Vì sao chúng ta nhanh đói hơn khi trời lạnh và ngược lại?

Mùa đông, bạn có thể dễ dàng “ăn cả thế giới” – từ bát phở nghi ngút khói đến nồi lẩu cay nồng. Nhưng khi hè đến, chỉ nghĩ đến đồ ăn đã thấy ngán ngẩm. Các nhà khoa học cho rằng, hiện tượng “nhanh đói khi lạnh – chán ăn khi nóng” không chỉ đến từ cảm xúc, mà bắt nguồn sâu xa từ cơ chế điều hòa thân nhiệt, năng lượng và hormone trong cơ thể con người.

Vì sao trời lạnh nhanh đói?

Khi trời lạnh, cơ thể chúng ta đói hơn vì phải đốt cháy nhiều năng lượng hơn để tạo ra nhiệt và duy trì thân nhiệt ổn định. Ngược lại, khi trời nóng, cơ thể cần ít năng lượng hơn để giữ ấm, nên cảm giác đói giảm đi, và các yếu tố khác như mức độ hormone cũng ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn. Dưới đây là những nguyên nhân cụ thể, rõ ràng nhất khiến chúng ta nhanh đói hơn khi trời lạnh.

Cái đói không chỉ ở dạ dày, mà bắt đầu từ não

Cảm giác đói tưởng chừng đến từ chiếc bụng trống rỗng, nhưng thực ra được điều khiển chủ yếu bởi não bộ, đặc biệt là vùng dưới đồi (hypothalamus) – trung tâm kiểm soát cơn đói và cảm giác no.

Khi nhiệt độ môi trường giảm, cơ thể phải đốt cháy nhiều năng lượng hơn để giữ ấm. Quá trình này khiến lượng đường trong máu tiêu hao nhanh, và vùng dưới đồi sẽ phát tín hiệu “đói” để thúc giục bạn nạp thêm năng lượng. Đó là lý do vì sao chúng ta nhanh đói hơn khi trời lạnh.

Ngược lại, khi trời nóng, cơ thể ưu tiên giải nhiệt hơn là sinh nhiệt. Lượng năng lượng tiêu hao ít hơn, nên não không gửi tín hiệu đói mạnh như trong mùa lạnh.

Một nghiên cứu của Viện Y học Sinh lý Nhật Bản (National Institute of Physiological Sciences) cho thấy, trong điều kiện nhiệt độ 15°C, mức độ hormone ghrelin – “hormone gây đói” – tăng cao hơn 20% so với khi cơ thể ở nhiệt độ 28°C. Đây chính là một trong những nguyên nhân khiến bạn thấy “bụng réo” nhanh hơn khi tiết trời se lạnh.

Khi trời lạnh, cơ thể chúng ta nhanh đói hơn vì cần tiêu tốn nhiều năng lượng để tạo nhiệt và duy trì thân nhiệt, Ngược lại, khi trời nóng, cơ thể cần ít năng lượng hơn để giữ ấm, đồng thời chúng ta cũng có xu hướng uống nhiều nước hơn, khiến cảm giác đói giảm đi. (Ảnh: Kalsec)

Cơ thể cần nhiều năng lượng hơn để giữ ấm

Cơ thể con người hoạt động giống như một “chiếc lò sưởi sinh học”. Chúng ta nhanh đói hơn khi trời lạnh vì khi lạnh, cơ thể kích hoạt quá trình sinh nhiệt (thermogenesis) – đốt cháy calo để duy trì thân nhiệt ổn định quanh 37°C. Có hai dạng sinh nhiệt chính:

- Sinh nhiệt không run (non-shivering thermogenesis): Xảy ra trong các mô mỡ nâu (brown fat), nơi năng lượng được giải phóng để sinh nhiệt mà không cần vận động.

- Sinh nhiệt có run (shivering thermogenesis): Khi cơ bắp co giật liên tục (run rẩy), tạo ra nhiệt lượng.

Cả hai cơ chế này đều tiêu tốn năng lượng nhanh chóng, khiến cơ thể “đòi hỏi” được tiếp tế bằng thực phẩm – đặc biệt là đồ ăn giàu tinh bột và chất béo.

