Việt Nam và cuộc đua bán dẫn - Bài 2: Lo chất lượng đào tạo
Nắm bắt theo xu thế chung của thế giới và các chính sách của Chính phủ, năm 2025, hàng loạt trường đại học (ĐH) tại Việt Nam mở ngành vi mạch bán dẫn để tuyển sinh. Tuy nhiên, hiện những lo ngại về chất lượng đào tạo, khủng hoảng thừa đầu ra một lần nữa lại được các chuyên gia cảnh báo.
Đua mở ngành vi mạch bán dẫn, lo bão hòa nhân lực
Thủ tướng Chính phủ đã giao nhiệm vụ cho Bộ GD&ĐT khẩn trương xây dựng chuẩn chương trình đào tạo về vi mạch bán dẫn và ban hành trong quý I/2025. Đến nay, Bộ GD&ĐT đã công bố dự thảo chuẩn chương trình đào tạo về vi mạch bán dẫn trình độ ĐH và đang xin ý kiến các trường ĐH, doanh nghiệp, chuyên gia,... để hoàn thiện dự thảo trước khi chính thức ban hành.
Theo Bộ GD&ĐT, hiện nước ta có khoảng 160/240 trường ĐH có chuyên ngành đào tạo kĩ thuật, có khả năng chuyển đổi để đào tạo nhân lực bán dẫn; có 35 cơ sở đào tạo đang đào tạo các ngành có liên quan đến công nghiệp bán dẫn. Năm 2025, nhiều trường ĐH đã công bố mở các ngành học mới trong lĩnh vực vi mạch bán dẫn.
Trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho biết, năm nay có 3/4 chuyên ngành mở mới liên quan đến công nghiệp bán dẫn: Khoa học dữ liệu, Công nghệ kĩ thuật Điện tử - Viễn thông định hướng Thiết kế vi mạch, Công nghệ vật liệu. Trường ĐH Sư phạm Hà Nội năm nay dự kiến tuyển 4.995 sinh viên vào 50 ngành và chương trình đào tạo. Trường mở 5 ngành mới, trong đó có Vật lí học (chuyên ngành Vật lí bán dẫn và Kĩ thuật).
Trường ĐH Tôn Đức Thắng cũng mở chuyên ngành Kĩ thuật thiết kế vi mạch bán dẫn (nằm trong ngành Kĩ thuật Điện tử - Viễn thông). Trường ĐH Sư phạm Kĩ thuật TPHCM mở ngành Vật lí kĩ thuật (định hướng công nghệ bán dẫn và cảm biến, đo lường).
Trước nhu cầu cao về nhân lực ngành Công nghệ bán dẫn, sau thời gian dài hợp tác nghiên cứu đào tạo hệ thạc sĩ, từ năm 2025, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội) hợp tác với ĐH Yang Ming Chiao, Đài Loan (Trung Quốc) đào tạo hệ cử nhân ngành Công nghệ bán dẫn. Trường ĐH Việt Nhật (ĐH Quốc gia Hà Nội) đang nghiên cứu mở chương trình đào tạo kĩ sư bán dẫn, dự kiến tuyển 100 sinh viên cho năm 2025.
Phòng nghiên cứu của trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội
Một trong những vấn đề được nhiều người quan tâm khi nhiều trường ĐH mở các ngành đào tạo liên quan đến vi mạch bán dẫn là liệu nguồn nhân lực này trong tương lai có thể bị “bão hòa”, khiến sinh viên khi tốt nghiệp khó khăn trong tìm kiếm việc làm.
Có tình trạng dạy “chay”
Đến nay Bộ GD&ĐT, các trường ĐH đã chủ động vào cuộc, tích cực triển khai chương trình phát triển nguồn nhân lực cho ngành bán dẫn. Năm 2024, các trường đã tuyển sinh, bắt đầu đào tạo khoảng 18.000 sinh viên cho ngành này. Tuy nhiên việc đào tạo nhân lực lĩnh vực này còn nhiều bất cập.
Một vấn đề nóng hiện nay là việc đầu tư phòng thí nghiệm tại các trường ĐH. Tuyển sinh xong nhưng chưa có trang thiết bị, phòng thí nghiệm. Đề án được duyệt nhưng không thể mua ngay như hàng tiêu dùng mà phải đặt hàng. Lãnh đạo Bộ GD&ĐT cho rằng, đào tạo 2-3 năm mà chưa có phòng thí nghiệm là vấn đề đáng lo.
Về đào tạo nhân lực công nghệ cao, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức, Chủ tịch Hội đồng Trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho rằng, nhìn nhận thực tế tại các cơ sở giáo dục ĐH, đội ngũ cán bộ giảng dạy, nghiên cứu trong lĩnh vực công nghệ cao còn hạn chế. Cơ sở hạ tầng, phòng thí nghiệm không theo kịp những công nghệ tiên tiến trên thế giới...
