Nhật nỗ lực xử lý 'cuộc khủng hoảng kép' của người cao tuổi

Bất cứ khi nào về nhà, cụ ông Toshiaki Morioka (84 tuổi) đều mang theo một thiết bị báo động đo nhiệt độ và độ ẩm, có thể giúp cụ gọi lực lượng ứng cứu khẩn cấp bằng một nút bấm. Cụ mang nó lên giường, vào bếp, thậm chí vào phòng tắm.

Nguyên nhân khiến cụ luôn giữ khư khư vật dụng này bởi vì cụ biết mình có thể dễ dàng trở thành nạn nhân của say nắng – nguồn cơn cướp đi sinh mạng của hàng trăm người cao tuổi ở Nhật mỗi năm. Chứng say nắng cũng đã ảnh hưởng đến hàng chục ngàn người ở Nhật trong mùa hè này, giữa lúc nhiệt độ tăng cao kỷ lục.

Theo đài CNN, người cao tuổi rất nhạy cảm với việc nhiệt độ tăng cao. Tuy nhiên, ở Nhật, tình hình thêm trầm trọng khi nhiều người cao tuổi lại đối mặt "cuộc khủng hoảng kép", do họ phải vượt qua những ngày nắng nóng một mình.

Du khách che chắn khi đi bộ vào một ngày nắng nóng ở Tokyo (Nhật) vào tháng 7. Ảnh: Philip Fong/AFP

Những người rất dễ bị tổn thương

Theo Cơ quan Khí tượng Nhật, mùa hè vừa qua là mùa hè nóng nhất được ghi nhận tại nước này. Vào tháng 8, Nhật ghi nhận mức nhiệt cao nhất từ trước đến nay là 41,8 độ C.

Nắng nóng năm nay xảy ra trong thời gian dài và ngột ngạt. Nhiệt độ cao bắt đầu vào tháng 6 và kéo dài sang tháng 9, vượt xa thời điểm cuối mùa hè thông thường. Vào cuối tháng 8, trung tâm Tokyo đã trải qua 9 ngày liên tiếp với nhiệt độ trên 35 độ C. Theo Cơ quan Khí tượng Nhật, đây là chuỗi nắng nóng dài nhất từng được ghi nhận.

Trong suốt mùa hè, các bệnh viện tại Nhật đã tiếp nhận hàng loạt bệnh nhân cao tuổi, bao gồm những trường hợp gục ngã tại nhà hoặc trên đường phố dưới nắng gắt.

Hàng trăm người cao tuổi đã tử vong vì say nắng mỗi năm tại Nhật. Theo Cơ quan Quản lý Cháy nổ và Thảm họa Nhật, từ tháng 5 đến tháng 8, 90.000 người trên toàn quốc đã phải nhập viện vì say nắng. Nhiều người trong số họ phải nằm viện hàng tuần liền.

Giống như hàng triệu người cao tuổi ở Nhật, cụ Morioka sống một mình và lo lắng rằng sẽ không ai biết nếu cụ đột nhiên bị ốm. Trong khi đó, say nắng thường đến rất nhanh với người cao tuổi.

"Ngay cả cuộc sống hàng ngày cũng rất khó khăn. Khi bị ốm, nếu chỉ có một mình, bạn sẽ chẳng thể làm gì được" – cụ Morioka nói.

Theo Viện Nghiên cứu Dân số và An sinh Xã hội Quốc gia Nhật, tính đến năm 2020, hơn 13% hộ gia đình Nhật là những người từ 65 tuổi trở lên sống một mình. Con số này được cho sẽ tiếp tục tăng, chiếm một phần năm tổng số hộ gia đình vào năm 2050.

Ông Qiang Guo – PGS tại ĐH Tsukuba (Nhật) - cho biết nhiều người cao tuổi này sống một mình ở các thị trấn nhỏ và vùng nông thôn, sau khi con cái họ chuyển đến các trung tâm đô thị như Tokyo.

Một phụ nữ lớn tuổi cầm ô che nắng trên đường phố Tokyo (Nhật). Ảnh: AFP/JIJI

Nhiều yếu tố tác động

Nhật không phải là quốc gia duy nhất đang đối mặt tình trạng khó khăn này. Hàn Quốc và Trung Quốc cũng vừa trải qua mùa hè nóng nhất trong lịch sử, trong khi phần lớn châu Âu phải đối mặt mùa cháy rừng tồi tệ nhất. Nguyên nhân được cho là do biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ tăng cao và thời tiết cực đoan, khó lường hơn.

Nhiều nơi trong số này đang chứng kiến sự suy giảm dân số. Tuy nhiên, Nhật được coi là xã hội già nhất và tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Điều này có nghĩa là nước này phải chạy đua để bảo vệ người dân cao tuổi trong cuộc chiến với nhiệt độ tăng cao.

“[Người cao tuổi] thường không cảm thấy nóng nhiều, khó điều hòa thân nhiệt hơn và không dễ dàng nhận thấy cảm giác khát. Vì vậy, khả năng cao là họ có thể bị say nắng mà không hề hay biết" – ông Takashi Shimazaki, Giám đốc sở y tế tại khu Nerima (Tokyo), cho biết.

Con người đổ mồ hôi để làm mát cơ thể thông qua quá trình bốc hơi. Tuy nhiên, theo ông Qiang Guo, "cơ chế này thực sự trở nên yếu hơn ở người cao tuổi", khiến họ khó hạ nhiệt hơn.

