Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ 'thuộc địa hóa dữ liệu'

Ngày 10/9/2025, Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia đã tổ chức hội thảo “Chiến lược AI và Kiến trúc dữ liệu quốc gia, tổ chức và doanh nghiệp” nhằm tạo diễn đàn trao đổi chuyên sâu, nơi các nhà khoa học, doanh nghiệp và cơ quan hoạch định chính sách cùng thảo luận, phân tích và tìm kiếm sự đồng thuận trong cách tiếp cận chiến lược phát triển AI và dữ liệu trong giai đoạn tới.

PGS.TS Nguyễn Ái Việt, Viện trưởng Viện Công nghệ và Giáo dục Trí tuệ mới Tạo sinh (IGNITE) phát biểu tại hội nghị. Ảnh: Văn Tuyến

Phát biểu tại hội thảo này, PGS.TS Nguyễn Nguyễn Ái Việt, Viện trưởng Viện Công nghệ và Giáo dục Trí tuệ mới Tạo sinh (IGNITE) cho rằng, những quốc gia nắm bắt được dữ liệu – tài nguyên, tư liệu sản xuất quan trọng của nền kinh tế số - sẽ bứt phá, trong khi những người bỏ lỡ sẽ bị tụt lại phía sau.

Theo Viện trưởng Viện IGNITE, thế giới đã chính thức bước vào kỷ nguyên mới và Việt Nam không thể đứng ngoài. “Đây sẽ không phải con đường trải đầy hoa hồng – chúng ta sẽ gặp rào cản về thể chế, thói quen, sự phức tạp của hệ thống, văn hóa và thách thức về đổi mới. Nhưng chính trong gian khó, trí tuệ và bản lĩnh dân tộc sẽ tỏa sáng”, ông khẳng định.

Ông cũng nhấn mạnh để làm được như vậy, Việt Nam không thể chỉ hô hào trong phong trào, khẩu hiệu, càng không thể trở thành công xưởng cho người khác. Điều chúng ta cần là đổi mới tư duy chiến lược, kiến trúc khoa học, và sự đồng lòng của toàn dân.

“Những khái niệm tưởng chừng xa vời như 'kiến trúc dữ liệu', 'phương pháp luận dữ liệu', 'mô hình chiến lược quốc tế' phải trở thành nền móng để chúng ta xây dựng con đường đặc sắc của trí tuệ Việt Nam trong kỷ nguyên AI”, PGS.TS phát biểu.

Ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT của Quốc hội cho rằng Việt Nam cần sớm ban hành luật về AI. Ảnh: Văn Tuyến

Đồng tình với quan điểm này, ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT của Quốc hội chỉ ra: “Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến 2030 Việt Nam nằm trong nhóm dẫn đầu Đông Nam Á về AI. Để đạt mục tiêu này, cần sớm ban hành Luật AI. Giai đoạn 2025–2026 là thời điểm phù hợp để tạo hành lang pháp lý cho phát triển và quản lý AI”.

Theo ông, Luật AI của Việt Nam cần luật hóa các chính sách quan trọng như nguyên tắc AI nhân văn, đảm bảo AI phục vụ con người, tôn trọng quyền riêng tư và các giá trị đạo đức; quản lý rủi ro và minh bạch, bắt buộc dán nhãn nội dung do AI tạo ra để ngăn ngừa tin giả; hạ tầng dữ liệu; thúc đẩy đổi mới sáng tạo, cho phép thử nghiệm sandbox cho ứng dụng AI trong môi trường kiểm soát và xác định rõ trách nhiệm pháp lý của tổ chức, cá nhân phát triển.

Liên quan đến vấn đề dữ liệu, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia (Bộ Công an), Phó Chủ tịch Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, nhận xét những quốc gia nào có thể thu thập, xử lý và khai thác hiệu quả dữ liệu sẽ có lợi thế cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu. Với dân số đông và tốc độ chuyển đổi số nhanh, Việt Nam đang sở hữu “kho báu dữ liệu” lớn.

Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dữ liệu quốc gia nhấn mạnh vai trò của dữ liệu trong kỷ nguyên kinh tế số. Ảnh: Văn Tuyến

Theo Thiếu tướng, dữ liệu chính là yếu tố sản xuất thứ tư – sau lao động, vốn và đất đai. Đặc biệt, nó có thể tăng hiệu quả của cả ba yếu tố truyền thống này thông qua tối ưu hóa lao động, hiệu quả vốn và sử dụng đất hiệu quả.

Tuy nhiên, Việt Nam cũng đang đối mặt với những thách thức lớn trong quản trị dữ liệu. Đó là nhiều dữ liệu nhưng thiếu kết nối, chủ quyền dữ liệu và quản trị. Một nguy cơ đáng chú ý là “thuộc địa hóa dữ liệu”, khi phần lớn dữ liệu người dùng được lưu trữ trên các nền tảng nước ngoài. Điều này có thể dẫn đến ba hệ quả nghiêm trọng: phụ thuộc công nghệ, chảy máu giá trị và rủi ro an ninh.

Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương nêu bật ba việc cần làm: xây dựng hệ thống quản trị dữ liệu thống nhất dựa trên 4 trụ cột thể chế, công nghệ, quy trình và con người; phát triển năng lực khai phá dữ liệu toàn diện; xây dựng hệ sinh thái dữ liệu bền vững, tạo ra mạng lưới các bên liên quan cùng hưởng lợi – từ Nhà nước, doanh nghiệp đến viện trường và người dân.

Các diễn giả đều có chung quan điểm rằng AI và dữ liệu không còn là lĩnh vực công nghệ thuần túy, mà là nhân tố cốt lõi quyết định chủ quyền, sức cạnh tranh và vị thế quốc gia trong kỷ nguyên mới. Việt Nam chỉ có thể tận dụng được “kho báu dữ liệu” và tiềm năng AI khi biết biến tầm nhìn thành luật pháp, chiến lược và hành động cụ thể, thay vì chỉ dừng lại ở khẩu hiệu.

Du Lam