Vụ án bí ẩn tại Mexico: 43 sinh viên mất tích đã 10 năm

Vụ mất tích bí ẩn

Trên đại lộ Paseo de la Reforma ở trung tâm thủ đô Mexico City, các thân nhân, gia đình những người mất tích đứng ở ven đường giương tấm hình người thân yêu của mình cầu xin sự giúp đỡ tìm kiếm họ. Trong khi đó, những người mất tích lại hiện hữu đầy ở các thành phố từ Monterrey đến Mérida.

Theo thống kê, có khoảng 113.000 người đã mất tích ở Mexico, một con số kinh hoàng, là hậu quả kết hợp giữa bạo lực gia tăng của các băng đảng và sự bất lực của chính phủ; nhiều người trong số họ đã chết và được chôn trong những ngôi mộ vô danh, những người khác bị bắt cóc và buộc phải làm việc cho tội phạm có tổ chức. Người thân và các nhà hoạt động thường cầu xin sự giúp đỡ thông qua các bức tranh tường, áp phích, tượng, rào chắn và trại lều.

Thân nhân các sinh viên mất tích giương hình ảnh của họ bên cạnh tượng đài 43+ trên đại lộ Paseo de la Reforma yêu cầu chính quyền tìm ra công lý cho con em mình.

Hiện tượng này có lẽ dễ nhận thấy nhất ở thủ đô Mexico City. Trong những năm gần đây, các bức tượng của những vị anh hùng vĩ đại trong quá khứ của Mexico nằm dọc theo đại lộ Paseo de la Reforma đã được kết hợp với một loạt tượng đài công cộng mới do một nhóm nghệ sĩ, nhà hoạt động, kỹ sư và kiến trúc sư ngầm tạo ra để thu hút sự chú ý đến những hành động bạo lực phi thường đang diễn ra trên khắp đất nước.

Tượng đài phản đối đầu tiên như vậy đã được dựng lên vào năm 2015 để đánh dấu vụ mất tích thảm khốc nhất của Mexico: vụ mất tích của 43 sinh viên sư phạm từ Trường Cao đẳng Sư phạm nông thôn Ayotzinapa dưới bàn tay của một nhóm tội phạm có sự cấu kết của chính quyền địa phương và liên bang. Tượng đài phản đối mang hình ảnh một con số 43 màu đỏ khổng lồ vẫn là lời nhắc nhở đau đớn về bạo lực và sự trừng phạt ở Mexico, đặc biệt là khi vụ án vẫn chưa được giải quyết.

Ngày 26/9/2024 đánh dấu kỷ niệm 10 năm vụ mất tích của 43 sinh viên. Đây vốn dĩ đã là “cái gai trong mắt” của Tổng thống Andrés Manúel López Obrador suốt nhiệm kỳ vừa qua. Vị Tổng thống sắp rời nhiệm (cuối tháng 9 này), đã thề sẽ giải quyết dứt điểm vụ án này. Ông thậm chí đã thành lập một ủy ban sự thật đặc biệt để điều tra vụ mất tích của các sinh viên, nhưng vẫn chưa có nhiều tiến triển đáng kể trong việc giải quyết một trong những tội ác kinh hoàng nhất của Mexico.

Theo Juan (không phải tên thật của nhân vật), một trong những nhà hoạt động đứng sau tượng đài phản đối, ý tưởng về tượng đài này không chỉ nhằm thu hút sự chú ý của chính phủ đối với 43 sinh viên mất tích mà còn đối với hàng chục nghìn người mất tích khác ở Mexico do đó, có một dấu cộng bên cạnh con số 43. Và không giống như một bài phát biểu hay một cuộc biểu tình, ông cho biết, một tượng đài phản đối được xây dựng để tồn tại lâu dài - cho đến khi công lý được thực thi. Juan cho biết: “Với một tấm áp phích, một khẩu hiệu, một biểu ngữ, chúng rất dễ phai mờ. Nhưng việc thể hiện bằng một vật thể ba chiều khiến nó không thể phai mờ, đó không phải là thứ phù du”.

Vào ngày 26 hàng tháng, cha mẹ của những sinh viên mất tích luôn diễu hành qua Mexico City để kỷ niệm ngày mất tích của con em mình. Trên đường đi, họ dừng lại ở tượng đài phản đối để đọc tên những đứa con trai mất tích của mình, đánh dấu thêm một tháng không có con.

