Vì sao trí tuệ nhân tạo đang trở thành cơn ác mộng của EU?
Dù sở hữu nhân tài và ý tưởng, châu Âu vẫn tụt lại trong cuộc đua AI toàn cầu. Rào cản văn hóa, pháp lý và cách tiếp cận quá thận trọng đang khiến EU đánh mất lợi thế chiến lược.
Được ca ngợi là chuẩn mực toàn cầu, Đạo luật AI của EU lại khiến startup khó lớn mạnh, vốn đầu tư chảy sang Mỹ và châu Á, đặt dấu hỏi về tương lai công nghệ châu Âu (trong ảnh: Trụ sở Ủy ban châu Âu tại Brussels, Bỉ). Ảnh: THX/TTXVN
Theo Politico.eu, châu Âu đang đối mặt với một nghịch lý đau đớn: mặc dù có thể tạo ra những ý tưởng và tài năng cần thiết để xây dựng các ứng dụng AI mới, lục địa này hiếm khi trở thành nơi những ý tưởng đó được nhân rộng quy mô. Nguyên nhân chính không chỉ nằm ở chính sách, mà còn ở những khác biệt văn hóa sâu sắc bắt nguồn từ gần một thế kỷ trước.
Cuộc di cư tài năng sang Mỹ
Dữ liệu cho thấy một bức tranh rõ ràng về sự thất bại của châu Âu trong cuộc đua AI. Theo báo cáo từ công ty đầu tư mạo hiểm Accel, 80% số tiền đầu tư vào trí tuệ nhân tạo tạo sinh tại Mỹ, châu Âu và Israel trong năm 2023 và 2024 đều thuộc về các công ty Mỹ. Năm 2024, Mỹ đã tạo ra 40 mô hình AI đáng chú ý, so với 15 ở Trung Quốc và chỉ 3 ở châu Âu, theo Báo cáo Chỉ số Trí tuệ Nhân tạo năm 2025 của Đại học Stanford.
Marvin von Hagen, đồng sáng lập của Interaction - công ty AI do người Đức điều hành từ California, khẳng định: "Dù bạn ở bất cứ đâu trên thế giới - châu Âu, châu Á hay bất cứ nơi nào khác - mọi người đều muốn đến San Francisco, miễn là bạn làm trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo". 11% tất cả các công ty công nghệ của Mỹ có người sáng lập đến từ châu Âu.
Theo Anu Bradford, Giáo sư tại Đại học Columbia, vấn đề có thể bắt nguồn từ gần một thế kỷ trước: "Bạn cần nghĩ đến những lý do lịch sử và Thế chiến thứ hai, và cách Đức Quốc xã có được thông tin để xác định người Do Thái - bằng cách xâm phạm quyền riêng tư của họ. Hãy nghĩ về sự giám sát ở Đông Đức. Người châu Âu biết cảm giác khi không có quyền riêng tư là như thế nào".
Robert Windesheim, nhà đầu tư người Đức tại Founders Fund, cho rằng: "Những thảm họa của châu Âu trong thế kỷ 20 đã để lại một tâm lý thận trọng lâu dài và chính đáng. Việc bảo vệ khỏi rủi ro và an toàn trở nên tối quan trọng". Điều này dẫn đến một cách đánh giá rủi ro khác nhau về công nghệ so với chính phủ Mỹ.
Florian Juengermann, đồng sáng lập của Listen Labs, giải thích: "Điều đầu tiên mà nhiều người ở châu Âu nghĩ đến khi nói về công nghệ là 'họ sẽ theo dõi chúng ta' hoặc 'công nghệ này sẽ bị sử dụng theo hướng tiêu cực'".
Hai cách tiếp cận đối lập
Đạo luật Trí tuệ Nhân tạo của EU - có hiệu lực vào tháng 8/2024 - là nỗ lực toàn diện nhất nhằm kiềm chế các công ty AI. Luật này tạo ra các loại rủi ro cho các ứng dụng AI từ "tối thiểu" đến "không thể chấp nhận được" và buộc hầu hết các công ty AI phải minh bạch hơn về cách thức hoạt động.
