Vi phạm sở hữu trí tuệ tăng cao: Quy định nhiều, thực thi vẫn vướng

Lực lượng Cục quản lý và phát triển thị trường trong nước truy quét hàng giả và xâm phạm sở hữu trí tuệ trên phạm vi toàn quốc. Ảnh: dms.gov.vn

Thống kê từ Cục Sở hữu trí tuệ và lực lượng quản lý thị trường cho thấy, tại Việt Nam, tình trạng xâm phạm thương hiệu đang ngày càng nghiêm trọng. Năm 2022, có 1.430 vụ xâm phạm quyền về nhãn hiệu bị xử lý. Năm 2024, có 1.256 vụ hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bị xử lý.

Tuy nhiên, chỉ trong nửa đầu năm nay, cơ quan chức năng đã xử lý hơn 3.270 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đặc biệt, chỉ trong tháng cao điểm (từ 15-5 đến 15-6), có hơn 1.631 vụ hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ với trị giá tạm giữ lên đến hàng nghìn tỉ đồng.

Các chuyên gia đánh giá những con số này không chỉ phản ánh quy mô ngày càng lớn của vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, mà còn cho thấy mức độ phức tạp của các hành vi xâm phạm thương hiệu.

“Có bảo hộ, chưa chắc đã được bảo vệ”

Ngày 26-8, trong Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo” tổ chức tại TPHCM, ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho biết theo các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ vi phạm quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam vẫn ở mức cao so với nhiều quốc gia trong khu vực.

Ông Thành đánh giá thực trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ ở nước ta vẫn còn diễn biến phức tạp và gây ra nhiều hệ lụy như hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng tràn lan, gây tổn thất lớn cho doanh nghiệp làm ăn chân chính. Việc xâm phạm nhãn hiệu, bản quyền và cạnh tranh không lành mạnh làm giảm sút niềm tin của người tiêu dùng. Nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn chưa đủ nguồn lực để tự bảo vệ tài sản trí tuệ của mình.

Theo luật sư Mai Thị Thảo, Phó giám đốc Công ty TAT Law Firm, nhiều nghiên cứu thống kê, giá trị thương hiệu có thể chiếm tới 30-50% tổng giá trị doanh nghiệp trong một số ngành hàng tiêu dùng nhanh, mỹ phẩm, thời trang.

“Thông thường một số người nghĩ rằng khi nhãn hiệu được đăng ký bảo hộ, doanh nghiệp sẽ được pháp luật bảo vệ. Thế nhưng, thực tế từ những vụ như Nhựa Bình Minh cho thấy có bảo hộ, chưa chắc đã được bảo vệ”, bà Thảo nói.

Tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ nhắm vào những doanh nghiệp nhỏ lẻ mà ngay cả các thương hiệu lớn, có uy tín lâu đời cũng liên tục trở thành nạn nhân.

Theo luật sư Mai Thị Thảo, Phó giám đốc Công ty TAT Law Firm, không chỉ doanh nghiệp nhỏ, nhiều thương hiệu lớn cũng liên tục trở thành nạn nhân vi phạm sở hữu trí tuệ. Ảnh: T.T

Là một thương hiệu gần 50 năm trong lĩnh vực ống nhựa xây dựng, ông Bông Hoa Việt, đại diện Công ty cổ phần Nhựa Bình Minh, cho biết doanh nghiệp đã nhiều lần đối mặt với tình trạng bị làm giả từ tên thương mại, logo đến bao bì sản phẩm. Năm 2022, thậm chí xuất hiện một doanh nghiệp khác sử dụng tên gần như y hệt, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, doanh thu và chi phí pháp lý khổng lồ cho việc theo đuổi vụ kiện.

Tính đến nay, doanh nghiệp này đã mất hơn 10 tỉ đồng chi phí chống hàng giả. Việc đầu tư công nghệ in laser cũng được kỳ vọng hạn chế tình trạng vi phạm. Tuy nhiên, ông Việt cho biết kết quả thu được chưa tương xứng với nỗ lực bỏ ra và đôi lúc doanh nghiệp phải bất lực trước tình trạng bị làm giả thương hiệu.

Bảo vệ sở hữu trí tuệ: Nhiều quy định nhưng thiếu đồng bộ

Theo các chuyên gia, hiện nay, việc xử lý các vụ xâm phạm thương hiệu tại Việt Nam đang gặp nhiều trở ngại cả về nhận diện, thu thập chứng cứ lẫn thực thi các biện pháp xử lý.