Theo Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn, hiện số lượng cơ sở đào tạo có kinh nghiệm, có truyền thống đào tạo ngành vi mạch bán dẫn ở Việt Nam không nhiều. Vì vậy, muốn tăng nhanh số lượng, chất lượng nguồn nhân lực ngành này đáp ứng yêu cầu phát triển, cần đánh giá đúng thực trạng, năng lực hiện có, tiềm năng phát triển, cơ hội và thách thức; từ đó đặt ra mục tiêu và các kịch bản để xây dựng kế hoạch đào tạo, phát triển nghiên cứu cho những năm tiếp theo.
Đặc biệt những năm gần đây, do sự bùng nổ của nhu cầu tuyển dụng trong các lĩnh vực kĩ thuật công nghệ và tự chủ ĐH, nguồn thu của các trường chủ yếu dựa vào học phí. Điều này, dẫn đến nhiều trường, trong đó có nhiều trường ngoài công lập tham gia đào tạo các lĩnh vực công nghệ cao trong khi không đủ đội ngũ giảng viên giỏi, đầu vào tuyển sinh các ngành công nghệ cao ở nhiều trường chất lượng còn thấp.
Vì vậy, theo ông Đức, để thúc đẩy đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời gian tới cần phải xây dựng và đầu tư, bao gồm: đầu tư cho đội ngũ giảng viên, học bổng cho sinh viên ĐH và sau ĐH; đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, cho những chương trình đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao ưu tiên trọng điểm ở ĐH và sau ĐH; thúc đẩy liên kết giữa nhà nước, nhà trường (nhà khoa học, chuyên gia) và doanh nghiệp trong nghiên cứu và đào tạo nhân lực công nghệ cao.
Sinh viên Đại học Quốc gia Hà Nội thực hành trong phòng thí nghiệm
Các chuyên gia giáo dục cũng cho rằng, bán dẫn vi mạch là một lĩnh vực yêu cầu nhân lực chất lượng cao, tài năng. Do đó, đào tạo lĩnh vực vi mạch bán dẫn không dễ, tuyển sinh các chương trình đào tạo về bán dẫn vi mạch cũng không dễ. Muốn học tốt ngành này, sinh viên cần giỏi các môn tự nhiên bao gồm Toán, Vật lí, Hóa học cũng như các kĩ năng mềm và có khả năng tiếng Anh.
GS.TS Chử Đức Trình, Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ, ĐH QG Hà Nội khẳng định, vi mạch bán dẫn là lĩnh vực có sự kết nối trên phạm vi toàn cầu và cập nhật thường xuyên nên các thông tin, kiến thức, kĩ năng được chia sẻ chủ yếu sử dụng tiếng Anh. Đó là lí do nhân lực trong lĩnh vực này cần khả năng tiếng Anh tốt, nếu đợi các tài liệu được dịch ra tiếng Việt mới tiếp cận, khi đó đã đi sau rất xa về kiến thức và công nghệ so với thế giới.
“Các trường ĐH cần rất cẩn thận trong việc thiết kế chương trình đào tạo cũng như đánh giá đầu vào của sinh viên. Chúng tôi tin rằng, đầu vào tốt thì chất lượng đầu ra mới có thể tốt được”, ông Trình nói.
PGS.TS Nguyễn Phong Điền, Phó Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội khẳng định, ĐH này đã đầu tư hệ thống phòng sạch cho sinh viên học các ngành liên quan đến vi mạch bán dẫn thực tập nhưng qua những chuyến công tác, tham quan các công ty tại nước ngoài, thực tế khác rất xa.
Theo Bộ GD&ĐT, trong năm 2025, Bộ sẽ rà soát, nghiên cứu, đề xuất sửa đổi bổ sung cơ chế chính sách miễn, giảm học phí và chính sách học bổng đối với học sinh, sinh viên theo học các chuyên ngành đào tạo liên quan đến ngành công nghiệp bán dẫn trong và ngoài nước. Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH, Bộ GD&ĐT, Nguyễn Anh Dũng cho hay ngành công nghiệp bán dẫn, với vai trò là nền tảng của hầu hết các công nghệ hiện đại, đã và đang khẳng định vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội và công nghệ toàn cầu. Bộ GD&ĐT đã thành lập Hội đồng tư vấn xây dựng chuẩn chương trình đào tạo các trình độ của giáo dục ĐH về vi mạch bán dẫn. Chuẩn này không chỉ là căn cứ để các cơ sở giáo dục ĐH xây dựng và tổ chức thực hiện các chương trình đào tạo, mà còn là nền tảng để thiết kế và triển khai các chương trình đào tạo thí điểm, chương trình đào tạo thứ hai, và chương trình đào tạo liên thông liên quan đến vi mạch bán dẫn.