Tại Nhật, vấn đề này càng trầm trọng hơn do các yếu tố văn hóa và nhân khẩu học cụ thể. Ông Guo chỉ ra tỉ lệ sinh giảm đồng nghĩa với việc Nhật có lực lượng lao động đang thu hẹp, khi những người trẻ tuổi khó có thể lấp đầy khoảng trống do người lao động cao tuổi để lại. Điều này được cho là một trong những nguyên nhân buộc những người cao tuổi phải tiếp tục làm việc quần quật thay vì nghỉ hưu.

"Hơn 70% nông dân ở Nhật có độ tuổi trên 65 và những người cao tuổi này dễ bị sốc nhiệt. Vì vậy, khi sốc nhiệt hoặc đợt nắng nóng xảy ra, đó không chỉ là vấn đề sức khỏe cộng đồng, mà còn là vấn đề kinh tế” – ông Guo nói.

Một yếu tố khác có thể khiến tình hình thêm trầm trọng là tâm lý e ngại sử dụng máy điều hòa không khí tại nhà.

Theo đài NHK, trong số 101 ca tử vong nghi do say nắng ở Tokyo mùa hè này, 66 ca xảy ra trong các phòng có máy điều hòa không khí nhưng không được sử dụng.

Theo CNN, đây là một vấn đề tồn tại từ lâu, xuất phát từ cả truyền thống và nhu cầu cuộc sống.

“Đã có thời mùa hè không nóng như bây giờ, nên [nhiều người cao tuổi] đã quen với việc sống không có máy điều hòa. Những người này có thể cố gắng sống qua ngày chỉ với một chiếc quạt máy ngay cả trong thời tiết nắng nóng khắc nghiệt” – ông Shimazaki nói.

Nhiều người có thể tránh sử dụng máy điều hòa vì họ tin rằng nó không thân thiện với môi trường hoặc vì họ không đủ khả năng chi trả hóa đơn tiền điện cao, đặc biệt nếu họ sống một mình, không có thu nhập, phải sống dựa vào phúc lợi xã hội và hỗ trợ của chính phủ.

Đó cũng là lý do tại sao cụ ông Morioka lại sử dụng máy điều hòa một cách hạn chế. Cụ kể các con gọi điện hỏi thăm xem cụ có dùng điều hòa không thì cụ trả lời: “Ừ, bố muốn dùng lắm, nhưng tốn tiền”.

Dù vậy, cụ vẫn lo bị say nắng, “nên ban đêm tôi hẹn giờ bật điều hòa. Khi hết giờ, máy điều hòa sẽ tự tắt, nhưng nửa đêm tôi lại thức giấc vì nóng. Rồi tôi lại bật lên”.

Cụ ông Toshiaki Morioka. Ảnh: CNN

Nỗ lực tìm giải pháp

Đối mặt tình hình này, thời gian qua, chính phủ Nhật đã áp dụng nhiều biện pháp. Điển hình, nhiều thành phố, bao gồm Tokyo, Osaka và Nagoya, đã cung cấp trợ cấp cho người cao tuổi mua máy điều hòa. Chính quyền cũng đã cho ra mắt các "điểm làm mát" – không gian công cộng trong nhà có điều hòa không khí được thiết kế để giúp mọi người nghỉ ngơi và cung cấp nước.

Chỉ riêng tại quận Nerima của Tokyo, ông Shimazaki cho biết đã có 270 điểm làm mát như vậy. Chúng bao gồm các cơ sở của chính phủ và các doanh nghiệp tư nhân địa phương cung cấp không gian mát mẻ tại các cửa hàng, hiệu thuốc, trung tâm cộng đồng, thư viện, quán cà phê,…

Các giải pháp công nghệ khác cũng đang được thử nghiệm, chẳng hạn hệ thống cảnh báo và gọi cầu cứu như cụ Morioka đang sử dụng, đồng hồ đeo tay phòng ngừa say nắng có khả năng phát hiện sự gia tăng nhiệt độ cơ thể.

Nhưng phần lớn nỗ lực của chính phủ tập trung vào việc lấp đầy khoảng trống lớn nhất trong cuộc sống của người cao tuổi tại Nhật, đó là sự đồng hành và sự quan tâm của con người. Theo đó, nhiều chính quyền địa phương đã triển khai các chương trình cộng đồng, kêu gọi tình nguyện viên đến từng nhà và thăm hỏi người cao tuổi.

Bên cạnh việc đánh giá sức khỏe và tinh thần của họ, những tình nguyện viên này còn cung cấp thông tin, chẳng hạn lời khuyên về cách giữ mát. Trong đó, họ phát tờ rơi ở những nơi công cộng và tổ chức các buổi nói chuyện miễn phí về chủ đề này.

Đối với cụ Morioka, những chuyến thăm này là một nguồn khích lệ quý giá sau khi vợ ông qua đời ba năm trước. Sau những chuyến thăm như vậy, cụ luôn dặn mình uống đủ nước và đội mũ khi ra ngoài vào mùa hè.

“Tôi đã hứa với vợ mình là sẽ sống đến 99 tuổi. Chúng tôi đã nói rằng sẽ sống lâu bên nhau, nhưng chúng tôi không thể. Với cái nóng như thế này, tôi phải sống trong mồ hôi nhễ nhại,… sống một mình thật sự rất khó khăn” – cụ Morioka nói và mắt rưng rưng.

KHOA ĐIỀM