Việt Nam có thể thành 'hình mẫu xanh' trong giao thông khu vực

Giao thông xanh là chìa khóa ứng phó biến đổi khí hậu

Phát biểu tại Hội nghị triển khai Nghị quyết 57 về thúc đẩy KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong ngành Xây dựng và GTVT do Bộ Xây dựng tổ chức sáng 8/9, PGS.TS Vũ Ngọc Khiêm - Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ GTVT nhấn mạnh: Biến đổi khí hậu là thách thức toàn cầu lớn nhất của nhân loại thế kỷ XXI.

PGS.TS Vũ Ngọc Khiêm, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ GTVT cho biết, Việt Nam có nhiều tiềm năng chuyển đổi giao thông xanh (Ảnh: Tạ Hải).

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ sự gia tăng phát thải khí nhà kính do hoạt động của con người, trong đó giao thông vận tải chiếm tới 23% tổng lượng phát thải CO₂.

Trước thực trạng đó, nhiều quốc gia đã triển khai hàng loạt giải pháp như chuyển đổi sang giao thông xanh, phát triển logistics bền vững, xây dựng và vận hành hệ thống giao thông thông minh (ITS).

Ở lĩnh vực đường bộ, xe điện đang trở thành xu thế chủ đạo toàn cầu, với nhiều công nghệ nổi bật về pin và trạm sạc siêu nhanh.

Cùng với đó, nhiên liệu sinh học được áp dụng rộng rãi thay thế dần diesel truyền thống; xe tự hành cũng đang được phát triển nhằm tối ưu vận hành, tiết kiệm nhiên liệu và giảm ùn tắc.

Đối với đường sắt, quá trình xanh hóa tập trung vào điện khí hóa các tuyến chính, thay thế đầu máy diesel. Một số quốc gia như Nhật Bản, các nước châu Âu đã vận hành thương mại tàu chạy bằng hydro.

Đặc biệt, tàu điện tốc độ cao đang được xem là giải pháp thay thế cạnh tranh cho các chuyến bay nội địa dưới 500km, giúp giảm đáng kể phát thải CO₂.

Trong lĩnh vực hàng hải và đường thủy nội địa, các hãng tàu lớn đã cam kết chuyển sang sử dụng nhiên liệu ít phát thải như LNG, methanol, amoniac - được coi là bước trung gian trước khi công nghệ hydro hoặc điện có thể áp dụng rộng rãi cho vận tải xa bờ và phà nội địa.

Ở hàng không, xu hướng sử dụng nhiên liệu hàng không bền vững (SAF) đang nổi lên như một giải pháp quan trọng. Airbus và Boeing đã thử nghiệm thành công các chuyến bay sử dụng 100% SAF, mở ra triển vọng thương mại hóa trong thập kỷ tới.

Song song, Airbus và Rolls-Royce cũng đang phát triển máy bay hybrid - điện cho các chuyến bay ngắn dưới 500km.

Không chỉ tập trung vào phương tiện, nhiều quốc gia còn chú trọng giải pháp logistics xanh, chuyển đổi phương thức vận tải và giao thông thông minh. Hiện có hơn 320 thành phố châu Âu triển khai vùng phát thải thấp (LEZ);

Nhiều đô thị lớn như London, Paris, Amsterdam đang hướng tới vùng không phát thải (ZEZ). Tại các đô thị, việc phát triển hệ thống vận tải công cộng khối lượng lớn như metro, BRT, xe buýt điện vừa giúp giảm ùn tắc, vừa góp phần hạn chế tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch.

Quang cảnh Hội nghị triển khai Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 71 của Chính phủ về thúc đẩy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong ngành Xây dựng và Giao thông vận tải tổ chức sáng 8/9 (Ảnh: Tạ Hải).

Tiềm năng giảm hàng chục triệu tấn CO₂ mỗi năm

Chính phủ Việt Nam đã cam kết mạnh mẽ đưa mức phát thải ròng về 0 vào năm 2050. Đây là mục tiêu đầy tham vọng, trong đó giao thông vận tải - lĩnh vực chiếm hơn 20% phát thải CO₂ - được coi là một “mũi nhọn” cần chuyển đổi nhanh.

PGS.TS Vũ Ngọc Khiêm phân tích: Chỉ riêng việc chuyển đổi phương tiện giao thông sang công nghệ sạch cũng có thể giúp Việt Nam giảm mạnh khí thải.

Nếu 10% trong tổng số 74 triệu xe máy, 20% trong 6,2 triệu ô tô con cùng 50% số ô tô khách, xe buýt chuyển sang xe điện; đồng thời điện khí hóa đường sắt, mở rộng mạng metro, chuyển 20-30% đội tàu biển sang sử dụng LNG/Hybrid và 10% đội tàu bay sang nhiên liệu hàng không bền vững SAF, Việt Nam có thể giảm từ 8-30 triệu tấn CO₂/năm.

