Võ Diệu Thanh: Ngược xuôi lối người, khóc cười chốn quê

Họ đón đợi. Họ thấm thía. Họ thắt thẻo. Rười rượi tấc dạ. Nhưng, cũng bẫng nhẹ một nỗi đời. Câu chữ của chị như khởi phát từ thân phận của kiệt cùng nỗi đau để rồi nhàn tản thả trôi bi ai mà sống trong tâm thế an lành trong cuộc người dâu bể.

Nhà văn Võ Diệu Thanh.

1. Võ Diệu Thanh gây một sự ám ảnh với tôi bằng tác phẩm “Viên đạn về trời”. Kỳ thực, khi gấp trang sách cuối lại, đầu óc tôi mụ mị trong một không gian đặc quánh của nỗi đau tàn chiến đan xen giữa đớn đau mất mát, ghim guốc thù hận và lay lắt yêu thương. Cuốn tiểu thuyết giăng mắc những nghịch lý của nội tâm để từ đó cuốn người đọc đi theo hành trình bứt thoát của cô gái trẻ chưa bao giờ rời xa nòng súng, chưa bao giờ quên đi ký ức về cái chết của ông nội và cha.

Tôi mê mẩn cách chị dựng không gian u uẩn, hoài vọng và đầy khát khao sống của nhân vật. Nhưng, tôi cũng sợ lối miêu tả gai góc, trần trụi và dụng từ thô mộc đến mức đớn đau khảm lên tâm tưởng của mình. Cuộc chiến ấy, có lẽ nằm sâu trong tiềm thức chị, như chính chị đã chia sẻ. Đó là một phần ký ức tuổi thơ của chị. Chị vẫn thường mơ thấy mình xơ xác giữa khói súng và tiếng bom đạn đì đùng. Giữa trận bom B52 của rừng U Minh năm tháng chiến tranh đó, ba chị là người duy nhất sống sót, trong khi những đồng đội chẳng vẹn nguyên thi thể.

Có lẽ những ám hằn tâm trí của mình về chiến tranh mà văn chương Võ Diệu Thanh nổi bật nhất chính là viết về mảng đề tài này, dẫu chị sinh năm 1975, có nghĩa là đất nước đã thống nhất. Thậm chí sự kiện Ba Chúc nơi quê hương An Giang của chị xảy ra, khi đó chị cũng chỉ mới 3 tuổi. Nhưng, chị vẫn khắc khoải về những số phận còn, mất cùng câu chuyện hậu chiến đầy thê lương từ cuộc thảm sát ấy.

Chị đi và tìm kiếm những người may mắn sót lại để nghe họ kể. Từ những câu chuyện ấy, Võ Diệu Thanh đã dựng lại một cuộc khát máu tàn nhẫn nhất của quê xứ mình. Mấy chục năm trôi qua, xương thịt hòa vào đất, hóa sóng nước, lắng thành phù sa nuôi nấng người Ba Chúc, nhưng nỗi đau ấy, muôn triệu hạt mưa vẫn không xóa sạch nổi. Chị viết bằng chính nỗi đau của một ngòi bút thấu cảm. Chị nhìn cuộc chiến bằng tâm thế chẳng khóc nhưng phải nhớ. Nhớ để thêm thương thân phận con người trong thời tao loạn. Thương phần số mỏng manh giữa cuộc trần đầy nghiệt ngã này.

Cuốn sách “Về từ hành tinh ký ức”, tính đến thời điểm ra đời như là cuốn sách đầu tiên viết thẳng thắn, đầy chân thực về cuộc diệt chủng ở Ba Chúc. Ngay lập tức, cuốn sách gây ra sự chấn động của xã hội. Không chỉ “tường trình” về nỗi đau quá sức người, tội ác phi nhân tính mà “Về từ hành tinh ký ức” còn đi sâu vào dư chấn của nạn nhân. Từ cuốn sách ấy, Đài Truyền hình Việt Nam đã chuyển thể thành phim tài liệu “Từ nơi tận cùng” phát sóng năm 2019.

Run rủi đường văn, may mắn tôi gặp chị. Ngay từ lần đầu tiên, hai chị em đã như thân gần. Bởi cái tính hào sảng và chân phương của dân Nam Bộ mà chúng tôi tỉ tê cả nửa ngày trời. Võ Diệu Thanh ân cần chia sẻ về nghề viết, và những câu chuyện bên ngoài cuộc đời mình.

Buồn đến tận đáy bể trầm luân. Hoặc vui tận nóc đỉnh trần gian. Giản đơn cuối mỗi câu chuyện, luôn là nụ cười bằng an. Kiểu phớt đời thây kệ tất cả những gièm pha, những moi móc lẫn sanh nạnh, chị vẫn chỉ là cô giáo dạy mỹ thuật tiểu học và ruổi rong lòng vòng Cửu Long để viết lách.

Sau tất cả, mình vui hay buồn âu cũng do lòng mình. Sau tất cả, mình còn được người ta nói đến, dẫu khen hay chê, thì cũng là do mình còn sống trong mắt họ. Sợ nhất, với một người, sống sờ sờ đó, mà thiên hạ coi như đã chết. Đó mới là cái sợ của một con người.

2. Nhưng dạo gần đây, bạn bè văn chương hay gọi chị là “Diệu Thanh thần y”, bởi chị bắt đầu theo thầy học và tự tay chữa vài căn bệnh xương khớp, đau nhức bằng điện châm, bằng ngải cứu, bằng các loại thuốc từ cây lá quê mùa nhưng lại hiệu nghiệm bất ngờ. Nhớ lần đi trại viết cùng chị ở Ninh Bình cách đây 3 năm, cứ tối đến là phòng chị trở thành nơi xoa bóp, hơ điện cho những thành viên có “triệu chứng”. Khách hàng thường xuyên ghé đến gõ cửa phòng túc trực là Nguyễn Thị Kim Hòa, tôi và cả Trương Chí Hùng lẫn Lê Vũ Trường Giang. Chuyện văn, chuyện đời lẫn chuyện bệnh cứ rôm rả đến tận khuya.

