Vũ khí trong cuộc chiến chống tội phạm xuyên biên giới

Sự kiện này không chỉ là chiến thắng của công lý, mà còn minh chứng cho sức mạnh của một hệ thống thông báo được tiêu chuẩn để trở thành xương sống của hợp tác an ninh quốc tế trong thế kỷ 21.

1. Đầu thế kỷ 20, tội phạm xuyên quốc gia tăng cường hoạt động cùng với sự phát triển của giao thông và thương mại quốc tế. Các quốc gia nhận thấy cần phải hợp tác để đấu tranh hiệu quả hơn với các loại tội phạm.

Tháng 4/1914, hội nghị quốc tế đầu tiên về cảnh sát được tổ chức tại Monaco, với sự tham gia của đại diện 24 quốc gia. Hội nghị đề xuất thành lập một cơ chế hợp tác cảnh sát quốc tế. Nhưng, Thế chiến I đã khiến kế hoạch bị dừng lại.

Interpol ngày càng lớn mạnh trong một thế giới rộng mở hơn.

Năm 1923, Đại hội Cảnh sát hình sự Quốc tế lần thứ hai được tổ chức ở Vienna, Áo. Ông Johannes Schober, Cảnh sát trưởng Vienna đã đưa ra ý tưởng thành lập Ủy ban Cảnh sát hình sự Quốc tế (ICPC), cơ quan tiền thân của Interpol và nhận được sự đồng thuận của đại diện cảnh sát tới từ 22 quốc gia khác. Từ ngày đầu, những nhà lãnh đạo ICPC đã thể hiện một mong muốn tạo ra một công cụ chung để cảnh sát các nước có thể vượt qua rào cản ngôn ngữ và pháp lý.

Tổ chức non trẻ này gần như sụp đổ khi phát xít Đức chiếm đóng trụ sở Vienna năm 1938, biến nó thành công cụ truy lùng người Do Thái. Phải đến ngày 3/6/1946, tại đại hội ở Brussels, ICPC mới được tái sinh với tên gọi chính thức là Interpol, đánh dấu kỷ nguyên hợp tác đa phương thực sự của cảnh sát toàn cầu. Từ đây một “Cuộc cách mạng thầm lặng” diễn ra để khởi đầu những ý tưởng của hệ thống cảnh báo bằng màu sắc. Thay vì gửi thư tay chậm trễ, các nước thành viên có thể phát đi cảnh báo màu qua hệ thống vô tuyến một cách nhanh gọn, giản lược và hiệu quả.

Giáo sư sử học Mathieu Deflem đến từ Đại học South Carolina, người có nhiều năm nghiên cứu về hoạt động của Interpol nhận định: "Việc mã hóa thông tin cảnh sát bằng màu sắc là phát minh thiên tài, tạo ra tiêu chuẩn hóa đầu tiên trong trao đổi thông tin tội phạm quốc tế".

Các chiến dịch của Interpol chủ yếu nhắm vào tổ chức tội phạm xuyên biên giới.

2. Hệ thống cảnh báo dựa trên bảng màu của Interpol được giới thiệu lần đầu tiên năm 1947 và nhanh chóng được áp dụng rộng rãi để trở thành công cụ truyền đạt thông tin tội phạm xuyên biên giới. Với 8 loại cảnh báo, mỗi màu sắc đại diện cho một mục đích hỗ trợ cảnh sát các nước thành viên:

Cảnh báo đỏ (Red Notice) được coi là "Vũ khí tối thượng" trong kho công cụ pháp lý. Cảnh báo đỏ không phải là lệnh bắt quốc tế nhưng có giá trị pháp lý tại 194 quốc gia thành viên. Theo số liệu năm 2023, mỗi ngày có trung bình 17 Cảnh báo đỏ được phát hành, dẫn đến bắt giữ 12 người. Hiệu lực của nó nằm ở khả năng biến một nghi can thành "người bị truy nã toàn cầu".

