Vì sao miền Bắc thiệt hại nặng trong 'mưa lũ vượt lịch sử'?

Miền Bắc oằn mình trong “siêu lũ lịch sử”, hàng trăm nghìn nhà chìm trong biển nước

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường - Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết, từ đầu năm 2025 đến nay, đã xảy ra 20 loại hình thiên tai trên các vùng miền cả nước. Thiên tai diễn ra dồn dập, khốc liệt, trên phạm vi rộng, mang nhiều yếu tố bất thường, vượt mức lịch sử, trong đó các cơn bão (số 5, số 9, số 10, số 11) di chuyển rất nhanh, cường độ rất mạnh, trái quy luật khi đầu mùa đổ bộ vào Trung Bộ (bão số 3, bão số 5) và những tháng cuối năm vẫn đổ bộ vào khu vực Bắc Bộ (bão số 9, bão số 11); mưa lớn cực đoan, lũ vượt lịch sử trên 8 tuyến sông (sông Cầu, sông Thương, sông Trung, sông Bằng, sông Cà Lồ, sông Lô, sông Bưởi, sông Cả); ngập lụt rất nghiêm trọng tại các đô thị, vùng trũng thấp, nhất là tại thành phố Hà Nội, Thái Nguyên, Bắc Ninh.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp

Nhiều khu vực trong thời gian ngắn phải hứng chịu tất cả các đợt thiên tai trên dẫn đến hình thái thiên tai kép bão chồng bão, lũ chồng lũ, lũ quét, sạt lở đất, nhất là tại các tỉnh miền núi, trung du Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, đe dọa nghiêm trọng đến an toàn hệ thống giao thông, đê điều, hồ đập, nhất là các công trình bị sự cố mới được xử lý giờ đầu, khắc phục tạm thời (3 cơn bão: số 9, số 10 và số 11 xuất hiện liên tiếp trên biển Đông trong thời gian 13 ngày (từ ngày 22/9 đến 3/10), hoàn lưu sau bão gây mưa, lũ lớn kéo dài).

Tính đến 15/10/2025, thiên tai trên cả nước đã làm 241 người chết, mất tích, 389 người bị thương; 261.008 nhà bị hư hỏng, tốc mái; 594.637 ha lúa, hoa màu, cây trồng khác bị ngập úng, thiệt hại; 30.843 con gia súc, 2.752.773 con gia cầm bị chết, cuốn trôi; 56.559ha thủy sản bị thiệt hại,... Tổng thiệt hại ước tính trên 53.809 tỷ đồng.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, bão số 11 (MATMO) không gây gió mạnh trên biển và đất liền nước ta (tại Quảng Ninh, Lạng Sơn chỉ bị ảnh hưởng gió mạnh cấp 6-7, giật cấp 8), tuy nhiên, hoàn lưu bão kết hợp với đới gió đông nam của áp cao cận nhiệt đới đã gây mưa rất lớn tại các tỉnh phía đông Bắc Bộ (bao gồm Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Bắc Ninh) và Thủ đô Hà Nội với tổng lượng mưa trong đêm 6 và ngày 7/10 từ 200-400mm, đặc biệt trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã xảy ra mưa đặc biệt lớn trên toàn tỉnh với tổng lượng mưa 300-400mm, cá biệt một số nơi trên 560mm. Chiều tối 7/10 mưa giảm, ngày 8/10 các địa phương cơ bản hết mưa.

Do mưa rất lớn, tập trung trong thời gian ngắn (từ tối 6/10 đến tối 7/10) đã làm lũ trên sông Cầu, sông Thương, sông Cà Lồ, sông Trung lên rất nhanh và 9 trạm/5 tuyến sông vượt mức lũ lịch sử. Đỉnh lũ sông Cầu tại Gia Bảy là 29,90m, vượt lịch sử năm 2024 là 1,09m; tại Chã là 12,02m, vượt lũ lịch sử là 1,0m; tại Lương Phúc là 10,16m, vượt lịch sử năm 2024 là 0,13m; tại Phúc Lộc Phương là 9,98m, vượt lũ lịch sử năm 2024 là 0,58m. Trên sông Thương tại Cầu Sơn là 18,37m, vượt lũ lịch sử năm 1937 là 0,76m; tại Phủ Lạng Thương là 7,60m, vượt lũ lịch sử năm 1986 là 0,08m. Trên sông Trung tại Hữu Lũng là 24,31m, vượt lũ lịch sử năm 1986 là 1,77m. Trên sông Bằng tại Bằng Giang là 185,79m, vượt lũ lịch sử năm 1986 là 0,95m. Trên sông Cà Lồ tại Mạnh Tân là 9,75m, vượt lũ lịch sử năm 2024 là 0,41m.