Ngược lại, sau một số nỗ lực còn hạn chế dưới thời chính quyền Joe Biden, Mỹ dưới thời Donald Trump đã gạt bỏ hoàn toàn việc điều chỉnh. Vào tháng 7 năm nay, chính quyền Trump công bố Kế hoạch Hành động về AI cam kết "loại bỏ thủ tục rườm rà và các quy định nặng nề" đối với sự phát triển của AI.
Michael Jackson, nhà đầu tư công nghệ người Mỹ sống tại Paris, nhận xét: "Châu Âu thực sự có tư duy rằng họ cần phải là cơ quan quản lý của thế giới, nhưng họ lại làm điều đó trước khi công nghệ thực sự được phát triển".
Giáo sư Bradford cho rằng việc có 27 khu vực pháp lý khác nhau mà không có một thị trường thống nhất duy nhất là một trong những lý do chính khiến việc phát triển AI ở EU gặp nhiều khó khăn. Từ năm 2013 đến năm 2022, các công ty có trụ sở tại EU nhận được ít hơn 1,4 nghìn tỷ USD vốn đầu tư mạo hiểm so với các công ty có trụ sở tại Mỹ.
Quy định chung về bảo vệ dữ liệu (GDPR) được thực thi vào năm 2018 đã bảo vệ quyền riêng tư nhưng hạn chế khả năng thu thập dữ liệu và kiếm tiền từ dữ liệu của các công ty công nghệ, gây hậu quả to lớn đối với khả năng phát triển của các công ty công nghệ ở châu Âu.
Những nỗ lực bắt kịp
Mariarosaria Taddeo, Giáo sư về đạo đức kỹ thuật số tại Viện Internet Oxford, cho rằng EU cần suy nghĩ nhiều hơn về việc thúc đẩy phát triển công nghệ: "Thành công của Mỹ đã làm nổi bật nhu cầu tự bảo vệ mình của châu Âu, bởi vì bạn thấy mình ngày càng phụ thuộc vào một công nghệ mà bạn không sở hữu và không kiểm soát được".
Vào tháng 11 vừa qua, Ủy ban châu Âu đã huy động 200 tỷ euro cho đầu tư vào AI và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tuyên bố cam kết đầu tư 109 tỷ euro từ vốn tư nhân vào lĩnh vực này. Tại các nước Bắc Âu, đầu tư của chính phủ đã dẫn đến sự đổi mới và phát triển của các công ty.
Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu châu Âu đã quá muộn để tạo ra ảnh hưởng. Dean Ball, tác giả chính của Kế hoạch Hành động về AI của chính quyền Trump, khẳng định trực tiếp: "Họ đã quá muộn cách đây 5 năm, và giờ thì hoàn toàn quá muộn rồi".
Ngược lại, Giáo sư Taddeo lạc quan hơn: "Trí tuệ nhân tạo sẽ không biến mất. Bạn không cần phải là người đầu tiên trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Bạn cần phải kiên cường, mạnh mẽ và đáng tin cậy trong lĩnh vực này".
Thậm chí tại Mỹ, người dân cũng lo ngại về AI không được kiểm soát. Theo cuộc khảo sát của Gallup được thực hiện vào tháng 4 và tháng 5/2025, 80% người Mỹ tin rằng cần duy trì các quy tắc về an toàn AI và bảo mật dữ liệu, ngay cả khi điều đó có nghĩa là phát triển khả năng của AI với tốc độ chậm hơn.
Tóm lại, khi châu Âu thử nghiệm cách tiếp cận riêng để xây dựng các công ty AI, hoàn toàn khác biệt so với Thung lũng Silicon, cuộc đua với thời gian đang trở nên gay gắt hơn bao giờ hết.
