Võ đài trưởng thành của nam giới vùng biên giới Nam Phi

Một trận đấu musangwe giữa hai chàng thanh niên ở làng Tshifudi, tỉnh Limpopo, cực Bắc Nam Phi. Ảnh: National Geographic

Kể từ giữa thế kỷ 19, người dân nói tiếng Venda ở làng Tshifudi, tỉnh Limpopo đã lưu truyền một hình thức đấm bốc tay trần, được gọi là musangwe.

Theo chia sẻ của ông Tshilidzi Ndevana - một cựu vô địch musangwe và hiện là người giám hộ truyền thống của musangwe, tập tục này khởi nguồn từ những cậu bé chăn gia súc. Xưa kia, mỗi khi trẻ chăn bò đưa đàn bò của mình cùng đến một điểm, các con bò đực thường đánh nhau. Lâu dần, trẻ chăn bò bắt chước hành động này và “tỉ thí” với nhau như một trò chơi nghịch ngợm con trẻ.

Trải qua chiều dài lịch sử, trò chơi dân gian của con trẻ này dần dần được tổ chức thành hoạt động thi đấu quy củ bởi những người có vai vế trong cộng đồng dân cư. Ngay cả khi hầu hết cộng đồng Venda đã rời bỏ tập quán chăn nuôi, musangwe vẫn tồn tại như một nghi thức dành cho cả đàn ông và những chàng trai mới lớn.

Ngày này, người dân bản địa coi tập tục truyền thống này cũng là một môn thể thao khẳng định sự mạnh mẽ của những trang nam nhi trưởng thành. Musangwe không diễn ra bừa bãi mà được tổ chức quy củ như một lễ hội hàng năm, diễn ra vào tháng 12 - thời điểm nóng nhất trong năm ở Nam bán cầu. Các cuộc giao đấu sẽ tiến hành vào thời điểm nóng nhất trong ngày.

Các trận đấu musangwe đối kháng hai người chủ yếu dành cho thanh, thiếu niên, nhưng nhiều người đàn ông trung niên có thể lực cường tráng vẫn tham gia hoạt động này mỗi năm. Vì vậy, mỗi mùa diễn ra musangwe, đối tượng tham gia các trận đấu có độ tuổi từ 8 đến 40 tuổi. Các trận đấu được tổ chức với hàng loạt quy tắc nghiêm ngặt về hành vi của mỗi người trong trận đấu. Điển hình nhất, nếu võ sĩ vấp ngã hoặc ngã, đối thủ của người này sẽ dừng tấn công cho tới khi người bị ngã lấy lại bình tĩnh. Nêu một võ sĩ giơ tay phục tùng, trận đấu lập tức kết thúc ngay.

Không phải một tập tục cổ xúy cho bạo lực hay hiềm khích, các trận đấm bốc musangwe thượng tôn tinh thần thượng võ, không gây ra những chấn thương nghiêm trọng. Trước khi bước vào trận đấu, các tay đấm là những người bạn và sau khi “xuống sàn” với những vết xước, bầm tím, họ vẫn cùng nhau hát múa trong các trò chơi khác. Để chiến thắng trong mỗi trận musangwe, những chàng trai cần có quá trình tập luyện với một trái tim sắt đá. Điều này giúp họ nâng cao khả năng chịu đựng nỗi đau và đương đầu với mọi thử thách khắc nghiệt trong cuộc sống.

Song hành với đó, họ còn phải chịu nhiều áp lực, từ sự ganh đua giữa bạn bè tới sự nghiêm khắc của những người lớn tuổi trong suốt quá trình chuẩn bị cho trận đấu có ý nghĩa “cột mốc” này. Tuy nhiên, bên cạnh những áp lực, theo truyền thống, những chàng trai cũng nhận được sự cổ vũ, khích lệ rất lớn từ bạn bè và gia đình. Ngoài vai trò chuẩn bị cho tuổi trưởng thành, musangwe còn bị ràng buộc bởi các khái niệm về bản sắc truyền thống. Khi một cậu bé chơi musangwe, cậu ấy cảm thấy mình thuộc về người Venda. Là một người đàn ông Venda, musangwe đã phân biệt họ với những người thuộc cộng đồng châu Phi khác.

Ông Ndevana nói rõ hơn, riêng với trẻ nhỏ, những người lớn tuổi thường dành sự quan tâm đặc biệt cho các em khi tham gia các trận musangwe. Người lớn tuổi tại đây coi musangwe là một phương pháp giáo dục các chàng trai trẻ về danh dự và cách cư xử phù hợp khi trở thành những người đàn ông trưởng thành.

Hầu hết những đứa trẻ sẽ luôn có tâm lý hồi hộp, đau đáu nghĩ về trận đấu của mình trong khoảng thời gian dài chuẩn bị. Nhớ lại ngày trẻ, ông Ndevana cho biết, bản thân thường xuyên phải đấu tranh để chứng tỏ sự kiên trì của mình, cũng như tránh gặp phải những lời chế giễu của mọi người về sự yếu đuối của bản thân. Điều này cũng thúc đẩy sự dũng cảm của mỗi cậu bé.

Thanh Trúc