Tượng đài phản đối “là để chính phủ không quên. Chúng tôi không bao giờ có thể quên con mình. Đối với chúng tôi, những người mẹ, chúng luôn hiện diện” - bà Cristina Bautista, có con trai nằm trong số 43 sinh viên mất tích, cho biết.

Valentina Rozas-Krause, phó giáo sư kiến trúc và thiết kế tại Đại học Adolfo Ibánez ở Chile, cho biết những loại tượng đài phản đối này là một cách mạnh mẽ để người dân chiếm lại không gian công cộng và phản bác lại các câu chuyện chính thức. “Nếu nhà nước im lặng trước những cái chết này hoặc nếu các vụ mất tích chưa được điều tra, bạn có thể nói rằng họ không bị lãng quên, vụ việc này chưa kết thúc, chúng tôi sẽ không nghỉ ngơi cho đến khi họ được đưa trở về hoặc cho đến khi chúng tôi biết chuyện gì đã xảy ra”.

Cách tác phẩm điêu khắc con số 43+ trên đại lộ Paseo de la Reforma vài chục mét, các thân nhân và các nhà hoạt động đã dán ảnh khuôn mặt của những sinh viên mất tích lên loạt các cọc tiêu, tạo ra một tượng đài phản đối tạm thời khác cho những người mất tích.

Một trong những khuôn mặt là của một thanh niên, Jhonatan Guadalupe Romero Gil, một luật sư, 25 tuổi khi anh bị cảnh sát bắt cóc vào năm 2018 cùng với một người bạn ở thành phố Acapulco. Thi thể của người bạn anh được tìm thấy vào ngày hôm sau, nhưng Jhonatan vẫn chưa được nhìn thấy kể từ đó. Mẹ anh, Socorro, đã dành sáu năm qua để tìm kiếm, cầu xin sự giúp đỡ từ cảnh sát và công tố viên, nhưng không nhận được câu trả lời nào.

Giống như nhiều bà mẹ khác ở Mexico, Socorro đã tự mình giải quyết vấn đề, thậm chí còn ra ngoài đồng để tìm kiếm thi thể con trai mình. Năm 2023, bà đã tìm thấy một ngôi mộ có 17 xác chết. Không có ai là con trai bà. Bây giờ, bà đi khắp đất nước và thậm chí là thế giới với những tấm áp phích nhỏ của mình, dán chúng ở khắp mọi nơi từ Thành phố Mexico đến Venice.

Cuộc tìm kiếm công lý cho 43 sinh viên

Christian được nhìn thấy lần cuối còn sống vào tháng 9/2014, khi anh và những sinh viên sư phạm khác từ trường cao đẳng sư phạm nông thôn Ayotzinapa ở miền nam Mexico chỉ huy một đội xe buýt để đưa họ đến tham gia một cuộc biểu tình ở thủ đô Mexico City.

Tổng thống Andrés Manuel López Obrador.

Vài giờ sau, 43 sinh viên đã bị những người làm việc cùng một băng đảng địa phương có tên là Guerreros Unidos phục kích bắt cóc. Hầu hết trong số họ đã biến mất hoàn toàn. Vụ bắt cóc được xem là một trong những hành động tàn bạo và khó hiểu nhất trong lịch sử Mexico đương đại.

Hàng chục nghi phạm, bao gồm các chính trị gia địa phương, quan chức chính phủ và côn đồ băng đảng đã bị bắt giữ. Lệnh bắt giữ đã được ban hành cho hàng chục người khác, nhưng không có bản án nào được đưa ra và số phận của những sinh viên vẫn chưa được biết. Vụ án đã trở thành một gánh nặng chính trị đối với Tổng thống khi đó là Enrique Pena Nieto, và là biểu tượng của cuộc khủng hoảng vô luật pháp ở Mexico.

Cách đây 2 năm (2022), hy vọng mong manh đã nhen nhóm rằng cuối cùng có thể có một số câu trả lời. Một ủy ban sự thật của chính phủ do Tổng thống Andrés Manuel López Obrador thành lập đã công bố một báo cáo dài 108 trang kết luận rằng vụ mất tích hàng loạt là một tội ác do nhà nước bảo trợ liên quan đến các cơ quan liên bang và tiểu bang ở cấp chính quyền cao nhất.

Alejandro Encinas, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Mexico, người chủ trì ủy ban, cũng đã đưa ra tiết lộ đáng kinh ngạc rằng sáu sinh viên đã được giữ mạng sống trong nhiều ngày sau khi bị bắt cóc trước khi bị xử tử theo lệnh của một đại tá quân đội Mexico.