Ngập lụt sâu diện rộng tại Thái Nguyên, Bắc Ninh, Hà Nội, Lạng Sơn, Cao Bằng; hiện nay Bắc Ninh, Hà Nội nhất là các xã/phường ven sông Cầu, sông Thương, sông Cà Lồ và thời gian ngập duy trì trong 3-5 ngày.

"Đây là một trong những đợt thiên tai nghiêm trọng, lũ chồng lũ trên diện rộng ở các tỉnh nêu trên; xảy ra gần như đồng thời các loại hình thiên tai đặc biệt nguy hiểm như lũ lớn, đặc biệt lớn, vượt lịch sử; ngập lụt và lũ quét, sạt lở đất, gây thiệt hại nghiêm trọng về tính mạng, tài sản của nhân dân và các công trình đê điều, hồ chứa và cơ sở hạ tầng thiết yếu", Thứ trưởng Hiệp đánh giá.

Theo báo cáo của các địa phương (cập nhật đến 13h ngày 15/10), mưa lũ sau bão số 11 đã khiến 18 người chết, mất tích; 16 người bị thương. 2.150 nhà bị thiệt hại, hư hỏng; 239.240 nhà bị ngập (trong đó Thái Nguyên 198.710 nhà; Bắc Ninh 20.857 nhà; Cao Bằng 7.500 nhà; Lạng Sơn 3.000 nhà, Hà Nội 8.186 nhà; Tuyên Quang 332 nhà; Sơn La 118 nhà; Phú Thọ 537). Tính đến 17h ngày 14/10, còn khoảng 2.580 nhà bị ngập (Bắc Ninh 1.502 nhà, Hà Nội 1.078 nhà). Cơ bản các khu vực hết ngập được cấp nước qua hệ thống cung cấp nước sạch hoặc sử dụng nước giếng khoan, nước sông cho việc dọn dẹp, vệ sinh; riêng còn một số xã, phường khu vực ven thành phố Thái Nguyên cũ chưa được cấp.

Về nông nghiệp: 33.632 ha lúa và hoa màu bị ngập úng, thiệt hại; 1.495ha cây ăn quả, 970ha cây trồng lâu năm, 254ha cây lâm nghiệp thiệt hại; 19.201 con gia súc, 1.354.722 con gia cầm bị chết, cuốn trôi.

Đập thủy điện Bắc Khê 1 (thuộc xã Tân Tiến, tỉnh Lạng Sơn) dung tích khoảng 4 triệu m3, công suất 2MW bị vỡ do lưu lượng lũ về hồ tăng nhanh (đã được phát hiện kịp thời nên địa phương đã huy động lực lượng tổ chức sơ tán di dời 803 hộ dân đến nơi an toàn trước khi xảy ra sự cố).

Về đê điều: Đã xảy ra 84 sự cố tại các tỉnh, thành phố Thái Nguyên, Bắc Ninh, Hà Nội (Thái Nguyên 9; Bắc Ninh 66; Hà Nội 9). Trong đó đã xảy ra 13 sự cố tràn đê, phải tổ chức chống tràn trên 26,5km (08 tuyến: đê Chã, Hà Châu, đê TP Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên; tả Cầu, hữu Cầu, tả Thương - Dương Đức, hữu Thương, hữu Cà Lồ, tỉnh Bắc Ninh; hữu Cầu, thành phố Hà Nội), 18 sự cố sạt lở đê, kè (Thái Nguyên 2, Bắc Ninh 13, Hà Nội 03); 10 sự cố cống (Thái Nguyên 1, Bắc Ninh 9); 10 sự cố thẩm lậu (Bắc Ninh), 2 sự cố sập tổ mối (Thái Nguyên), 5 sự cố lỗ rò thân đê (Bắc Ninh), 6 sự cố đùn sủi (Thái Nguyên 1, Bắc Ninh 4, Hà Nội 1); 1 sự cố rò rỉ bể xả trạm bơm (Hà Nội) và 19 sự cố tràn các tuyến đê bối (Bắc Ninh). Hiện nay, nước đang xuống, tiếp tục theo dõi các sự cố, tình huống phát sinh.