Võ Diệu Thanh luôn tận tình cùng bạn văn, những “con bệnh” nhây nhất của chị. Bất kể ngày đêm, tôi vẫn cứ nhắn gọi chị mỗi khi thấy tay chân hay sống lưng mình có vấn đề. Lần nào cũng vậy, chị luôn chỉ cẩn thận, thậm chí chục lần điện thoại là chục lần nhắc tôi về chùa, nơi chị đang phụ chữa bệnh miễn phí cho bà con để chị tự tay làm cho.

Mới đây thôi, chị lên Sài Gòn có việc, lại điện thoại nằng nặc tôi phải sang cho chị làm, để lâu ngày khó trị, mấy cái bệnh về xương và đau nhức kỳ thực luôn là bệnh của người viết. Muốn viết nữa thì phải lo mà trị sớm. Cúp điện thoại mà lòng tôi lại thấy thương bà chị mình gì đâu. Kiểu của Võ Diệu Thanh là kiểu người lăn xả bất chấp vì bạn bè, vì những điều mà chị thấy cần thiết phải làm cho những người chị trân quý.

Bìa cuốn “Mùa hoa trên những lối sông” của nhà văn Võ Diệu Thanh.

Nhưng, Võ Diệu Thanh cũng là người thâm trầm. Đi qua nhiều nỗi buồn, thậm chí những lần ngờ vực của những bạn bè, đàn em chị từng yêu thương, giúp đỡ, thì chị vẫn chọn im lặng, để thời gian là câu trả lời chính xác nhất.

Với chị, tuổi đời và tuổi nghề đủ để chị biết mình nên nói hay nên im trước mọi thị phi. Lắm khi ngồi cùng chị, nghe chị thở dài mấy câu chuyện ngớ ngẩn quanh mình, rồi lại cười hiền queo: “Kệ đi em, mai mốt người ta cũng tự hiểu”. Câu trả lời của chị khiến tôi nhớ đến một câu văn chị đã viết trong tác phẩm “Viên đạn về trời”: "Lửa vẫn cháy, nó cháy đến khi nào tàn sứ mệnh của nó".

Cái mai mốt của chị, là bao lâu, tính ngày, tính tháng, hay tính năm? Tuy hỏi vậy, nhưng tôi vẫn biết, Võ Diệu Thanh đã qua rồi cái tuổi chấp niệm, với chị bây giờ là chấp nhận và để mọi thứ cứ tự nhiên như dòng trôi của số phận. Đoạn đời này đôi khi có những quãng sống mà mình phải đối diện với buồn vui, thị phi, lẫn hạnh phúc. Thôi thì chọn lấy hạnh phúc để có cớ mà sống cho trọn một kiếp phù sinh này. Ai cũng có một lần để sống. Nên với chị, sống là phải vui. Tìm cho mình niềm vui mỗi ngày để vịn vào đó mà thong dong nói cười.

3. Có lẽ chính tâm thế thong dong đó, nên mỗi bước ruổi rong dọc ngang mảnh đất chín nhánh sông này luôn lưu lại cho Võ Diệu Thanh những câu chuyện, mà không bằng thể loại này cũng bằng thể loại khác, Võ Diệu Thanh phải viết ra, kể lại cho bằng hết, như trút lòng với những con nước khiến chị say mèm.

Như chính trong tập tản văn “Mùa hoa trên những lối sông”, cuốn sách chị mới ra mắt độc giả. Hầu hết là những câu chuyện dạt dào cảm xúc được chị dẫn dắt như một dòng sông trôi nhẹ nhàng lúc uốn lượn, trôi thao thiết lúc gấp khúc nhưng sâu lắng đậm đà những nếp quê tánh người của sóng nước Cửu Long.

Đọc tập sách mới này, lại thấy một Võ Diệu Thanh nhẩn nha với thân phận của người và thân phận sông. Sông cũng như người linh đinh cuộc phù vân miên viễn. Bến nào để cập, mùa nào để vui, khắc nào để hạnh phúc? Chẳng ai có thể đoán định được. Bởi mỗi ngày mai là một ngày mới với chúng ta, mỗi con sông là một dòng trôi. Nhưng, tất cả những gieo neo thác ghềnh của cuộc đời này, chỉ biến mất khi mình biết cảm hóa chính mình, để tha thứ cho nỗi đau, để thù hận hóa thành mây trời.

Tôi tin, đó là một sự thoát thai của chính cái tôi bản ngã mà Võ Diệu Thanh đã thấu cảm. Chẳng phải ngẫu nhiên mà chị chọn khởi đầu cho tập tản văn bằng bài viết “Mùa vụ hoang sơ”. Bởi trong niệm lành mà Võ Diệu Thanh gửi đến độc giả là câu chuyện của Ba Chúc bằng góc nhìn đã tĩnh tại: Ba Chúc không phải đất sống mà để rèn giũa thâm tâm.

Đi qua những xưa xa cũ càng, Võ Diệu Thanh lại hong khô ký ức bằng những câu chuyện tái sinh trên mảnh đất này, nơi dòng sông vẫn nở những mùa hoa bát ngát dâng người, dâng đời và dâng lên những anh linh tiền nhân mở cõi. Bao nhiêu lối sông là bấy nhiêu mùa hoa của đạo hiếu, của lễ nghĩa, của tình người và hơn hết là của những người con sống chết, khóc cười gì cũng từ nước mà lớn lên.

Tống Phước Bảo