Ông Tomás Zerón.

Vài ngày sau khi báo cáo được công bố, các đặc vụ liên bang đã bắt giữ cựu Tổng chưởng lý Jesús Murillo Karam - người giám sát cuộc điều tra ban đầu - với cáo buộc mất tích cưỡng bức, tra tấn và hành vi sai trái của viên chức. Lệnh bắt giữ cũng được ban hành cho 83 người khác, bao gồm binh lính, cảnh sát và thành viên băng đảng Guerrero.

Những diễn biến này mang lại một số hy vọng rằng vụ án cuối cùng có thể được giải quyết - nhưng bằng cách chỉ trích các sĩ quan quân đội cấp cao và quan chức từ chính phủ trước, điều này cũng thể hiện một thách thức đối với Tổng thống López Obrador. “Nếu chính phủ nói rằng họ sẽ truy tố các quan chức có tội, thì họ phải giữ lời hứa”, một thân nhân sinh viên mất tích nói.

Tổng thống López Obrador hứa sẽ “tìm ra sự thật” trong vụ án. Nhưng ông nhanh chóng nói rằng ông Pena Nieto không phải là người bị điều tra, và nói thêm rằng bất kỳ quyết định nào trong tương lai về vụ án sẽ tùy thuộc vào các thẩm phán chỉ đạo cuộc điều tra.

Bình luận của ông đã không làm giảm bớt những lời cáo buộc rằng một lần nữa chính trị đã được ưu tiên hơn công lý. “Cũng giống như chính trị đã giúp khép lại vụ án vào năm 2014, chính trị lại đang khép lại nó một lần nữa vào năm 2022”, tác giả và nhà báo Ricardo Raphael cho biết.

Các nhà điều tra hiện đang tập trung vào giả thuyết rằng một trong những chiếc xe buýt bị trưng dụng đang chở một lô hàng heroin được giấu kín, đã được phép đi qua các trạm kiểm soát của cảnh sát và băng đảng - và các cảnh sát tham nhũng đã được điều động đến để thu hồi. Nhưng đối với người thân của những sinh viên mất tích, điều đơn giản mà họ cần vẫn là tìm hiểu điều gì đã xảy ra với những người thân yêu của họ. Các gia đình đã kêu gọi ủy ban sự thật cho phép các chuyên gia độc lập từ Ủy ban Nhân quyền Liên Mỹ xem xét bằng chứng của ủy ban.

“Chúng tôi cần bằng chứng khoa học không thể chối cãi về tung tích của các con trai chúng tôi. Chúng tôi không thể về nhà chỉ với những phát hiện sơ bộ không tiết lộ chúng ở đâu - và điều gì đã xảy ra với chúng”, các gia đình cho biết trong một tuyên bố. “Điều chúng tôi muốn là luật pháp được tuân thủ: chúng tôi muốn công lý và chúng tôi muốn biết sự thật về những gì đã xảy ra với các con trai của chúng tôi”, bà Cristina Asencio, mẹ của một học sinh mất tích tên Benjamín Ascencio Bautista, cho biết.

Một bước có thể hướng tới sự thật đó là bắt giữ đồng minh thân cận của ông Pena Nieto là Tomás Zerón, cựu giám đốc cơ quan điều tra tội phạm của Tổng chưởng lý (AIC). Zerón đã buộc phải từ chức sau khi xuất hiện một video ghi lại cảnh ông ta tra tấn những nghi phạm trong vụ án 43 sinh viên và ông ta bị buộc tội làm giả bằng chứng.

Sau đó, ông ta được bổ nhiệm làm cố vấn an ninh của Tổng thống Pena Nieto, nhưng sau đó đã trốn sang Israel để trốn tránh các cáo buộc bắt cóc, tra tấn nghi phạm, thao túng bằng chứng và biển thủ khoảng 50 triệu USD tiền công quỹ. Mexico đã nhiều lần kêu gọi Israel giao nộp Zerón, mặc dù không có hiệp ước dẫn độ giữa hai nước.

Trong một bài phát biểu về tình hình đất nước, Tổng thống López Obrador đã đề cập đến vụ mất tích 43 sinh viên Ayotzinapa và một lần nữa cam kết rằng những kẻ phạm tội sẽ phải bị trừng phạt. Cho đến ngày đó, người thân của những sinh viên mất tích sẽ tiếp tục đấu tranh.

An Châu (Tổng hợp)