Về giao thông: 2.122 vị trí quốc lộ, tỉnh lộ bị ách tắc do sạt lở, ngập nước; đến 13/10, các tuyến Quốc lộ đã thông tuyến. Dừng hoạt động các tuyến đường sắt: Hà Nội - Đồng Đăng, Kép - Hạ Long, Kép - Lưu Xá, Đông Anh - Quán Triều do mưa lũ gây ngập, trôi nền, sạt lở taluy nền một số vị trí, đến ngày 12/10 đã thông tuyến.

Về điện lực, viễn thông553.384 khách hàng tại các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn; hiện đã khôi phục 546.971 khách hàng; còn 6.413 khách hàng. Tại Thái Nguyên, mạng truyền số liệu chuyên dùng cấp 2 (từ tỉnh đến xã) mất kết nối do mất điện 14/92, mạng công cộng đã khôi phục xong. Ước tổng thiệt hại trên 16.920 tỷ đồng (Lạng Sơn 1.050 tỷ đồng, Cao Bằng 2.000 tỷ đồng, Thái Nguyên 12.200 tỷ đồng, Bắc Ninh 1.670 tỷ đồng). Hiện các địa phương vẫn đang tiếp tục rà soát và tổng hợp thiệt hại.

Lý do thiệt hại nặng nề trong đợt mưa lũ vừa qua là do hạ tầng yếu, phương án ứng phó bị động

Thứ trưởng Bộ NN&MT Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng: "Công tác dự báo mưa lớn cực đoan, lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử còn hạn chế, chưa dự báo sớm được các giá trị vượt lịch sử trong đợt mưa lũ".

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp thẳng thắn nhìn nhận, công tác dự báo mưa lũ cực đoan vẫn còn hạn chế, nhiều phương án ứng phó bị động. Hạ tầng yếu, phương tiện thiếu khiến nhiều địa phương không kịp chống đỡ trước đợt mưa lũ lịch sử vừa qua

Tình trạng ngập sâu, chia cắt, cô lập tại các khu vực vùng sâu, vùng xa và các đô thị lớn (Thái Nguyên, Bắc Ninh), ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác tiếp cận hiện trường, chỉ huy, chỉ đạo ứng phó. Năng lực chống chịu trước thiên tai của các công trình cơ sở hạ tầng còn hạn chế, nhất là với tình huống đặc biệt lớn, vượt lịch sử. Năng lực theo dõi giám sát thiên tai, cứu hộ, cứu nạn còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Phương tiện, trang thiết bị phục vụ công tác ứng phó thiên tai, cứu hộ cứu nạn còn thiếu, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhất là với khu vực vùng sâu, vùng xa.

Phương án ứng phó với lũ lịch sử còn bị động, nhiều tồn tại; hồ chứa thủy điện nhỏ chưa được quản lý, theo dõi giám sát chặt chẽ từ khâu xây dựng, quản lý hồ sơ, vận hành,…. dẫn đến sự cố hồ Bắc Khê 1 ở Lạng Sơn đã bị vỡ do lưu lượng lũ về hồ tăng nhanh.

Nguyên nhân được Thứ trưởng Hiệp chỉ ra là, thiên tai diễn ra dồn dập và đặc biệt khốc liệt, mang nhiều yếu tố bất thường, vượt mức lịch sử, xảy ra trên diện rộng, nhất là lũ chồng lũ, là nguyên nhân khách quan gây thiệt hại lớn về người, tài sản.

Mức độ đầu tư cho cơ sở hạ tầng phòng chống thiên tai (hệ thống đê điều, hồ đập, dự báo, cảnh báo,…), hạ tầng công cộng và nhà dân chưa đủ sức chống chịu với sức tàn phá thiên tai, lũ lụt.

Văn Ngân/VOV.VN