Vụ cá khoai tẩm formol: Có thể xử lý hình sự người vi phạm

Ngày 23-12, PLO thông tin vụ việc hơn 10 tấn cá khoai đông lạnh nhập từ Trung Quốc bị phát hiện chứa hàm lượng formol đậm đặc - một chất cực độc, bị cấm tuyệt đối trong thực phẩm. Không chỉ gây bàng hoàng bởi quy mô vi phạm, vụ việc còn đặt ra vấn đề về đạo đức kinh doanh khi lợi nhuận được đặt cao hơn sức khỏe và mạng sống người tiêu dùng.

Theo Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Thanh Hóa, kết quả kiểm nghiệm của Viện Kiểm nghiệm vệ sinh an toàn thực phẩm Quốc gia (Bộ Y tế) cho thấy, tất cả các mẫu cá đều chứa hàm lượng formol từ 90-105 mg/kg. Đây là mức nguy hiểm, không phải tồn dư ngẫu nhiên mà là dấu hiệu của việc chủ động sử dụng chất cấm để bảo quản thực phẩm.

Lực lượng chức năng tỉnh Thanh Hóa phát hiện và thu giữ số cá khoai ướp formol. Ảnh: V.THIỆN

Nhận diện cá khoai tẩm formol

ThS-BS Đặng Ngọc Hùng (Viện Đào tạo Y Dược - Trường ĐH Thủ Dầu Một) cho biết formol là chất độc gây hại ngay từ thời điểm xâm nhập cơ thể. Khi đi qua đường miệng, formol bắt đầu ăn mòn niêm mạc từ khoang miệng, họng xuống dạ dày, gây viêm loét, đau rát và có thể dẫn đến xuất huyết tiêu hóa.

Theo BS Hùng, khi được hấp thụ vào máu, formol sẽ được gan chuyển hóa, nhưng quá trình này lại tạo ra một chất độc khác là acid formic, tiếp tục gây tổn thương tế bào gan. Thận cũng chịu ảnh hưởng nặng nề do phải thực hiện chức năng đào thải chất độc ra khỏi cơ thể.

Về mặt cảm quan, ThS-BS Đặng Ngọc Hùng cho biết, cá khoai bị tẩm formol có thể nhận diện qua một số dấu hiệu bất thường mùi hóa chất gắt, giống mùi thuốc sát trùng, khác hẳn mùi tanh biển tự nhiên của cá tươi; độ đàn hồi của thịt cá cũng khác thường, thường cứng căng bất thường, khi ấn tay vào không lõm hoặc nảy lên ngay lập tức, trong khi cá tươi có độ mềm tự nhiên.

Mang cá tẩm formol thường có màu trắng bệch hoặc hồng nhạt không tự nhiên, mắt cá đục, lõm; còn cá tươi có mang đỏ tươi, mắt trong và căng. Một dấu hiệu đáng ngờ khác là cá để lâu nhưng không ươn - điều bất thường bởi formol là chất có tác dụng chống phân hủy.

ThS-BS Đặng Ngọc Hùng khuyến cáo, người dân tuyệt đối không sử dụng thực phẩm nghi ngờ có chứa formol. Trường hợp mua nhầm thực phẩm nghi có tẩm formol, cần bỏ ngay, bởi hiện không có bất kỳ biện pháp xử lý nào có thể bảo đảm an toàn cho người sử dụng.

Tẩm formol vào thực phẩm: không chỉ dừng ở xử phạt hành chính

Dưới góc độ pháp lý, luật sư Trương Ngọc Liêu, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, phân tích: Theo khoản 1 Điều 5 Luật An toàn thực phẩm 2010 thì “sử dụng nguyên liệu không thuộc loại dùng cho thực phẩm để chế biến thực phẩm” là một trong những hành vi bị nghiêm cấm. Điều 6 luật này cũng quy định nếu sản xuất, kinh doanh thực phẩm vi phạm pháp luật về an toàn thực phẩm thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường và khắc phục hậu quả theo quy định của pháp luật.

Cùng với đó, điểm a khoản 1 Điều 7 Thông tư 24/2019/TT-BYT quy định việc sử dụng phụ gia trong thực phẩm phải bảo đảm “được phép sử dụng và đúng đối tượng thực phẩm”. Trong khi đó, Phụ lục 1 - Danh mục phụ gia thực phẩm được phép sử dụng trong thực phẩm Ban hành kèm theo Thông tư số 24/2019/TT-BYT thì formol không có trong danh mục phụ gia thực phẩm được phép sử dụng. Do đó, việc sử dụng formol làm phụ gia thực phẩm có thể bị xử lý tùy theo mức độ của hành vi vi phạm.

Với tính chất và quy mô vi phạm như công bố, người thực hiện hành vi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm theo Điều 317 Bộ luật Hình sự năm 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017, 2025). Hình phạt thấp nhất đối với tội danh này là phạt tiền từ 100 triệu đồng đối với trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 317. Trường hợp phạm tội thuộc các tình tiết tăng nặng theo khoản 4, mức hình phạt cao nhất có thể lên đến 20 năm tù. Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung như phạt tiền từ 20 triệu đồng đến 100 triệu đồng (nếu không áp dụng là hình phạt chính), cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 đến 5 năm theo khoản 5 Điều 317.

Việc xác định khung hình phạt phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giá trị của sản phẩm vi phạm; tính chất của loại hóa chất, phụ gia được sử dụng; số lượng người bị ngộ độc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe; tỉ lệ tổn thương cơ thể và các hậu quả khác.

Trong vụ việc này, dù hậu quả chết người chưa xảy ra, nhưng nếu cơ quan chức năng giám định và chứng minh được hành vi sử dụng chất cấm là formol, đồng thời xác định được giá trị của lô sản phẩm vi phạm đạt mức tối thiểu để truy cứu trách nhiệm hình sự (từ 10 triệu đồng trở lên), thì người vi phạm vẫn có thể bị xử lý về tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm.

Hình ảnh cá khoai chứa hàm lượng formol ở mức từ 90–105 mg/kg. Ảnh: V.THIỆN

TRẦN MINH