“Chỉ riêng kịch bản giảm 8 triệu tấn CO₂/năm từ chuyển đổi công nghệ phương tiện đã tương đương gần 10% mục tiêu đóng góp quốc gia (NDC) của Việt Nam đến năm 2030”, ông Khiêm nhấn mạnh.

Một tiềm năng khác đến từ thay đổi phương thức vận tải. Hiện 75% hàng hóa được vận chuyển bằng đường bộ. Nếu chuyển 15% khối lượng sang đường sắt và đường thủy, mỗi năm có thể giảm thêm 7-10 triệu tấn CO₂ - tương đương với phát thải của hàng triệu ô tô con.

Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi các quốc gia đi trước về xe điện, đường sắt điện khí hóa hay tàu thủy LNG.

Nguồn lực trong nước cũng không nhỏ: cả nước hiện có khoảng 200 trường kỹ thuật đào tạo nhân lực, nhiều chính sách đang được nghiên cứu nhằm hỗ trợ mục tiêu điện hóa phương tiện, phát triển logistics xanh, mở rộng hạ tầng đường sắt, đường thủy.

Tuy nhiên, con đường xanh hóa ngành giao thông vẫn còn nhiều trở ngại. Theo PGS.TS Vũ Ngọc Khiêm, có bốn nút thắt lớn cần được gỡ.

Đầu tiên là vấn đề chi phí cao. Xe điện, nhiên liệu hàng không bền vững hay tàu thủy LNG đều có giá đắt, trong khi hạ tầng trạm sạc, tiếp nhiên liệu chưa đồng bộ. Đầu tư đường sắt, đường thủy cần vốn rất lớn và thời gian thu hồi kéo dài.

Kế đến là việc phần lớn doanh nghiệp vận tải nhỏ lẻ, vốn hạn chế, khó đổi mới công nghệ. Thứ ba là người dân chưa sẵn sàng. Thói quen ưu tiên phương tiện chi phí thấp khiến khách hàng chưa mặn mà với dịch vụ xanh.

Cuối cùng là khoa học - công nghệ hạn chế. Nhiều phòng thí nghiệm, viện nghiên cứu chưa đủ năng lực; thiếu sự gắn kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, khiến công nghệ chưa ứng dụng nhanh vào thực tiễn. Các chính sách khuyến khích như thuế, tín dụng xanh cũng còn ít.

Việt Nam đang từng bước cụ thể hóa mục tiêu Net Zero, trong đó, đẩy mạnh giải pháp chuyển đổi xanh về phương tiện và hệ thống giao thông (Ảnh: Tạ Hải).

Biến xu hướng thành hành động, đưa giao thông xanh vào thực tiễn

Từ những phân tích tiềm năng, PGS.TS Vũ Ngọc Khiêm đề xuất, để thúc đẩy chuyển đổi xanh trong lĩnh vực GTVT, Việt Nam cần tập trung hoàn thiện quy hoạch, ban hành tiêu chuẩn về phương tiện xanh, nhiên liệu sạch và hạ tầng sạc.

Cùng với đó là chính sách ưu đãi tài chính - thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ xanh, đẩy mạnh nghiên cứu các giải pháp như xe điện - pin thế hệ mới, hydro, nhiên liệu hàng không bền vững (SAF), logistics xanh.

Đồng thời, cần thí điểm các mô hình công nghệ mới như tàu thủy chạy methanol, xe buýt hydro hay SAF trên đường bay nội địa.

Ông nhấn mạnh, muốn đi nhanh hơn, Việt Nam cần tăng cường liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước - viện/trường nghiên cứu - doanh nghiệp, song song với đào tạo nhân lực, mở rộng hợp tác quốc tế và nâng cao truyền thông về giao thông xanh.

“Chuyển đổi xanh trong phương tiện và hệ thống giao thông không chỉ là cam kết quốc tế, mà là yêu cầu tất yếu cho phát triển bền vững.

Điều quan trọng là phải biến xu hướng thành hành động, biến tiềm năng thành kết quả, thông qua sự gắn kết giữa chính sách - công nghệ - con người. Nếu làm được, Việt Nam không chỉ theo kịp xu thế toàn cầu, mà còn có thể trở thành hình mẫu về giao thông xanh trong khu vực”, ông Khiêm nói.

Tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cũng thẳng thắn chỉ ra hạn chế trong mối liên kết giữa “Nhà nước - nhà nghiên cứu - doanh nghiệp” trong các đề tài khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số của ngành Xây dựng.

Bộ trưởng nhấn mạnh cần tăng cường hơn nữa sự kết nối này để nâng cao tính ứng dụng và thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Theo Bộ trưởng, thời gian tới, ngành sẽ tập trung nguồn lực nghiên cứu, phát triển phương tiện GTVT phát thải thấp, chuyển đổi năng lượng xanh, cũng như tiếp nhận và làm chủ các công nghệ hiện đại như đường sắt tốc độ cao hay đường sắt đô thị.

Yến Chi