Việt Nam đang có nhiều lợi thế đón đầu làn sóng kinh tế nền tảng?

Một buổi sáng như mọi ngày, Minh (30 tuổi, nhân viên văn phòng) mở điện thoại đặt một chuyến GrabBike để kịp giờ làm. Trên đường đi, Minh tranh thủ đặt mua cà phê trên ShopeeFood, đồng thời kiểm tra giỏ hàng trên Tiki cho chương trình khuyến mãi sắp tới. Chỉ trong vài phút, Minh đã thực hiện nhiều giao dịch kinh tế khác nhau và tất cả đều thông qua các nền tảng số.

Sự lan tỏa của kinh tế nền tảng

Tại Việt Nam, bức tranh kinh tế số không còn là câu chuyện xa vời mà đã len lỏi vào mọi ngõ ngách của đời sống. Từ một người tài xế xe ôm công nghệ trên phố, một tiểu thương bán hàng trên Shopee đến một shipper tất bật giao những đơn hàng online… tất cả đang tạo thành một hệ sinh thái kinh tế nền tảng rộng lớn.

Mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng công nghệ hiện diện trong nhiều lĩnh vực của đời sống, như cung cấp dịch vụ chia sẻ phương tiện giao thông, nơi cư trú, mua bán hàng online, sử dụng ví điện tử, ứng dụng gọi xe, giao nhận hàng hóa, đặt vé máy bay, đặt đồ ăn, thuê phòng lưu trú, dịch vụ tài chính... Không chỉ giúp cuộc sống của người dùng thuận tiện hơn, kinh tế nền tảng còn đang đóng góp ngày càng lớn vào nền kinh tế.

Các nền tảng giao hàng, di chuyển, thanh toán,... đang ngày càng phổ biến, mang lại nhiều tác động lan tỏa cho nền kinh tế.

Kết quả nghiên cứu của Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phối hợp với nhóm chuyên gia của Tổng cục Thống kê công bố mới đây cho thấy, năm 2022, nền tảng dịch vụ Grab đã đóng góp 0,13% trong GDP của nền kinh tế Việt Nam. Xét theo vùng kinh tế, Grab đã đóng góp khoảng 0,23% GRDP của vùng Đồng bằng sông Hồng; 0,17% GRDP của vùng Đông Nam Bộ. “Kết quả này cho thấy Grab đã đóng góp có ý nghĩa cho các cực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế”, các nhà nghiên cứu nhận định.

Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: Nếu chỉ một nền tảng như Grab đã có thể mang lại tác động như vậy, thì toàn bộ ngành Nền tảng có thể làm được gì cho Việt Nam hiện tại và tương lai?

Theo CIEM, năm 2022, tổng giá trị tăng thêm của ngành Nền tảng đóng góp 40,5 tỷ USD vào GDP của Việt Nam, tương đương 9,92%. Không chỉ kích thích giá trị tăng thêm, thu nhập và cơ hội việc làm cho người lao động của chính ngành này, mà còn kích thích giá trị tăng thêm, thu nhập và cơ hội việc làm cho lao động của các ngành khác.

“Phân tích bảng cân đối liên ngành I-O đã cho thấy, kinh doanh nền tảng phát triển sẽ kéo theo tăng trưởng của các ngành cung ứng, với Hệ số lan tỏa đo lường liên kết ngược là 1,009, cao hơn mức trung bình của nền kinh tế. Đây cũng là ngành có mức độ quan trọng khi là nguồn cung sản phẩm dịch vụ cho nền kinh tế. Sản phẩm cuối cùng ngành Nền tảng lan tỏa đến giá trị tăng thêm và thu nhập của nền kinh tế lần lượt ở mức 1,230 và 1,294. Cả hai hệ số lan tỏa này đều cao hơn mức trung bình của nền kinh tế”, TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, CIEM cho biết.

Với 1 tỷ USD tăng thêm về sản phẩm cuối cùng của ngành Nền tảng sẽ làm tăng sản lượng của toàn nền kinh tế lên 2,754 tỷ USD; kích thích giá trị tăng thêm của nền kinh tế là 1,1918 tỷ USD; tạo ra 93.734 cơ hội việc làm; tăng thu nhập của người lao động trong nền kinh tế thêm 0,7326 tỷ USD.

“Kinh doanh nền tảng đã tạo ra những cơ hội mới và phát triển song hành cùng các phương thức sản xuất, kinh doanh truyền thống”, bà Thảo cho biết.

Tỷ trọng đóng góp của dịch vụ nền tảng trong lĩnh vực giao thông vận tải đối với nền kinh tế.

Với những cơ sở vững chắc đã tạo ra trong hơn 10 năm qua, và với ưu thế về công nghệ, các chuyên gia tin rằng, kinh tế số nói chung và kinh tế nền tảng nói riêng sẽ tiếp tục là ngành chủ chốt đóng góp vào việc đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025 và hai con số trong những năm tiếp theo.

Làm gì để khai thác tối đa kinh tế nền tảng?