Cảnh báo vàng (Yellow Notice) là công cụ nhân đạo giúp tìm tung tích nạn nhân. Trong đại dịch COVID-19, loại thông báo này đã giúp xác định 843 trẻ em bị buôn bán xuyên biên giới. Từ năm 2023, hệ thống tích hợp công nghệ nhận diện khuôn mặt AI giúp tăng tỷ lệ nhận dạng nạn nhân lên 40%.

Mã đỏ là vũ khí mạnh nhất của Interpol.

Cảnh báo đen (Black Notice) là yêu cầu xác định tung tích nạn nhân tử vong ngoài lãnh thổ quốc gia.

Cảnh báo xanh lá (Green Notice) là cảnh báo về tội phạm nguy hiểm có khả năng di chuyển giữa các quốc gia.

Cảnh báo xanh lam (Blue Notice) đi kèm yêu cầu thu thập thông tin nhận dạng hoặc đường di chuyển của đối tượng tình nghi.

Cảnh báo da cam (Orange Notice) là lời cảnh báo mối đe dọa khủng bố hoặc sự kiện nguy hiểm tiềm ẩn.

Cảnh báo tím (Purple Notice) cung cấp chi tiết về phương thức phạm tội, công cụ hoặc nơi ẩn náu.

Cảnh báo bạc (Silver Notice) mới ra đời năm 2024 đánh dấu bước tiến trong chống tài trợ khủng bố. Chỉ trong quý đầu tiên áp dụng, ước tính 172 triệu USD tài sản bị đánh cắp đã được phong tỏa nhờ cơ chế cảnh báo tức thời này.

Hệ thống này hoạt động dựa trên nguyên tắc “tôn trọng chủ quyền quốc gia” và “tính trung lập chính trị”. Interpol không có thẩm quyền bắt giữ trực tiếp mà chỉ đóng vai trò cầu nối thông tin. Các thông báo màu sắc giúp vượt qua rào cản ngôn ngữ, văn hóa và pháp lý, tạo ra ngôn ngữ chung cho 195 quốc gia thành viên. Năm 2023, đã có 52.880 thông báo lưu hành, trong đó gần 9.000 thông báo đỏ, cho thấy ứng dụng thực tiễn của hệ thống màu sắc này.

3. Chiến dịch Infra-Red do Interpol dẫn dắt sử dụng hệ thống thông báo kết hợp phân tích dữ liệu lớn đã bắt giữ được 1.200 tội phạm trốn truy nã trên khắp thế giới trong hơn 1 thập kỷ (2010-2023). Tiêu biểu là vụ bắt giữ Félicien Kabuga, tên trùm diệt chủng tại Rwanda vào năm 2020. Félicien bị bắt tại Paris sau 26 năm lẩn trốn nhờ Cảnh báo đỏ của Interpol. Năm 2022, trong chiến dịch Pandora VIII, Cảnh báo vàng tích hợp cơ sở dữ liệu người mất tích đã giúp giải cứu hơn 300 trẻ em bị bắt cóc.

Những kết quả cụ thể này đã chứng minh hiệu quả của hệ thống cảnh báo màu sắc. Nó không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn thể hiện triết lý hợp tác của Interpol: "Kết nối cảnh sát vì một thế giới an toàn hơn". Mỗi màu sắc là một lời kêu gọi đoàn kết chống lại mối đe dọa chung của nhân loại.

Hội nghị thành lập Interpol, năm 1946.

Tuy nhiên, sự tiện dụng của hệ thống cũng dẫn đến những vấn đề phức tạp khi nó bị lạm dụng cho những mục đích không chính đáng như biến thành công cụ đàn áp của các chính quyền. Năm 2021, Interpol phải gỡ bỏ 1.132 Cảnh báo đỏ vì vi phạm Điều 3, Hiến chương tổ chức về lạm dụng chính trị. Như sau cuộc đảo chính bất thành năm 2016, Thổ Nhĩ Kỳ đã phát động chiến dịch truy bắt rộng rãi những người bị cáo buộc có liên hệ với phong trào đảo chính của Gulen. Chính quyền Ankara đã phát hành hàng trăm Cảnh báo đỏ đối với các nhà báo, học giả, nhà hoạt động và những người bị nghi ngờ là đối lập chính trị. Một số trường hợp đã bị lạm dụng để gây áp lực lên các đối thủ chính trị ở nước ngoài sau đó đã bị Interpol gỡ bỏ.