Sự phức tạp của thị trường, đặc biệt là sự phát triển nhanh của thương mại điện tử kết hợp với những hạn chế về khung pháp lý và năng lực thực thi cũng khiến quá trình bảo vệ thương hiệu trở thành một bài toán nan giải.

Luật sư Mai Thị Thảo nêu ra 5 khó khăn trong vấn đề xử lý các hành vi xâm phạm thương hiệu hiện nay. Trước hết, việc xác định hành vi vi phạm là một thách thức bởi phạm vi rất rộng, có thể diễn ra cùng lúc trên nhiều kênh trực tuyến và ngoại tuyến, với nhiều hình thức như làm giả, đạo nhái hay sử dụng trái phép. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp lại thiếu kinh nghiệm, thông tin hoặc nguồn lực để tự điều tra, dẫn đến nguy cơ bỏ qua hoặc đánh giá thấp mức độ vi phạm.

Thứ hai, việc thu thập bằng chứng, đặc biệt trong môi trường số, khi các nền tảng thương mại điện tử thay đổi liên tục về chính sách và cấu trúc dữ liệu. Quá trình này thường đòi hỏi kỹ năng chuyên môn cao và sự hợp tác từ các bên thứ ba, nhưng không phải lúc nào cũng thuận lợi.

Thứ ba, chi phí điều tra gồm chi phí thuê chuyên gia và sử dụng các công cụ giám sát hiện đại cũng là gánh nặng tài chính lớn đối với nhiều doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Thứ tư, các biện pháp xử lý truyền thống như khiếu nại hành chính hay khởi kiện dân sự thường kéo dài, tốn kém, hiệu quả răn đe chưa cao. Một số hành vi vi phạm còn rơi vào khoảng trống pháp lý hoặc được quy định chưa rõ ràng, dẫn đến việc xử lý thiếu nhất quán và hiệu quả thấp.

Cuối cùng, sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng vẫn chưa đồng bộ, làm chậm tiến trình xử lý và tạo tâm lý e ngại cho doanh nghiệp.

Lực lượng chức năng kiểm tra kiểm tra mặt hàng sách giáo khoa, đồ dùng học tập trước khi vào năm học mới. Ảnh: dms.gov.vn

Để khắc phục những điểm nghẽn hiện tại trong công tác bảo vệ thương hiệu, đại diện Công ty cổ phần Nhựa Bình Minh cho rằng việc hoàn thiện chính sách và cơ chế thực thi là yêu cầu cấp bách. Cụ thể là cần hoàn thiện cơ chế tòa chuyên trách sở hữu trí tuệ và đội ngũ thẩm phán có trình độ chuyên sâu. Nghị quyết 681 đã quy định rằng những vụ án về dân sự, kinh doanh, thương mại liên quan đến sở hữu trí tuệ sẽ giao cho Tòa án khu vực 1 TPHCM và Tòa án khu vực 2 thành phố Hà Nội. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có một cơ chế cụ thể để triển khai.

Ngoài ra, luật sư Mai Thị Thảo kiến nghị cần xây dựng cơ chế giám định độc lập ngoài Bộ Khoa học và Công nghệ. Tình trạng độc quyền giám định khiến thủ tục xử lý bị chậm trễ, tạo ra điểm nghẽn cho doanh nghiệp. Việc cho phép các tổ chức tư nhân, viện nghiên cứu và hiệp hội ngành nghề có năng lực tham gia giám định sẽ góp phần rút ngắn thời gian ra kết luận. Đây là yếu tố then chốt bởi chậm trễ trong giám định có thể mất cơ hội xử lý hành vi vi phạm ngay từ đầu.

Bà Thảo cũng kiến nghị cần sớm thiết lập một quy chế rõ ràng giữa các cơ quan, đồng thời triển khai cơ sở dữ liệu chung về vi phạm sở hữu trí tuệ trên phạm vi toàn quốc. Việc xử lý vi phạm thương hiệu hiện liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau từ Cục Sở hữu trí tuệ, lực lượng quản lý thị trường, công an kinh tế cho đến tòa án. Tuy nhiên, sự phối hợp còn thiếu chặt chẽ, dẫn đến tình trạng chồng chéo và kéo dài vụ việc.

Có thể thấy rằng, khi hành lang pháp lý không đủ mạnh để che chở cho doanh nghiệp chân chính, điều doanh nghiệp đánh mất không chỉ là doanh thu, mà niềm tin của người tiêu dùng - tài sản vô hình giá trị nhất trong kỷ nguyên số.

Minh Thảo - Lê Hoàng