Vì sao các doanh nghiệp Nhật Bản ồ ạt rời khỏi Trung Quốc?

Ngày 24/11, Canon thông báo nhà máy sản xuất máy in quy mô lớn ở Trung Sơn, Quảng Đông đóng cửa. Ảnh Sina.

Ngày 21/11/2025, dây chuyền sản xuất của nhà máy Canon tại Trung Sơn (Quảng Đông) – một trong những căn cứ sản xuất máy in quan trọng nhất của hãng tại Trung Quốc – đã chính thức dừng hoạt động. Ba ngày sau, công ty ra thông báo chấm dứt sản xuất kinh doanh.

Nhà máy từng được coi là “bát cơm sắt” đối với công nhân ở vùng châu thổ Châu Giang, nay đã biến mất; máy in Canon cũng dần trở thành thương hiệu nhỏ trên thị trường Trung Quốc.

Canon không phải trường hợp đơn lẻ. Việc doanh nghiệp Nhật rời Trung Quốc đã trở thành xu hướng rõ rệt trong những năm gần đây: ngày 30/11, Yakult đóng cửa nhà máy Quảng Châu (hoạt động 23 năm), sau khi trước đó đã đóng cửa nhà máy ở Thượng Hải.

Sony lặng lẽ đóng tài khoản WeChat chính thức của Xperia, đồng nghĩa với việc rút khỏi thị trường smartphone Trung Quốc.

Mitsubishi rút hoàn toàn khỏi thị trường Trung Quốc từ tháng 7 năm nay, chấm dứt toàn bộ mảng sản xuất động cơ với Thẩm Dương Hàng Thiên.

Những thương hiệu từng được xem là “bậc thầy” và là hình mẫu cho công nghiệp Trung Quốc nay đã lần lượt rời đi, đúng vào thời điểm doanh nghiệp Trung Quốc tăng tốc tiến vào phân khúc cao cấp.

Yakult đã đóng cửa cả hai nhà máy ở Trung Quốc. Ảnh: Sina.

Danh sách rời đi ngày càng dài

Năm 2012 từng là thời kỳ đỉnh cao của các doanh nghiệp Nhật tại Trung Quốc: Canon (Trung Sơn) khánh thành nhà máy mới quy mô lớn, từng thuê hơn 10.000 công nhân; GAC Mitsubishi được thành lập, doanh số bùng nổ, năm 2018 từng bán 144.000 xe, riêng mẫu Outlander đạt hơn 100.000 xe; Yakult bán chạy đến mức năm 2019 đạt kỷ lục 7,6 triệu chai/ngày tại thị trường Trung Quốc.

Nhưng tất cả đã thay đổi: Canon Trung Sơn thời kỳ cao điểm hơn 10 ngàn công nhân, khi đóng cửa chỉ còn 1.400 nhân viên; Mitsubishi từ 2019–2022 doanh số tụt thảm hại từ 133.000 xuống còn 33.600 xe, cuối cùng rút hết khỏi Trung Quốc; Yakult giảm gần 40% doanh số so với năm 2019, lần lượt đóng cửa cả hai nhà máy chỉ trong một năm.

Tình trạng tương tự lan rộng: Các công ty Toshiba, Panasonic, Olympus đã rút hoặc thu hẹp sản xuất. Trong lĩnh vực mỹ phẩm: MENARD, Snow Beauty (Kose), Tatcha, SIDEKICK… cũng đã rời thị trường.

Mitsubishi đã rút khỏi liên doanh với Thẩm Dương Hàng Thiên. Ảnh: Sina.

Vì sao doanh nghiệp Nhật “thất thủ”?

Sự rút lui của doanh nghiệp thường bị hiểu lầm là chiến lược, nhưng bản chất là “bị buộc phải rời đi” do sức ép cạnh tranh ngày càng lớn.

Các nguyên nhân chính: Thứ nhất, công nghệ Trung Quốc đã bắt kịp – ưu thế Nhật Bản đã mất. Trước đây, Nhật là nước hiếm hoi sở hữu công nghệ lõi trong ngành in ấn. Nhưng Trung Quốc đã trở thành quốc gia thứ ba có công nghệ này, nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường. Năm 2010, máy in nội địa Trung Quốc chỉ chiếm 16% thị phần; nhưng năm 2025, máy in nội địa đã chiếm 41,5%, trong khi Canon chỉ còn 3,9%.

Thứ hai, giá thành sản phẩm Nhật Bản không còn cạnh tranh. Yakult bán chai 100 ml với giá 3 tệ, trong khi sản phẩm nội địa 350 ml chỉ 5–6,5 tệ.

Thứ ba, doanh nghiệp Nhật Bản “cố chấp” và không chịu thích ứng thị trường Trung Quốc. Mitsubishi 6 năm không ra mẫu xe mới nào, từ chối phát triển phiên bản kéo dài chiều dài xe dù thị trường yêu cầu; Yakult kiên quyết giữ công thức đường cao, bất chấp xu hướng đồ uống “ít đường – không đường” tăng 40%/năm tại Trung Quốc. Tư duy thị trường kiểu cũ khiến doanh nghiệp Nhật phản ứng quá chậm trước tốc độ thay đổi cực nhanh tại Trung Quốc.

Tổng lợi nhuận năm 2024 của 18 hãng xe lớn Trung Quốc cộng lại chưa bằng 1/3 của Toyota. Ảnh: Sina.

Nhưng không thể coi Nhật Bản đã suy yếu

Việc định nghĩa sự rút lui của các doanh nghiệp Nhật Bản tại Trung Quốc là "thất bại" có phần phiến diện. Vẫn cần phải nhận thức rõ ràng rằng, sản xuất Nhật Bản chỉ gặp trở ngại ở thị trường Trung Quốc, và khả năng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu của họ vẫn rất mạnh.

Việc Nhật thất bại ở Trung Quốc không đồng nghĩa Nhật suy yếu toàn cầu: Canon vẫn chiếm 22% thị phần máy in toàn cầu, chỉ sau HP (35%). Lợi nhuận ngành ô tô Nhật vẫn vượt trội: Năm 2024, tổng lợi nhuận ròng của 18 công ty ô tô niêm yết lớn của Trung Quốc (như BYD, Great Wall Motors) chưa đến 80 tỷ NDT, chưa bằng 1/3 của Toyota, Toyota lãi 23.000 NDT mỗi xe – gấp đôi doanh nghiệp Trung Quốc.

Thậm chí, theo một nghĩa nào đó, chính vì các doanh nghiệp Nhật Bản có sự bố trí rộng rãi trên toàn cầu, nên họ không đủ nhạy bén với thị trường Trung Quốc, do đó trở nên chậm chạp và thiếu thay đổi trước các doanh nghiệp Trung Quốc tập trung vào thị trường địa phương và có chiến lược linh hoạt.

Vì vậy, đối với các doanh nghiệp Trung Quốc, việc vượt qua "thầy" và "đối thủ" ngay trên sân nhà quả thực là một thành tựu lớn, nhưng đây chưa phải là điểm cuối. Chiến trường thực sự nằm ở thị trường toàn cầu hóa rộng lớn hơn.

Theo Sina

Thu Thủy