Việt Nam không thể chấp nhận điểm kém về văn minh kỹ thuật số

Đầu tuần qua, báo Công an nhân dân có bài viết cảnh báo rất thời sự: Thời gian qua, tại TP.HCM và một số địa bàn khác liên tục xảy ra tình trạng một số nhóm youtuber “xung trận” qua lại trên mạng xã hội và tìm cách để giải quyết mâu thuẫn bằng hung khí. Có trường hợp xuất phát từ những câu chê bai, lời thách thức nhau trên mạng xã hội nên khi gặp nhau ở tận nước ngoài, một nhóm đã chủ động tấn công nhóm kia gây thương tích, rồi lập tức lên máy bay về nước.

Trong môi trường mạng, nơi lẽ ra con người được trao thêm nhiều cơ hội để tiếp cận thông tin, mở rộng tri thức và bày tỏ quan điểm, thì ở Việt Nam, không ít cuộc thảo luận đã biến tướng thành những cuộc “đấu khẩu” hạ thấp nhân phẩm đối phương. Cuối cùng mâu thuẫn môi trường ảo đã thành đổ máu thật, thương tích thật.

Microsoft đánh giá văn hóa ứng xử trên mạng của người Việt Nam kém.

Chỉ số Văn minh kỹ thuật số (Digital Civility Index – DCI) do Microsoft công bố xếp Việt Nam ở nhóm kém. Nó cho thấy mức độ hành xử thiếu văn minh trên không gian mạng của một bộ phận người dùng Việt Nam cao hơn so với mặt bằng chung toàn cầu.

Chỉ số Văn minh kỹ thuật số không chỉ dừng lại ở chuyện ồn ào trên mạng, mà còn tác động trực tiếp đến hình ảnh đất nước, đến đầu tư, đến du lịch, đến sự phát triển kinh tế. Và hơn hết, Chỉ số Văn minh kỹ thuật số thấp rõ ràng không phù hợp với một đất nước tự hào có nền văn hiến cả ngàn năm, đồng thời đang trong nhóm dẫn đầu thế giới về đổi mới sáng tạo.

Thật đáng xấu hổ, khi Việt Nam được nhắc đến với những đám đông tấn công mạng vào một cầu thủ nước ngoài vì phạm lỗi với cầu thủ Việt Nam, tấn công một cựu chiến binh cao tuổi vì đã nói ra những điều ông tận mắt chứng kiến, kêu gọi tẩy chay cả một doanh nghiệp vì một cá nhân trong đó bị tố cáo, nhưng lại tung hô anh chị giang hồ mạng đeo cả ký vàng ngồi ghếch chân chốt đơn online.

Thế hệ người Việt hiện tại đang góp phần tạo nên một môi trường Internet hoàng dã. Và nếu đó là những gì chúng ta để lại cho thế hệ sau, thì càng đáng xấu hổ hơn. Không thể không tự vấn: Liệu có gì tốt đẹp hơn mà chúng ta có thể dành cho người sau? Tôi cho rằng có, nếu hành động ngày.

Điều tốt đẹp đó là một hành trang văn hóa, thói quen ứng xử văn minh và kỹ năng xây dựng - chứ không phải tàn phá - xã hội số. Hành trang này, mỗi trẻ em của chúng ta cần được trang bị sớm, ngày từ những buổi đầu nhận thức. Có hành trang ấy, các em sẽ chính là thế hệ xóa đi nỗi xấu hổ mang tên "kém văn minh".

Nhưng đáng lo, chúng ta đang thiếu hụt trong giáo dục trẻ em về văn hóa ứng xử trên không gian mạng. Chúng ta dạy trẻ em cách chào hỏi, cách cư xử lễ phép trong đời thực. Chúng ta có môn đạo đức ở tiểu học, giáo dục công dân ở trung học cơ sở. Nhưng đáng tiếc, những môn học này gần như bỏ quên môi trường số, nơi mà trẻ em ngày nay dành phần lớn thời gian của mình.

