Về vụ việc 'gia đình Hải Sen' – hành vi buôn bán hàng giả, quảng cáo gây nhầm lẫn trên mạng xã hội

Qua khám xét, lực lượng chức năng thu giữ hàng trăm nghìn sản phẩm mang nhãn hiệu “Hải Bé” và “Hải Sen”, trong đó phần lớn là siro ăn ngon, thực phẩm bảo vệ sức khỏe dành cho trẻ em. Kết quả giám định cho thấy hàm lượng hoạt chất trong sản phẩm chỉ đạt dưới 70% so với tiêu chuẩn công bố, từ đó đủ căn cứ xác định đây là hàng giả về chất lượng theo quy định tại Nghị định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ. Trong thời gian từ năm 2024 đến thời điểm bị bắt, các đối tượng đã tiêu thụ hơn 800.000 đơn vị sản phẩm thông qua các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội như TikTok Shop, Shopee, Facebook… Nhiều sản phẩm bị tiêu hủy, đốt bỏ sau khi phát hiện vi phạm đã bị người dân ghi nhận hình ảnh tại khu vực gần nơi ở của các bị can.

Luật sư Hoàng Văn Hà - Công ty Luật ARC Hà Nội

Luật sư Hoàng Văn Hà – Giám đốc Công ty Luật ARC Hà Nội đưa ra quan điểm pháp lý liên quan đến vụ việc trên như sau:

Thứ nhất, hành vi của các đối tượng đã cấu thành tội “Buôn bán hàng giả là thực phẩm” theo Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015. Đây là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, bởi thực phẩm giả không chỉ xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng mà còn có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, nhất là khi đối tượng sử dụng là trẻ em. Với số lượng hàng giả lớn, tiêu thụ qua nhiều kênh, thu lợi bất chính và có dấu hiệu tổ chức chuyên nghiệp, các bị can có thể bị áp dụng khung hình phạt từ 5 đến 10 năm tù. Ngoài ra, còn có thể bị phạt tiền đến 100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, hành nghề hoặc tịch thu toàn bộ tài sản có liên quan.

Thứ hai, hành vi quảng cáo các sản phẩm thực phẩm chức năng như thuốc điều trị bệnh, sử dụng các lời lẽ gây hiểu nhầm như “chữa khỏi biếng ăn”, “trẻ em sẽ tăng cân nhanh”, kèm theo video của người nổi tiếng hoặc chính con cái của bị can để quảng bá, là hành vi quảng cáo sai sự thật và gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Đây là vi phạm nghiêm trọng Luật Quảng cáo năm 2012, cụ thể là Điều 20, cấm hành vi quảng cáo gây hiểu nhầm sản phẩm không phải là thuốc chữa bệnh. Hành vi này có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định số 38/2021/NĐ-CP sửa đổi vởi Nghị định số 128/2022/NĐ -CP với mức phạt đến 100 triệu đồng, kèm theo yêu cầu tháo gỡ quảng cáo sai lệch và cải chính công khai. Trong trường hợp gây hậu quả lớn, có thể xem xét trách nhiệm hình sự liên quan.

Thứ ba, nếu nhãn hiệu “Hải Sen” đã được đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, việc sử dụng trái phép nhãn hiệu này trên sản phẩm hàng giả, hàng kém chất lượng cũng sẽ cấu thành hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Theo quy định tại Điều 129 và Điều 211 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2022), hành vi này có thể bị xử phạt hành chính đến 250 triệu đồng, tịch thu toàn bộ hàng hóa vi phạm, và trong trường hợp gây thiệt hại cho chủ sở hữu, có thể phát sinh nghĩa vụ bồi thường dân sự.

Thứ tư, từ ngày 01/7/2024, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 chính thức có hiệu lực. Theo đó, mọi hành vi cung cấp thông tin không đầy đủ, sai lệch về hàng hóa, dịch vụ, đặc biệt là gây nhầm lẫn về công dụng và bản chất sản phẩm, đều là hành vi bị cấm. Các doanh nghiệp, cá nhân vi phạm phải có nghĩa vụ thu hồi sản phẩm, hoàn tiền hoặc bồi thường cho người tiêu dùng bị thiệt hại. Trường hợp không khắc phục hậu quả, sẽ bị áp dụng chế tài nghiêm khắc từ cơ quan quản lý thị trường, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Về phía người tiêu dùng, cần cảnh giác trước các sản phẩm được quảng cáo quá mức trên mạng xã hội, nhất là các loại thực phẩm chức năng, siro, mỹ phẩm. Một số dấu hiệu cần lưu ý gồm: quảng cáo cam kết “chữa khỏi bệnh”, sản phẩm không rõ nguồn gốc, bao bì không ghi đầy đủ tiếng Việt, không có ngày sản xuất – hạn sử dụng, giá rẻ bất thường, livestream bán hàng từ các tài khoản cá nhân không có chứng thực pháp lý, không có địa chỉ chịu trách nhiệm rõ ràng.

Khi phát hiện sản phẩm nghi ngờ là hàng giả, người tiêu dùng nên: Yêu cầu cung cấp hóa đơn, chứng từ hợp lệ; Bảo lưu bằng chứng như hình ảnh, nội dung quảng cáo, video livestream;Gửi đơn phản ánh đến Cục Quản lý thị trường, Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng; Có thể khởi kiện dân sự để yêu cầu bồi thường thiệt hại theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Về phía các nền tảng thương mại điện tử như TikTok Shop, Shopee, Facebook, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ hơn đối với các mặt hàng thực phẩm, mỹ phẩm, sản phẩm chăm sóc sức khỏe. Việc cho phép các tài khoản livestream bán hàng không qua thẩm định nội dung, không có cơ chế hậu kiểm, đã và đang là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến nhiều vụ việc tương tự. Các nền tảng này cần chịu trách nhiệm liên đới trong trường hợp không hợp tác, không ngăn chặn hành vi vi phạm xảy ra trên hệ thống của mình.

Đối với các cơ quan nhà nước, cần đẩy mạnh công tác kiểm tra, hậu kiểm, đặc biệt là đối với các sản phẩm tiêu dùng thiết yếu và thực phẩm chức năng. Việc xử lý mạnh tay, công khai danh tính các tổ chức, cá nhân vi phạm là cần thiết để bảo vệ thị trường, đảm bảo niềm tin của người tiêu dùng, đồng thời cũng là thông điệp răn đe đối với các hành vi gian lận thương mại tinh vi ngày càng phát triển qua môi trường mạng.

Vụ việc “Gia đình Hải Sen” là hồi chuông cảnh tỉnh về tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng được tiếp thị tràn lan trên các nền tảng mạng xã hội. Đây không chỉ là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng mà còn gây ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe cộng đồng và uy tín của hoạt động kinh doanh trực tuyến. Việc xử lý nghiêm minh, đồng bộ từ hình sự, hành chính đến trách nhiệm dân sự là điều tất yếu nhằm bảo vệ lợi ích chính đáng của người tiêu dùng và giữ gìn trật tự pháp lý trên không gian mạng.

Luật sư Hoàng Văn Hà - Công ty Luật ARC Hà Nội