Viện Thông tin khoa học xã hội: Hành trình nửa thế kỷ đóng góp cho khoa học Việt Nam

Các đại biểu dự lễ kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Viện Thông tin khoa học xã hội

Sự kiện này đánh dấu hành trình nửa thế kỷ đầy tự hào của Viện trong lĩnh vực nghiên cứu và cung cấp thông tin khoa học xã hội, đồng thời khẳng định vai trò tiên phong trong sự nghiệp phát triển khoa học và đất nước. Buổi lễ quy tụ đông đảo các nhà khoa học, lãnh đạo, đại diện các cơ quan, tổ chức, đối tác, cùng các thế hệ cán bộ đã gắn bó với Viện, tạo nên một cột mốc đáng nhớ, tôn vinh những đóng góp to lớn và mở ra một chương mới cho tương lai.

Không khí buổi lễ tràn ngập niềm tự hào khi các đại biểu cùng nhau ôn lại chặng đường 50 năm đầy thử thách và thành tựu của Viện Thông tin khoa học xã hội. Những tiết mục văn nghệ đặc sắc, đậm chất văn hóa truyền thống kết hợp với tinh thần khoa học, đã mang đến một bầu không khí sôi động nhưng cũng đầy cảm xúc. Một bộ phim tài liệu được trình chiếu, tái hiện sinh động hành trình phát triển của Viện từ những ngày đầu thành lập vào năm 1975, khi đất nước còn đối mặt với nhiều khó khăn, đến vị thế hiện tại như một trung tâm nghiên cứu và thông tin khoa học xã hội hàng đầu Việt Nam. Bộ phim không chỉ khơi gợi niềm tự hào mà còn giúp các thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về những nỗ lực bền bỉ của các thế hệ đi trước.

Trong bài phát biểu tại buổi lễ, PGS.TS Vũ Hùng Cường, Viện trưởng Viện Thông tin khoa học xã hội, đã xúc động ôn lại hành trình 50 năm của Viện. Ông nhấn mạnh rằng Viện được thành lập theo Quyết định số 93/CP ngày 8.5.1975 của Hội đồng Chính phủ, trên cơ sở thống nhất Thư viện Khoa học xã hội và Ban Thông tin khoa học xã hội. Sự ra đời của Viện đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, lần đầu tiên trong hệ thống khoa học xã hội Việt Nam có một cơ quan chuyên trách nghiên cứu, cung cấp thông tin và tư liệu khoa học xã hội cho các cơ quan lãnh đạo, quản lý và nghiên cứu. Qua nhiều lần tái cơ cấu và điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ vào các năm 2005, 2013, 2017, 2021 và gần đây nhất là năm 2024, Viện đã kiên định với hai trọng tâm chính: nghiên cứu, thông tin khoa học và quản lý thư viện. Đặc biệt, việc sáp nhập Trung tâm Thông tin - Thư viện Quốc tế vào Viện từ ngày 1.1.2024 đã đánh dấu bước tiến trong việc thống nhất quản lý các thư viện thuộc Viện Hàn lâm, khẳng định vai trò trung tâm của Viện trong hệ thống này.

Những thành tựu của Viện là kết quả của sự đoàn kết, sáng tạo và cống hiến không ngừng nghỉ của các thế hệ lãnh đạo, cán bộ, cùng sự đồng hành quý báu của các đối tác trong và ngoài nước. PGS.TS Vũ Hùng Cường bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tất cả những người đã góp phần xây dựng nên Viện như ngày hôm nay, đồng thời khẳng định quyết tâm tiếp tục sứ mệnh khoa học trong thời kỳ mới.

Một điểm nhấn đặc biệt trong mối quan hệ giữa Viện Thông tin khoa học xã hội và Hội Thông tin khoa học và công nghệ Việt Nam là sự gắn kết bền chặt qua các thời kỳ. Nhận thấy vai trò quan trọng của Viện trong lĩnh vực thông tin khoa học, Hội Thông tin khoa học và công nghệ Việt Nam đã luôn dành một vị trí Ủy viên Ban Thường vụ cho lãnh đạo Viện trong các nhiệm kỳ kể từ khi thành lập. Sự gắn bó này được thể hiện rõ qua sự tham dự của PGS.TS Đỗ Văn Hùng, Phó chủ tịch Hội, và ông Lưu Quang Định, Tổng thư ký Hội, tại buổi lễ. Hội bày tỏ sự trân trọng đối với những đóng góp của Viện và kỳ vọng Viện sẽ tiếp tục gặt hái thành công, đặc biệt trong bối cảnh khoa học và công nghệ đang trở thành động lực phát triển đất nước. Lãnh đạo Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam cũng đánh giá cao vai trò của Viện trong cung cấp tri thức cho nghiên cứu khoa học xã hội, nhấn mạnh tầm quan trọng của đổi mới và chuyển đổi số.

