Vì sao Kon Tum thành điểm nóng về động đất?

Động đất ở Kon Tum khó có khả năng lớn hơn 5,5 độ richter

Theo TS Nguyễn Xuân Anh, Viện trưởng Viện Vật lý địa cầu, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, trước đây, khu vực Kon Tum từng là nơi có hoạt động địa chất tương đối ổn định so với nhiều khu vực trên cả nước, ít ghi nhận hoạt động động đất.

Số liệu lưu trữ của Viện Vật lý địa cầu cho thấy, từ năm 1903 đến 2020, tại tỉnh Kon Tum chỉ có hơn 30 trận động đất, trận lớn nhất là 3,9 độ richter. Tuy nhiên, từ tháng 4/2021 đến nay, hàng trăm trận động đất kích thích đã xảy ra tại Kon Tum, trong đó có những trận động đất gây rung chấn diện rộng. Lớn nhất là trận động đất xảy ra trưa 28/7 có độ lớn 5 độ richter; trước đó, ngày 23/8/2022 là trận động đất mạnh 4,7 độ richter.

Kon Tum hứng chịu động đất liên tục trong những năm qua.

Các trận động đất xảy ra tại Kon Tum thời gian gần đây là động đất kích thích, xảy ra do quá trình tích nước của hồ chứa thủy điện tác động lên hệ thống đứt gãy hoạt động bên dưới khiến động đất xảy ra sớm hơn so với quy luật tự nhiên. Động đất kích thích cũng xảy ra theo chu kỳ, có những thời điểm động đất xảy ra dồn dập, có thời kỳ yên tĩnh hơn, liên quan chặt chẽ đến quá trình vận hành tích nước của hồ chứa thủy điện.

Tại Việt Nam, động đất kích thích từng xảy ra tại Thủy điện Hòa Bình, Thủy điện Sông Tranh 2, Thủy điện Sơn La. Trong đó, động đất kích thích xảy ra tại sông Tranh 2 kéo dài hơn 10 năm với hàng nghìn trận. Viện Vật lý địa cầu dự báo động đất kích thích tại Kon Tum sẽ kéo dài trong nhiều năm tới, có thể lên tới 10 năm. Thời gian tới, động đất ở Kon Tum khó có khả năng lớn hơn 5,5 độ richter.

Lý giải vì sao động đất mạnh 5.0 độ có thể gây rung chấn cho một khu vực rộng lớn như thế, PGS.TS Cao Đình Triều, nguyên Phó viện trưởng Viện Vật lý Địa cầu cho biết, thời gian qua, khu vực Tây Nguyên có mưa lớn kéo dài khiến nền địa chất yếu, trong khi động đất xảy ra ở vị trí nông khiến cảm nhận rung chấn trên mặt đất rõ hơn, vùng ảnh hưởng rộng hơn.

Theo PGS.TS Cao Đình Triều, có 3 điều kiện dẫn đến động đất kích thích, gồm cấu trúc địa chất, hoạt động của đới đứt gãy bị siết ép mạnh và hoạt động tích nước của hồ chứa đủ lớn.

Khu vực xảy ra động đất ở Kon Tum nằm trên đứt gãy Rào Quán - A Lưới, là đới đứt gãy mạnh, chạy từ Lào, qua A Lưới (Thừa Thiên - Huế), kéo dài tới Quy Nhơn (Bình Định). Trên đới đứt gãy này, động đất kích thích từng xảy ra tại thủy điện sông Tranh 2 (Quảng Nam) và thủy điện Đắk Đrinh (Quảng Ngãi). Về cấu trúc địa chất, khu vực xảy ra động đất nằm trên nền địa chất có nhiều đá biến chất.

Làm rõ mối liên hệ giữa động đất và tích nước hồ chứa

Ông Trần Văn Lực, Chánh văn phòng Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai, Tìm kiếm cứu nạn và Phòng thủ dân sự tỉnh Kon Tum cho hay, theo dự báo của cơ quan chức năng, trong thời gian tới, động đất có thể sẽ xuất hiện và gây ra hậu quả lớn, nhất là nếu xảy ra ở các khu vực đông dân cư và có các công trình trọng điểm.

Theo ông Trần Văn Lực, để chủ động ứng phó động đất, giảm thiểu thiệt hại, Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai, Tìm kiếm cứu nạn và Phòng thủ dân sự tỉnh Kon Tum đã có văn bản đề nghị UBND các huyện, thành phố khẩn trương kiểm tra, đánh giá tác động và mức độ ảnh hưởng của các trận động đất đã xảy ra đối với nhà ở của nhân dân, trụ sở làm việc, trường học, y tế và các công trình cơ sở hạ tầng, nhất là các hồ đập thủy lợi, thủy điện, kịp thời phát hiện, khắc phục các sự cố, hư hỏng để bảo đảm an toàn cho người và tài sản; sẵn sàng nhân lực, vật tư, phương tiện để ứng phó và khắc phục hậu quả kịp thời khi có tình huống.

TS Nguyễn Xuân Anh, Giám đốc Trung tâm Báo tin động đất và cảnh báo sóng thần cho biết, đơn vị đang tiếp tục theo dõi, đánh giá các trận động đất trong khu vực. Mới đây, một hệ thống quan trắc động đất đã được thiết lập ở khu vực này, sẽ giúp nghiên cứu chi tiết hơn về địa chất kiến tạo và chế độ địa chấn trong khu vực và lân cận. Từ đó, góp phần làm rõ nguyên nhân phát sinh chuỗi động đất xảy ra tại huyện Kon Plông và vùng lân cận cũng như mối liên hệ giữa hoạt động động đất và tích nước hồ chứa, đánh giá các kịch bản có thể xảy ra.

TS Nguyễn Xuân Anh lưu ý chính quyền địa phương, cơ quan chức năng cần tiến hành đánh giá thiệt hại, rà soát các công trình yếu có nguy cơ bị ảnh hưởng từ động đất và đưa ra giải pháp bảo đảm an toàn. UBND các xã, thị trấn vùng tâm chấn cần tuyên truyền nâng cao kỹ năng phòng, chống động đất cho người dân. Cơ quan chức năng cũng cần cập nhật thường xuyên thông tin động đất để đưa ra phương án thiết kế kháng chấn cho các loại công trình từ trọng điểm, khu dân cư.

Theo TS Nguyễn Xuân Anh, để phòng ngừa các rủi ro đáng tiếc do các trận động đất gây ra, các địa phương, cơ quan chức năng và người dân cần tuân thủ những biện pháp phòng chống; không được chủ quan, lơ là, mất cảnh giác.

"Thiên tai động đất rất khó lường, dự báo thời điểm xảy ra động đất rất là khó kể cả mức độ hoạt động động đất lớn, cũng cần phải nghiên cứu, đánh giá. Đối với địa phương, đơn vị chức năng cần kiểm tra đanh giá thiệt hại trong đợt vừa qua. Đối với những công trình yếu thì phải gia cố, thực hiện các giải pháp phòng chống động đất. Đối với người dân cần tiếp tục tuyên truyền kỹ năng phòng chống động đất.

Cách đây 2 năm, Viện Vật lý Địa cầu cũng đã triển khai các lớp học cho cán bộ quản lý và người dân ở Kon Tum. Trong nhà đồ đạc như thế nào thì phải có cách thức phù hợp cùng với đó là 3 giải pháp gồm: Đánh giá thiệt hại; Rà soát những công trình yếu; Tuyên truyền cho người dân. Những giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ", TS Nguyễn Xuân Anh nói.

Tô Hội