Theo các chuyên gia, kinh tế nền tảng đang là ưu tiên của các Chính phủ trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Đây là xu thế không thể đảo ngược.

Việt Nam đang có nhiều lợi thế để đón đầu làn sóng kinh tế nền tảng như tiềm năng thị trường lớn, tỷ lệ dân số sử dụng internet cao và tăng nhanh, cùng tỷ trọng lớn của nhóm dân số ưa chuộng sử dụng các dịch vụ nền tảng. Đồng thời, Việt Nam được ghi nhận là thị trường tiềm năng nuôi dưỡng và phát triển doanh nghiệp công nghệ số. Chính phủ cũng đang đặt kinh tế số là trọng tâm trong chiến lược phát triển kinh tế, coi đây là động lực để Việt Nam thực hiện mục tiêu về tăng trưởng cao và bền vững trong thời gian tới.

Do đó, chính sách của Chính phủ cần đón đầu xu hướng, thúc đẩy kinh tế nền tảng phát triển, từ đó tạo tác động lan tỏa đến toàn bộ hệ sinh thái kinh tế số và cả nền kinh tế. Trong đó, tạo lập môi trường chính sách thuận lợi, an toàn, khuyến khích và thúc đẩy tinh thần sáng tạo cho kinh tế nền tảng phát triển là cần thiết.

Ông Alejandro Osorio, Giám đốc điều hành Grab Việt Nam chia sẻ, thời điểm Grab mới vào thị trường Việt Nam thì hiểu biết và các chính sách liên quan đến kinh tế nền tảng còn rất hạn chế. Trong hành trình của mình, nền tảng đã trải qua nhiều bước thử nghiệm sandbox, song hành cùng Chính phủ Việt Nam để thể chế hóa, chính thức hóa các hoạt động và dịch vụ: “Trong quá trình xây dựng tất cả các quy định pháp luật, phía cơ quan nhà nước luôn đồng hành, tham vấn ý kiến của các công ty như Grab và các đối tác để chia sẻ những khó khăn thách thức mà chúng tôi gặp phải”.

Đại diện nền tảng nói thêm, ông hoàn toàn đồng ý với mục tiêu, chiến lược của Chính phủ trong việc tăng cường cải thiện thủ tục hành chính, giảm thời gian đăng ký cấp phép cho doanh nghiệp. Điều này sẽ tạo điều kiện cho các công ty công nghệ, cũng như công ty về nền tảng có thể tiếp tục phát triển tại thị trường Việt Nam.

Theo khuyến nghị của nhà nghiên cứu, hệ thống chính sách và pháp luật về kinh tế số, kinh tế nền tảng Việt Nam cần hướng tới hỗ trợ doanh nghiệp, giảm thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian cấp phép các sản phẩm, dịch vụ công nghệ mới,... Trong đó, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (regulatory sandbox) là một khuyến nghị luôn được đề xuất khi bàn đến khung khổ chính sách cho công nghệ và đột phá.

Ông Nguyễn Bình Minh, Ủy viên Ban chấp hành, Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam

Các quy định liên quan đến kinh tế nền tảng cần đảm bảo tạo động lực phát triển cho nền tảng số, đặc biệt là nền tảng lớn, nhưng cũng cần khuyến khích cho doanh nghiệp khởi nghiệp gia nhập. Ngoài ra cũng cần quản lý chặt chẽ để đảm bảo mức độ tăng trưởng ổn định của kinh tế nền tảng, tránh những xung đột trong nền kinh tế, đặc biệt là xung đột với các mảng kinh doanh truyền thống.

Ông Trần Quốc Khánh, Nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương

Không ngạc nhiên khi kinh tế nền tảng mau chóng chiếm lĩnh vai trò quan trọng trong nền kinh tế nói chung và kinh tế số nói riêng. Tuy nhiên cũng nhiều thách thức đặt ra, đơn cử như việc chưa thống nhất về mặt khái niệm nên khó xây dựng được một khuôn khổ pháp lý để quản lý, kiến tạo. Do đó, cần xây dựng khái niệm thống nhất, có khung pháp lý tương đối cởi mở, mang tính chất thí điểm thì mới đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế số, kinh tế nền tảng.

Ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm đổi mới sáng tạo Quốc gia

Tất cả các nền tảng quy mô lớn trên 10 triệu người dùng trở lên thì đều là sản phẩm của doanh nghiệp start-up. Do đó, khi xây dựng cơ chế chính sách để phát triển kinh tế nền tảng cần tập trung hỗ trợ start-tup. Rất nhiều nền tảng được doanh nghiệp start-up phát triển bằng trên vốn đầu tư mạo hiểm, vốn đầu tư cộng đồng, nhưng hiện nay chúng ta thiếu hoàn toàn khung pháp lý về đầu tư mạo hiểm. Chúng ta gỡ được cho start-up trẻ thì đương nhiên kinh tế nền tảng sẽ phát triển.

Đỗ Kiều