Một trong những niềm tự hào của Viện là Thư viện Khoa học xã hội, được công nhận là thư viện quốc gia về khoa học xã hội, nơi lưu giữ một kho tàng tri thức vô giá. Thư viện sở hữu 347.828 cuốn sách, gần 900 tên tạp chí, cùng hàng chục ngàn tài liệu quý hiếm, bao gồm 40.827 cuốn sách tiếng Pháp, tiếng Anh và các ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Latinh; 42.175 cuốn sách Trung Quốc cổ; 11.223 cuốn sách tiếng Nhật Bản cổ, và 3.534 cuốn sách Hán Nôm. Thư viện còn lưu giữ hơn 160 tập thần tích, thần sắc của khoảng 9.000 làng Việt, cùng 1.225 văn bản hương ước, trong đó có 50 văn bản từ thế kỷ XVIII-XIX, mang giá trị lịch sử to lớn. Kho tài liệu bản đồ của thư viện cũng vô cùng quý giá, với 9.427 tấm bản đồ và 122 tập Atlas về các nước Đông Dương, bao gồm những tài liệu độc đáo như bản đồ Hà Nội năm 1831 và 1873, hay bản đồ Sài Gòn năm 1902. Ngoài ra, thư viện lưu giữ 58.003 bức ảnh về di tích lịch sử, sinh hoạt văn hóa, kiến trúc và khảo cổ, cùng 25.750 phim nhựa tấm, phim kính, 3.107 tấm phim đèn chiếu, 5.776 microfilm, và hơn 400 bản sắc phong từ triều Nguyễn và các triều đại phong kiến, với bản cổ nhất từ thế kỷ XVI. Trong lĩnh vực công nghệ số, thư viện đã xây dựng cơ sở dữ liệu thư mục với 1.283.055 biểu ghi và số hóa hơn 5.850.000 trang tài liệu, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà nghiên cứu tiếp cận tri thức từ xa. Những con số này thể hiện quy mô và tầm vóc của thư viện, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của Viện trong việc bảo tồn, phát huy và phổ biến tri thức khoa học xã hội, góp phần bảo vệ và tôn vinh di sản văn hóa, lịch sử của dân tộc.

Viện đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật trong nghiên cứu và thông tin khoa học. Ngay từ khi thành lập, Viện đã tập trung xây dựng các sản phẩm, ấn phẩm thông tin khoa học, như các tập san chuyên ngành, thông tin chuyên đề, và các bài dịch thuật, lược thuật, tổng thuật từ tài liệu trong và ngoài nước. Những ấn phẩm này, như Niên giám thông tin khoa học xã hội, tài liệu phục vụ nghiên cứu (100 số/năm), và sách thông tin chuyên đề, luôn được đón nhận bởi các nhà lãnh đạo, tổ chức và cá nhân nhờ tính chọn lọc và định hướng rõ rệt. Tạp chí Thông tin Khoa học Xã hội, ra đời từ năm 1978 với 12 số tiếng Việt mỗi năm, và từ năm 2007 bổ sung phiên bản tiếng Anh (Social Sciences Information Review, 2 số/năm), đã trở thành một kênh thông tin đa ngành uy tín, được Hội đồng Giáo sư nhà nước tính điểm cho các công trình công bố trong nhiều lĩnh vực như triết học, xã hội học, sử học, văn hóa, kinh tế học và luật học. Từ năm 2006, tạp chí đã xuất bản toàn văn dưới dạng truy cập mở trên cơ sở dữ liệu Tạp chí Khoa học Việt Nam trực tuyến, góp phần hội nhập quốc tế.

Hợp tác quốc tế cũng là một điểm sáng của Viện. Từ các mối quan hệ trao đổi ấn phẩm với các thư viện quốc tế, Viện đã mở rộng hợp tác với các tổ chức danh tiếng như Đại học Quốc gia Úc, Đại học Kyoto (Nhật Bản), Trường Viễn Đông Bác cổ (Pháp), và các đại học ở Hàn Quốc. Một dự án tiêu biểu là hợp tác với Trường Viễn Đông Bác cổ vào năm 2019, xây dựng trang web tư liệu ảnh chung và tổ chức triển lãm ảnh nhân kỷ niệm 50 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam - Pháp vào năm 2023. Gần đây, Viện đã tổ chức hội thảo quốc tế “Tư liệu Hán Nôm: Sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu và khai thác” vào ngày 7.5.2025, quy tụ gần 40 học giả và chuyên gia, nằm trong chuỗi hội thảo thường niên về tư liệu Hán Nôm do Viện phối hợp với các cơ quan trong và ngoài nước. Những nỗ lực này không chỉ quảng bá kho tư liệu quý hiếm của Viện mà còn củng cố vị thế quốc tế của Viện.