Bộ sách giáo khoa mới nên dành nhiều cho giáo dục công dân số

Tôi hỏi con trai tôi thì biết chỉ trong sách giáo khoa tin học hiện hành, mới có chủ đề “đạo đức, pháp luật và văn hóa trong môi trường số”. Nhưng tìm hiểu thì thấy cách phân bổ kiến thức chưa “đủ đô”. Ở các lớp 3, 4, 5, nội dung tập trung nhiều vào pháp luật như bản quyền, bảo mật hay an ninh mạng… nói chung là nặng tính hình sự. Trong khi đó, những kiến thức mềm, như cách ứng xử văn minh, tôn trọng người khác trên mạng lại bị xem nhẹ.

Đến sách Tin học lớp 7 mới có 1 bài về văn hóa ứng xử trên mạng

Phải đến lớp 7, học sinh mới có một bài học cụ thể về cách ứng xử trên không gian mạng. Trong các năm sau cũng chỉ có một bài học về văn hóa ứng xử trên mạng và tùy bộ sách có cách viết nông sâu khác nhau.

Một bài học mỗi năm quá ít ỏi trong bối cảnh trẻ em Việt Nam hiện nay đã tiếp xúc với Internet từ khi mới lên 7 lên 8 tuổi, thậm chí sớm hơn. Chưa kịp trang bị kiến thức chính thống, các em đã có vài năm “sống” trong môi trường Internet hoang dã, tự bơi trong những cơn sóng dữ của mạng xã hội, bị ảnh hưởng bởi cái xấu nhiều hơn cái tốt.

Cũng đúng thời điểm này, Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị ban hành ngày 22.8.2025 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (gọi tắt là Nghị quyết 71) thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc đưa giáo dục trở thành động lực then chốt phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Đồng thời, bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất trên cả nước từ năm học 2026-2027,

Đây chính là thời điểm vàng để khắc phục khoảng trống nói trên, để chúng ta đào tạo bài bản những công dân số văn minh. Rất mong trong quá trình soạn sách, những người có trách nhiệm hiểu cho: ứng xử trên mạng không phải chuyện phụ, không phải kỹ năng thêm thắt, mà là một năng lực thiết yếu để hình thành công dân số có trách nhiệm.

Đừng để các em hoang mang về môi trường Internet hoang dã.

Thay vì chỉ học mỗi năm một bài thì cần bổ sung thêm thời lượng để đạt hiệu quả cao hơn. Thay vì chờ đến khi trẻ 13 tuổi mới được dạy, hãy bắt đầu ngay từ cấp tiểu học trong môn đạo đức. Lên cấp 2, cấp 3, các em cần học sâu hơn về trách nhiệm pháp lý, về cách ứng xử văn minh hơn trên mạng.

Một lợi ích khác ít được nhắc tới là: khi trẻ được dạy sớm hơn, dày hơn về ứng xử trên mạng, kiến thức ấy sẽ lan tỏa ngược lại đến phụ huynh. Trong quá trình học tập, trẻ sẽ đặt câu hỏi, sẽ kể lại bài học, và từ đó buộc cha mẹ – nhiều người vốn chưa từng được học kỹ năng này khi còn đi học – phải tự soi chiếu và điều chỉnh hành vi của mình. Không ít phụ huynh hiện nay cũng là “tội đồ” của văn hóa mạng: bình luận ác ý, tham gia tấn công hội đồng… Thật đáng buồn và đáng xấu hổ cho cha mẹ khi con cái chúng ta bắt chước thói xấu đó rồi hành xử như giang hồ mạng. Trẻ nhỏ vốn học nhanh lắm.

Vì vậy, giáo dục trẻ cũng là cơ hội để tái giáo dục chính các bậc phụ huynh. Càng có nhiều người được học về văn hóa ứng xử trên mạng, xã hội càng tốt đẹp.

Bùi Tú