Vì sao Việt Nam cần triển khai máy AED?

Máy AED đặt tại các khu vực công viên (Mỹ). Nguồn: Glen Ellyn Park District

Rối loạn nhịp tim là nguyên nhân gây đột tử cho hàng trăm nghìn ca mỗi năm. Trên thế giới, những trường hợp ngôi sao thể thao ngã quỵ ngay trên sân do rung thất (trạng thái rối loạn nhịp khiến tim còn co bóp nhưng không thể bơm máu) đã khiến công chúng nhận ra sự sống đôi khi được quyết định bởi một thiết bị nhỏ bé như AED.

Khi sự sống quay lại trong tích tắc

Tháng 6/2021, tại Euro 2020, một tiền vệ ngôi sao của đội tuyển Đan Mạch bất ngờ gục xuống sân cỏ. Tim cầu thủ này đã không còn khả năng bơm máu, chỉ nhờ những cú ép tim ngoài lồng ngực kết hợp với sốc điện bằng máy AED ngay trên sân, anh mới trở lại sự sống.

Đầu năm 2023, khán giả Mỹ cũng chứng kiến cảnh tượng tương tự trong một trận đấu của giải Bóng bầu dục nhà nghề Mỹ. Một cầu thủ đã ngừng tim ngay trên sân, và một lần nữa, CPR cùng AED kịp thời đã cứu sống anh. Sự kiện này trở thành chất xúc tác để National Football League (giải bóng bầu dục chuyên nghiệp hàng đầu của Mỹ) và toàn nước Mỹ mở rộng các chương trình đào tạo hồi sinh tim phổi và phổ biến AED trong cộng đồng.

Hiện nay, ở Mỹ, nhiều bang yêu cầu AED có mặt tại trường học, sân vận động. Từ tháng 7/2025, bang Georgia (Mỹ) bắt buộc tất cả các trường phổ thông công lập từ mẫu giáo đến hết lớp 12 phải trang bị ít nhất một máy khử rung tim tự động (AED), đặt tại trường và luôn sẵn sàng sử dụng trong giờ học cũng như trong mọi hoạt động có học sinh tham gia.

Từ đầu những năm 2000, các nước phát triển đã triển khai chương trình “Public Access Defibrillation” (PAD – khử rung tim công cộng). Ví dụ tại Nhật Bản, từ tháng 7/2004, chính phủ hợp pháp hóa việc người dân sử dụng AED và đặt thiết bị ở ga tàu, sân bay, trường học, trung tâm thương mại. Đến năm 2021, Nhật đã có khoảng 676.000 máy AED được lắp đặt khắp nơi. Các nghiên cứu quốc gia chỉ ra PAD đã giúp tỷ lệ sống sót và kết quả thần kinh của bệnh nhân ngừng tim ngoài bệnh viện cải thiện rõ rệt.

Anh và Scotland hiện có hơn 78.000 máy AED được đăng ký công khai trong hệ thống “The Circuit” do British Heart Foundation vận hành. Hệ thống này kết nối với trung tâm cấp cứu 999, giúp điều phối người dân tiếp cận máy AED gần nhất khi có cuộc gọi khẩn cấp.

Việc thực hiện CPR ngay lập tức và sử dụng AED trong 3–5 phút đầu, tỷ lệ sống sót có thể tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba. Ngược lại, mỗi phút chậm trễ khử rung, cơ hội sống sót giảm 10%. AED vì vậy không chỉ là thiết bị y tế, mà là “phép màu” được đặt sẵn nơi công cộng để cứu người.

Gánh nặng tim mạch đang trẻ hóa tại Việt Nam

Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 170.000–200.000 ca tử vong do bệnh tim mạch, chiếm hơn 30% tổng số ca tử vong cả nước. Nhiều nghiên cứu chỉ ra gánh nặng đột quỵ và ngừng tim đang ngày càng trẻ hóa, ảnh hưởng đến cả nhóm tuổi 20–54. Đa số ca ngừng tim xảy ra tại nhà hoặc nơi công cộng, nhưng khâu cấp cứu trước khi đến bệnh viện hiện vẫn là điểm yếu.

Một nghiên cứu đa trung tâm (521 ca) tại Việt Nam công bố năm 2024 cho thấy chỉ 22,1% nạn nhân được người xung quanh ép tim, và vỏn vẹn 5,3% được sử dụng AED trước viện. Hậu quả là tỷ lệ sống sót ra viện cực kỳ thấp, trong khi các ca có CPR/AED sớm có cơ may sống sót với chức năng thần kinh tốt hơn hẳn.

Điều này phản ánh rõ khoảng trống tại Việt Nam là người dân chưa được đào tạo CPR, chưa có AED công cộng, và thời gian xe cấp cứu đến thường mất 10-30 phút - vượt xa “khoảng thời gian vàng” chỉ 3 phút.

Vừa qua, Tập đoàn FPT phối hợp cùng Bệnh viện Đại học Y Hà Nội đã khởi động dự án đặt máy AED tại cộng đồng lần đầu tiên ở Việt Nam. Giai đoạn thí điểm triển khai tại Đà Nẵng, thành phố du lịch đón hàng triệu khách mỗi năm, đồng thời là có nguồn lực xã hội hóa dồi dào và sự hỗ trợ từ các doanh nghiệp lớn.

Theo kế hoạch, khoảng 45 máy AED sẽ về Việt Nam vào cuối tháng 10/2025.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội cho biết ý tưởng đưa máy khử rung tim tự động (AED) ra cộng đồng đã được ông ấp ủ từ khoảng 7 năm trước, trong một chuyến công tác ở nước ngoài, ông thấy tại các khu vực đông người qua lại có đặt một “box AED” để mọi người có thể dùng khi cần. Từ quan sát đó, ông Hiếu càng trăn trở khi trở về Việt Nam và công tác tại Đà Nẵng, nơi nhiều trạm y tế cơ sở chưa có AED, thậm chí ngay cả nhân viên y tế cũng chưa được tập huấn cách sử dụng. “Chúng ta có thể thực hiện những kỹ thuật phức tạp trong bệnh viện ngang tầm thế giới, nhưng lại thiếu đi một thiết bị rất cơ bản, có thể cứu mạng ngay tại cộng đồng. Đó là một khoảng trống cần lấp đầy” - ông nhấn mạnh.

Theo kế hoạch, khoảng 45 máy AED sẽ về Việt Nam vào cuối tháng 10 và được lắp đặt thí điểm tại các trạm y tế xã, phường ở Đà Nẵng. Sau giai đoạn thử nghiệm, các bài học kinh nghiệm sẽ được rút ra để mở rộng dự án ra toàn quốc.

Vân Anh