Đó là lý do vì sao vào mùa đông, chúng ta có xu hướng thèm các món như lẩu, nướng, phở, cháo, bánh mì kẹp thịt…, những món vừa nóng, vừa cung cấp năng lượng dồi dào. Đây không chỉ là thói quen ăn uống, mà là phản ứng sinh học tự nhiên để chống chọi với cái lạnh.

Hormon và cảm giác thèm ăn thay đổi theo thời tiết

Cơn đói không chỉ phụ thuộc vào nhiệt độ, mà còn bị ảnh hưởng bởi hormone và nhịp sinh học (circadian rhythm).

Trong mùa đông, ngày ngắn hơn, ánh sáng mặt trời yếu khiến mức serotonin – hormone tạo cảm giác vui vẻ – giảm xuống. Khi đó, nhiều người tìm đến thức ăn, đặc biệt là đồ ngọt hoặc tinh bột, để kích thích sản sinh serotonin, tạo cảm giác thoải mái hơn. Đây là nguyên nhân khiến mùa lạnh thường kéo theo hiện tượng “ăn vặt nhiều hơn” hoặc tăng cân mùa đông.

Ngược lại, mùa hè với ánh nắng kéo dài, cơ thể hấp thụ nhiều vitamin D, làm tăng serotonin tự nhiên. Tâm trạng tích cực giúp giảm nhu cầu tìm đến thức ăn như một cách “bù đắp cảm xúc”.

Ngoài ra, yếu tố tâm lý – xã hội cũng đóng vai trò đáng kể. Vào mùa lạnh, con người thường ở trong nhà nhiều hơn, hoạt động ít hơn, và việc ăn uống trở thành một hình thức giải trí, gắn kết. Trong khi đó, mùa hè gắn liền với hoạt động ngoài trời, vận động, đi chơi – khiến chúng ta ít tập trung vào chuyện ăn hơn.

Yếu tố tâm lý và văn hóa ăn uống trong mùa lạnh

Bên cạnh sinh học, yếu tố tâm lý và thói quen xã hội cũng góp phần đáng kể. Trong thời tiết lạnh, con người có xu hướng tìm đến cảm giác ấm áp và dễ chịu – và ăn uống là một cách đạt được điều đó. Một bát phở nóng, nồi lẩu nghi ngút khói hay ly cacao ấm khiến chúng ta cảm thấy thoải mái, thư giãn, như được “sưởi ấm từ bên trong”.

Không chỉ vậy, các hoạt động xã hội trong mùa lạnh – như tụ tập ăn uống, tiệc tùng cuối năm, lễ Tết – cũng khiến việc ăn uống trở thành trung tâm của các mối quan hệ. Do đó, việc cảm thấy đói và muốn ăn nhiều hơn cũng có phần đến từ thói quen sinh hoạt theo mùa, chứ không chỉ là nhu cầu sinh lý.

Mối liên hệ với tiến hóa sinh tồn

Từ góc độ tiến hóa, hiện tượng “đói khi lạnh” còn phản ánh cơ chế sinh tồn cổ xưa của loài người. Tổ tiên chúng ta sống trong môi trường khắc nghiệt, nơi mùa đông đồng nghĩa với nguy cơ chết đói hoặc chết rét.

Khi cảm nhận cái lạnh, cơ thể tự động tăng cảm giác thèm ăn để tích trữ năng lượng – chủ yếu dưới dạng mỡ trắng (white fat) – nhằm bảo vệ nội tạng và giữ nhiệt. Ngược lại, trong mùa nóng, việc tích trữ năng lượng dư thừa trở nên nguy hiểm, vì lượng mỡ nhiều khiến cơ thể khó thoát nhiệt hơn. Do đó, cảm giác chán ăn giúp con người duy trì sự cân bằng sinh học phù hợp với từng mùa.

Những phản ứng tưởng chừng nhỏ nhặt như “thèm ăn lẩu khi trời lạnh” thực chất là dấu vết của hàng triệu năm tiến hóa, được di truyền và duy trì đến ngày nay.

Vì sao trời nóng lại khiến chúng ta chán ăn?

