khi ông Khá đã chọn được những thân mây ưng mắt thì bắt đầu ngồi lóc mây, lóc những cái mấu cho nhẵn, sau đó người thợ bắt đầu chẻ. Khi chẻ mây xong thì đem đi sấy cho khô, kiểm tra thấy trắng rồi phơi (mây phơi lâu sẽ bị biến màu sang ố đỏ). "Thời gian đầu thử nghiệm cứ chốc chốc bà Tiến lại bảo sợi nan mây chưa được rồi yêu cầu tôi chuốt lại sợi cho nhỏ hơn, mỏng và mịn hơn", ông Khá kể lại.

Để bắt tay vào đan chiếc lồng bàn 'màn tuyn,' ông Khá phải chuẩn bị nguyên liệu rất kỹ càng, tỉ mỉ. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Trong khi đó, những chiếc lồng bàn truyền thống được đan từ những chiếc nan to, trông rất chắc chắn và tương đối đẹp. Tuy nhiên, ông Khá và bà Tiến với tình yêu nghề đã tạo ra được chiếc lồng bàn tinh xảo mà sợi nan mây nhỏ như sợi chỉ đan kết vào nhau. Những chiếc đầu tiên họ đan 300 sợi nan dọc (công), về sau cải tiến cho sợi nhỏ như tơ, lên đến con số 1.200 công. Thời gian làm chiếc núm mất 3 ngày, làm mâm mất 7 ngày và thêm 7 ngày đan khung. Nếu tập trung, trong một tháng cặp vợ chồng làm được hai chiếc.

Ông Khá tiết lộ từ năm 2003, giá 1 chiếc lồng bàn “màn tuyn” thời điểm đó khoảng 6 triệu đồng. Dần dần, nhiều người biết đến và truyền tai nhau, thậm chí có nhiều doanh nghiệp cũng tìm đến để đặt hàng. Nhiều khách đến đặt hàng còn phải chờ 5-6 tháng mới đến lượt. "Sản phẩm lồng bàn đầu tiên vào năm đó thu hút rất nhiều người, thậm chí nhiều khách hàng và người dân khi thấy đều tỏ ra thích thú", ông Khá vui vẻ kể lại.

Để hoàn thiện chiếc lồng bàn độc đáo này, cặp vợ chồng già làng mây tre đan Phú Vinh phải mất khoảng từ 15-20 ngày. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Niềm vui và nỗi trăn trở với nghề

Vinh dự khi được giải cao nhất tại Hội thi sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam năm 2020 như một bước đệm khích lệ tinh thần hai ông bà. Sản phẩm lồng bàn được đan bằng mây do ông Khá, bà Tiến làm chỉ nặng 290 gram đã giành giải Nhất cuộc thi này.

Từ đó, đơn đặt hàng thời cũng nhiều hơn và được nhiều khách trong nước, quốc tế biết đến. Vì vậy, giá trị mỗi chiếc lồng bàn do vợ chồng ông Khá bà Tiến làm ra hiện tại có giá thành lên tới 30 triệu đồng/chiếc. Những chiếc lồng bàn được tạo ra bởi đôi tay tài hoa của người con làng nghề mây tre đan Phú Vinh không chỉ mang giá trị cao về kinh tế mà còn thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, gìn giữ và phát triển giá trị mà cha ông để lại.

Theo lời kể của ông Khá, du khách trong nước và quốc tế cùng nhiều doanh nghiệp đã tìm đến tận nơi để đặt hàng. Bà Tiến (vợ ông Khá) chia sẻ từ năm 2012 đến năm 2014, ông bà đã được mời ra nước ngoài giao lưu, biểu diễn tay nghề mây tre đan. “Tại một hội chợ ở tỉnh Chiết Giang (Trung Quốc), khi chúng tôi biểu diễn đan, có đông người xung quanh túm lại xem, thấy tự hào về nghề thủ công của Việt Nam lắm.” bà Tiến hồ hởi nói.

Ông Khá và bà Tiến có nhiều niềm vui sau một đời làm nghề nhưng vẫn luôn trăn trở vì chưa truyền nghề được cho thế hệ sau. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Tuy thị trường hiện nay vẫn có nhu cầu, nhưng các con cháu ông Khá, bà Tiến muốn bố mẹ nghỉ ngơi nên thi thoảng ông bà mới nhận làm. Ông Khá cho biết: "Từ đầu năm tới nay tôi và bà Tiến đã đan được hai chiếc, trong đó một chiếc cho vị khách người Thái Lan và một chiếc cho người hàng xóm đi làm quà biếu.”

Hiện tại, dù nghề mây tre đan này vẫn còn tồn tại nhưng trong gia đình ông Khá bà Tiến, các con lại không có ai theo nghề. Ông Khá kể lại: "Từ năm 2013 thì các con tôi đều có ý tưởng chuyển đổi sang các nghề khác để làm kinh tế. Bởi học nghề này không phải là học 1, 2 năm đã thành thạo và cứng nghề, mà thậm chí còn phải học cả đời và yêu nghề thì mới có thể sống được với nghề".

Mỗi người con đều có lựa chọn con đường riêng nên học trò của ông bà cũng có từ nơi khác tìm đến học nghề. “Chỉ mong rằng có người kiên trì đến học, vợ chồng tôi sẵn sàng dạy miễn phí. Cũng có người đến người đi nhưng đa số là không đủ kiên trì để theo đến lúc lành nghề.” bà Tiến trăn trở.

Vì thế, nỗi đau đáu truyền lại bí kíp để có thể làm nên những chiếc lồng bàn không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mà còn là tâm huyết cả một đời làm nghề thủ công mây tre đan của ông Khá-bà Tiến vẫn còn là một câu hỏi còn bỏ ngỏ./.

Hoài Nam (Vietnam+)