Dù đạt nhiều thành tựu, Viện cũng đối mặt với không ít thách thức, như đội ngũ cán bộ nghiên cứu trình độ cao còn mỏng, khả năng khai thác tư liệu quý hiếm còn hạn chế và kinh phí cho chuyển đổi số chưa đáp ứng nhu cầu. Tuy nhiên, Viện đã đặt ra tầm nhìn chiến lược đến năm 2045, hướng tới trở thành trung tâm cung cấp thông tin tri thức hiện đại, với Thư viện Khoa học xã hội vận hành ở trình độ tiên tiến khu vực. Để đạt mục tiêu này, Viện sẽ tiếp tục đổi mới, mở rộng hợp tác, nâng cao chất lượng sản phẩm thông tin, và ứng dụng công nghệ như trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn. Viện cũng cam kết đóng góp vào các chiến lược phát triển bền vững của đất nước, từ tư vấn chính sách đến bảo tồn di sản văn hóa.

Lễ kỷ niệm 50 năm là một cột mốc quan trọng để Viện Thông tin khoa học xã hội tôn vinh những thành tựu và khẳng định sứ mệnh khoa học. Với sự đồng hành của Viện Hàn lâm, Hội Thông tin khoa học và công nghệ Việt Nam, các đối tác quốc tế, và đội ngũ cán bộ nhiệt huyết, Viện tự tin sẽ tiếp tục là ngọn cờ đầu trong khoa học xã hội, đưa tri thức Việt Nam vươn xa trên trường quốc tế, góp phần xây dựng một xã hội tri thức, hiện đại và thịnh vượng.

Sự kiện kỷ niệm 50 năm nhận được sự quan tâm và chúc mừng nồng nhiệt từ nhiều tổ chức và đối tác. Các đại diện của Hội bày tỏ sự trân trọng đối với những đóng góp của Viện trong suốt nửa thế kỷ, đặc biệt nhấn mạnh kỳ vọng Viện sẽ tiếp tục phát triển vững mạnh, gặt hái thêm nhiều thành tựu mới trong bối cảnh khoa học và công nghệ đang trở thành động lực then chốt cho sự phát triển đất nước. Lãnh đạo Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam cũng đánh giá cao vai trò của Viện Thông tin khoa học xã hội trong việc cung cấp nền tảng tri thức cho các nghiên cứu khoa học xã hội, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới và ứng dụng công nghệ số để đáp ứng những yêu cầu ngày càng cao của thời đại. Những lời chúc mừng và kỳ vọng này là nguồn động viên to lớn, tiếp thêm sức mạnh để Viện tiếp tục sứ mệnh của mình.

Buổi lễ cũng là dịp để Viện vinh danh các tập thể và cá nhân có đóng góp xuất sắc qua các thời kỳ. Những phần thưởng được trao tặng là sự ghi nhận xứng đáng và là nguồn cảm hứng để đội ngũ cán bộ hiện tại tiếp tục nỗ lực. Các bài phát biểu của lãnh đạo Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam và Viện trưởng Vũ Hùng Cường khẳng định quyết tâm duy trì vai trò tiên phong, không ngừng đổi mới để đáp ứng những thách thức và cơ hội của thời đại mới.

Nhìn về tương lai, Viện Thông tin khoa học xã hội đặt mục tiêu nâng cao chất lượng nghiên cứu, mở rộng cơ sở dữ liệu số, và tăng cường hợp tác quốc tế. Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh chuyển đổi số, Viện cam kết ứng dụng trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn để nâng cao hiệu quả cung cấp thông tin, đồng thời bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, lịch sử. Viện cũng sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong tư vấn chính sách, góp phần vào các chiến lược phát triển bền vững của đất nước. Với đội ngũ cán bộ giàu kinh nghiệm, nhiệt huyết, sự hỗ trợ từ các đối tác, và mối liên kết chặt chẽ với Hội Thông tin khoa học và công nghệ Việt Nam, Viện tự tin sẽ tiếp tục là ngọn cờ đầu trong lĩnh vực khoa học xã hội, đóng góp vào việc xây dựng một xã hội tri thức, hiện đại và phát triển.

Lễ kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Viện Thông tin khoa học xã hội là một cột mốc quan trọng để tôn vinh những thành tựu đã đạt được và khẳng định cam kết tiếp tục sứ mệnh khoa học. Từ một cơ quan nghiên cứu nhỏ bé, Viện đã vươn mình trở thành trung tâm thông tin khoa học xã hội hàng đầu, với Thư viện Khoa học xã hội là biểu tượng của tri thức quốc gia. Với tầm nhìn chiến lược, sự đồng hành của các đối tác, và mối quan hệ đặc biệt với Hội Thông tin Khoa học và công nghệ Việt Nam, Viện chắc chắn sẽ viết tiếp những trang sử mới, đưa khoa học xã hội Việt Nam vươn xa trên trường quốc tế, góp phần vào sự phát triển bền vững và thịnh vượng của đất nước.

Phạm Bằng Giang