Vì sao lại quan ngại về việc kiểm soát thuốc lá thế hệ mới?

Tuy nhiên, có nhiều cơ sở cho thấy giải pháp cho các trở ngại này hiện đã có và cần được áp dụng sớm để đưa các sản phẩm này vào khuôn khổ kiểm soát của pháp luật, nhanh chóng hạn chế hệ lụy và tác động đến xã hội, bảo vệ giới trẻ.

TLTHM có tác động đến giới trẻ và xã hội?

Cai được thuốc lá là lựa chọn tốt nhất, tuy nhiên, tỷ lệ cai thành công luôn rất thấp. Trong một thập kỷ vừa qua, xu hướng trên toàn cầu là ủng hộ cách tiếp cận mới là giải pháp giảm tác hại thuốc lá thông qua các sản phẩm không đốt cháy giống như thuốc lá điếu thông thường. Tại Việt Nam, đến nay các sản phẩm giảm tác hại như TLLN, TLĐT vẫn chưa được phép kinh doanh vì có ý kiến cho rằng các sản phẩm này tác động và ảnh hưởng xấu tới giới trẻ.

Nhiều nghiên cứu khoa học quốc tế đã chỉ ra, không có bằng chứng cho thấy việc sử dụng TLTHM ở giới trẻ có nguy cơ trở thành “thảm họa sức khỏe cộng đồng” hay tạo ra một “thế hệ nghiện nicotine mới”.

Tại Anh, từ 2015-2017, tổ chức chống thuốc lá Action on Smoking and Health (ASH) đã thực hiện 5 cuộc khảo sát quy mô lớn với thanh thiếu niên từ 11-16 tuổi và khẳng định hầu hết người trẻ tuổi chỉ thử dùng TLĐT “cho biết” và không trở thành người dùng thường xuyên.

Tại Thụy Sĩ, nghiên cứu năm 2018 do tổ chức độc lập Addiction Suisse thực hiện cho thấy, việc sử dụng TLLN thường xuyên ở thiếu niên từ 14-15 tuổi trên thực tế là không đáng kể. Nhật Bản cũng công bố dữ liệu do chính phủ ủy quyền thu thập trên 60.000 học sinh cấp 2 và cấp 3 rằng mức độ sử dụng TLLN trong bộ phận giới trẻ này là rất thấp, chỉ bằng 1/5 so với tỷ lệ hút thuốc lá điếu, tức chỉ có 0,1%.

Biểu đồ minh họa về mức độ nguy cơ của các sản phẩm thuốc lá, trong đó thuốc lá điếu có nguy cơ cao nhất

Ngược lại, việc chuyển đổi sang sử dụng TLTHM ở các nước Anh, Mỹ, New Zealand, Nhật Bản… đang góp phần làm giảm nhanh tỷ lệ hút thuốc lá nói chung và ở thanh thiếu niên nói riêng,giúp nhiều người dùng cai hẳn thuốc lá điếu.

Tại Việt Nam, thuốc lá được quy định là sản phẩm chỉ dành cho người từ 18 tuổi trở lên. Xu hướng giới trẻ sử dụng TLĐT đang gia tăng là do tiếp cận dễ dàng tới nguồn hàng bất hợp pháp trên thị trường chợ đen.

Thế giới nhất quán với định nghĩa “Thuốc lá làm nóng là thuốc lá”

Khác với TLĐT (sản phẩm được quản lý khác nhau ở những quốc gia khác nhau và xem là sản phẩm thuốc lá hoặc dược phẩm), TLLN do có chứa thành phần nguyên liệu thuốc lá nên tất cả các quốc gia hiện nay đều nhất quán quản lý dưới ngành hàng thuốc lá.

Cụ thể, Nhật Bản kiểm soát TLLN dưới cùng Đạo luật Kinh doanh thuốc lá hiện hành, nhưng áp dụng khung pháp lý ít nghiêm ngặt hơn so với thuốc lá điếu, bao gồm cả về việc áp thuế, cảnh báo sức khỏe, hạn chế sử dụng và xử phạt nếu nhà bán lẻ cung cấp cho trẻ vị thành niên.

Tại Mỹ, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) chính thức phân loại TLLN là sản phẩm thuốc lá không đốt cháy (Non-Combusted Cigarettes) để phân biệt với thuốc lá điếu đốt cháy (Combusted Cigarettes), đồng thời cũng quản lý sản phẩm theo luật Liên bang.

Quan trọng nhất, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) cũng chính thức xếp TLLN vào danh mục sản phẩm thuốc lá. Do đó, WHO kêu gọi các nước kiểm soát sản phẩm này theo Luật kiểm soát thuốc lá của nước sở tại và tuân thủ các quy định trong Công ước khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC). Theo báo cáo tháng 7-2021 của WHO, trong số 195 quốc gia thành viên của tổ chức này, đã có 184 nước cho phép kinh doanh và quản lý TLLN.

Lời giải cho bài toán về thiếu hụt nguồn lực và năng lực quản lý

Sau đại dịch COVID-19, tất cả các ban ngành chức năng đều đang nỗ lực tập trung vào công tác an dân và phục hồi, tăng trưởng kinh tế. Vì vậy, việc thiếu hụt nguồn lực quản lý để cùng một lúc giải quyết rất nhiều vấn đề là có thật. Tuy nhiên, việc chia các mục tiêu ưu tiên cùng với năng lực quản lý cao có thể giúp giải những bài toán khó trong bối cảnh này.

Hiện ngành công nghiệp đang là điểm sáng trong bức tranh kinh tế Việt Nam, với ngành chế biến, chế tạo tiếp tục đóng vai trò động lực dẫn dắt tăng trưởng, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Theo đó, Cục Công nghiệp, Bộ Công thương tập trung tháo gỡ vướng mắc và hoàn thiện khung pháp lý để phát triển công nghiệp, bao gồm: 2 nghị định về phát triển công nghiệp hỗ trợ, và chính sách quản lý đối với các sản phẩm TLTHM. Cụ thể, Bộ Công thương trình Chính phủ phê duyệt đề xuất cho phép thí điểm kinh doanh TLTHM trong 2 năm. Tuy nhiên, đề xuất này đang gặp sự quan ngại từ một số bộ ngành về năng lực của Việt Nam trong quản lý TLTHM.

Trong khi đó, để quản lý tốt TLTHM, đề xuất của Bộ Công thương cũng rất cần sự hỗ trợ và phối hợp chặt chẽ từ các bộ ngành liên quan. Tại tọa đàm “Quản lý TLTHM - Cần góc nhìn mới" hồi đầu năm 2022, bà Nguyễn Quỳnh Liên - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự-Hành chính, Bộ Tư pháp cho rằng: “Hiện nay, WHO đã chính thức công nhận thuốc lá làm nóng là thuốc lá. Vì vậy, việc cần làm tiếp theo là áp dụng luật kiểm soát thuốc lá hiện hành đối với sản phẩm này như thế nào là phù hợp”.

Đối với ý kiến chuyên ngành y tế, PGS.TS.BS Trần Văn Ngọc - Phó Chủ tịch Hội Phổi Việt Nam, Chủ tịch Liên chi hội Hô hấp TP.HCM chia sẻ: “Chúng ta phải quản lý và tham khảo những chính sách quản lý tốt trong bối cảnh nhiều quốc gia đã áp dụng các qui định chặt chẽ để kiểm soát việc giới trẻ sử dụng TLTHM”.

HÀ THANH