Giáo sư luật quốc tế Martha Spurrier đến từ Đại học Oxford cảnh báo: "Khi các quốc gia độc tài đóng góp tới 60% ngân sách Interpol (khoảng 140 triệu euro năm 2022), sự độc lập của tổ chức này đứng trước thách thức hiện hữu". Điều này đòi hỏi Interpol cần tăng cường kiểm soát cảnh báo từ các thành viên của mình nhằm đảm bảo giữ vững tôn chỉ ban đầu của tổ chức.

4. Trong thời đại công nghệ số, hệ thống cảnh báo màu sắc càng trở nên hữu dụng với những bước phát triển mới. Hiện nay, hệ thống cảnh báo màu của Interpol đang được vận hành nhờ mạng truyền dữ liệu mã hóa tốc độ cao “I-24/7” kết nối 196 Văn phòng Interpol Quốc gia (NCB) trên toàn thế giới. Năm 2022, hệ thống xử lý 9,4 tỷ lượt truy vấn dữ liệu, tương đương 300 lượt mỗi giây. Tổng Thư ký Interpol, tiến sĩ Jurgen Stock khẳng định: "I-24/7 là hệ thần kinh trung ương của hợp tác cảnh sát toàn cầu, cho phép phản ứng trong 3 giây thay vì 3 tháng như thập niên 1980".

Mã đỏ đầu tiên được sử dụng trong lịch sử Interpol.

Thời gian gần đây, việc tích hợp thêm sức mạnh của trí tuệ nhân tạo đã mở rộng các hoạt động của Interpol. Dự án PredPol được thử nghiệm từ năm 2024, sử dụng AI dự đoán tuyến đường tội phạm buôn người với độ chính xác 89%. Trong khi đó, hệ thống nhận diện sinh trắc học đa nhân tố cho phép xác định tội phạm chỉ qua dáng đi hay tĩnh mạch tay.

Mới nhất, công nghệ blockchain ứng dụng trong Cảnh báo bạc có khả năng tạo sổ cái bất biến theo dõi tài sản bị đánh cắp đã thu về hàng chục triệu USD từ hoạt động buôn lậu xe của các tổ chức tội phạm từ châu Âu sang châu Phi. Cảnh báo bạc với sự kết hợp AI và Big Data đang trở thành công cụ nổi bật để Interpol và cảnh sát các nước phối hợp chống rửa tiền xuyên biên giới.

Ông Valdecy Urquiza, Phó Chủ tịch Interpol, tiết lộ: "Đến năm 2027, chúng tôi sẽ triển khai hệ thống cảnh báo thông minh sử dụng AI phân tích rủi ro thời gian thực, giảm 70% thông báo sai mục đích".

Hệ thống thông báo của Interpol giống như một cây cầu nhỏ nhưng đặc biệt quan trọng nối liền các hòn đảo tư pháp riêng biệt. Dù còn những lỗ hổng chính trị và thách thức công nghệ, nó vẫn là cơ chế hiệu quả nhất để biến công lý từ khát vọng thành hiện thực trong thế giới xuyên quốc gia của tội phạm hiện đại.

Như nhận định của tiến sĩ Elena Ares, chuyên gia an ninh tại Viện Nghiên cứu Chatham: "Không một quốc gia nào, dù hùng mạnh đến đâu, có thể đơn phương chống lại các mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia. Interpol chính là bằng chứng sống động rằng trong một thế giới chia rẽ, hợp tác an ninh không phải lựa chọn mà là yêu cầu sinh tồn".

Tiểu Phong