Trái ngược hoàn toàn, khi nhiệt độ tăng cao, cơ thể phải nỗ lực tản nhiệt để giữ thân nhiệt ổn định. Quá trình này khiến máu dồn ra ngoài da để thoát nhiệt qua mồ hôi, khiến dòng máu đến hệ tiêu hóa giảm, từ đó làm giảm cảm giác đói.

Trời nóng lại khiến chúng ta chán ăn. (Ảnh: Timesofindia)

Ngoài ra, hệ thần kinh cũng điều chỉnh hormone để cơ thể thích nghi: Nhiệt độ cao làm giảm ghrelin (hormone kích thích ăn uống), đồng thời tăng leptin – hormone báo hiệu cảm giác no.

Do đó, trong những ngày nắng nóng, dù chưa ăn nhiều, bạn vẫn thấy “ngang bụng”. Thêm vào đó, việc uống nhiều nước và mồ hôi tiết ra liên tục khiến dạ dày có cảm giác đầy giả, góp phần làm giảm nhu cầu ăn.

Không phải ngẫu nhiên mà mùa hè lại “lên ngôi” của các món thanh mát như salad, trái cây, chè, nước ép hay kem. Đây là cách cơ thể tự điều chỉnh – vừa bổ sung nước, vừa cung cấp năng lượng dễ tiêu mà không gây nóng bức.

Có nên “ăn nhiều hơn” khi trời lạnh?

Câu trả lời là có, nhưng phải hợp lý. Cơ thể đúng là cần nhiều năng lượng hơn trong mùa lạnh, nhưng điều đó không có nghĩa là bạn nên thoải mái ăn uống quá mức. Việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu chất béo và tinh bột dễ dẫn đến tăng cân, mỡ máu cao, hoặc rối loạn chuyển hóa.

Cách hợp lý là chọn thực phẩm giúp sinh nhiệt tốt nhưng vẫn lành mạnh: các loại ngũ cốc nguyên hạt, thịt nạc, cá, trứng, đậu nành, rau củ nhiều chất xơ, gừng hoặc ớt. Đồng thời, uống đủ nước ấm để giúp cơ thể điều hòa thân nhiệt và hỗ trợ tiêu hóa.

Cảm giác nhanh đói hơn khi trời lạnh và chán ăn khi trời nóng là kết quả của sự kết hợp giữa sinh lý, nội tiết và tâm lý con người. Đó là phản ứng tự nhiên giúp cơ thể thích nghi với môi trường, bảo vệ thân nhiệt và duy trì năng lượng. Tuy nhiên, hiểu rõ cơ chế này cũng giúp chúng ta kiểm soát tốt hơn chế độ ăn uống theo mùa, đảm bảo sức khỏe, tránh tăng cân mùa lạnh hay kiệt sức mùa nóng.

Vì vậy, lần tới nếu bạn cảm thấy “bụng sôi ùng ục” trong ngày đông lạnh, hãy nhớ – đó không phải là do “háu ăn” đâu, mà là cơ thể đang làm đúng chức năng sinh tồn của nó.

Làm gì để giữ cân bằng ăn uống theo thời tiết?

Hiểu được mối liên hệ giữa thời tiết và cảm giác đói giúp chúng ta điều chỉnh chế độ ăn hợp lý hơn:

Mùa lạnh, nên ưu tiên các món giàu năng lượng nhưng vẫn cân đối dinh dưỡng: thịt nạc, cá, ngũ cốc nguyên hạt, rau củ ấm; tránh ăn quá nhiều đồ chiên, nhiều chất béo vì dễ tăng cân; uống đủ nước ấm, vì cơ thể ít khát nhưng vẫn mất nước khi trời lạnh.

Mùa nóng, nên bổ sung thực phẩm mát, dễ tiêu như rau xanh, trái cây, sữa chua, cá nạc; hạn chế ăn quá nhiều đồ cay, nóng hoặc nhiều dầu mỡ; chia nhỏ bữa ăn, kết hợp uống nước thường xuyên để giữ cơ thể nhẹ nhàng, không uể oải.

Sự lắng nghe cơ thể theo từng mùa không chỉ giúp duy trì sức khỏe, mà còn giúp bạn giữ cân nặng ổn định, tránh tình trạng “phì mùa đông, gầy mùa hè”.

NGUYỆT ÁNH