Vũ khí vượt trội của nhà Tây Sơn và hào quang những chiến thắng lẫy lừng

Mô tả vũ khí của nhà Tây Sơn

Từ di sản của tổ tiên đến nền tảng khoa học hỏa khí Đại Việt

Lịch sử dân tộc Việt Nam từng nhiều lần tỏa sáng nhờ trí tuệ và bản lĩnh của cha ông trước những thế lực mạnh hơn gấp bội. Cuối thế kỷ XVIII, triều đại Tây Sơn dưới sự lãnh đạo của Hoàng đế Quang Trung đã viết nên một trong những trang sử rực rỡ nhất.

Điều ít được biết tới trong đại thắng ấy là trình độ chế tạo hỏa khí của Đại Việt khi đó không chỉ theo kịp mà còn vượt lên trên nhiều tri thức quân sự của phương Tây đương thời.

Những nghiên cứu gần đây của kỹ sư Vũ Đình Thanh đã góp thêm một lát cắt khoa học quan trọng để hậu thế hiểu rõ hơn nền tảng của những chiến công lẫy lừng ấy.

Lịch sử từng ghi nhận việc người Việt chế tạo và sử dụng súng thần công từ rất sớm: năm 1390, tướng Trần Khát Chân đã dùng súng thần công bắn tử trận Chế Bồng Nga trên sông; thế kỷ XV, Hồ Nguyên Trừng - con trai Hồ Quý Ly được nhà Minh trọng dụng nhờ tài chế tạo súng lớn.

Những dữ kiện này cho thấy Đại Việt đã tiếp cận kỹ nghệ hỏa khí sớm hơn châu Âu gần hai thế kỷ.

Tới năm 1479, súng hỏa mai “Giao Chỉ” đã trở thành loại súng nổi tiếng trong khu vực, trong khi châu Âu phải gần một trăm năm sau mới phổ biến vũ khí tương tự.

Nền tảng ấy không hình thành ngẫu nhiên: Việt Nam sở hữu nguồn tài nguyên đặc biệt - phân dơi, nguyên liệu sản xuất diêm tiêu - thành phần thiết yếu của thuốc súng đen.

Giai đoạn thế kỷ XVII - XVIII, phương Tây vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn diêm tiêu nhập từ Đông Nam Á. Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Pháp, giá mỗi kilôgam phân dơi khi ấy tương đương gần 0,4 kg vàng - một con số cho thấy tầm quan trọng chiến lược của loại nguyên liệu này.

Những tri thức hỏa khí, cùng khả năng tiếp cận nguồn nguyên liệu quý giá, tạo thành tiền đề để Tây Sơn phát triển những loại vũ khí đặc biệt và đạt các chiến thắng vang dội trên chiến trường.

Các hình thức triển khai vũ khí phốt pho trên bộ

Quân Tây Sơn và sức mạnh hỏa khí đi trước thời đại

Các nghiên cứu của kỹ sư Vũ Đình Thanh cho thấy, vũ khí nhà Tây Sơn không chỉ mạnh nhờ kỹ thuật chế tạo tinh xảo mà còn vì những phát minh vượt trội về hỏa dược.

Ông đã phát hiện dấu vết của loại hỏa dược chứa phốt pho - thứ chất khi bốc cháy tạo hiệu ứng “như sấm chớp”, “nóng như thò tay vào vạc dầu”, đúng với mô tả của sử sách nhà Thanh về hỏa cầu Tây Sơn.

Những hiện vật còn lại cùng các ghi chép của sử triều Nguyễn như “trong ống tống nhựa thông ra, trúng phải đâu, lập tức bốc cháy” cho thấy tính chất không thể dập tắt của loại hỏa dược này.

Áp dụng các phân tích hiện đại, kỹ sư Thanh đã thử nghiệm thành công loại hỏa dược Tây Sơn trong động cơ đốt trong, động cơ tên lửa, và đã đăng ký sáng chế độc quyền, kết quả được các chuyên gia vũ khí hàng đầu thế giới xác nhận.

Đặc biệt, Thượng tướng - Viện sĩ Nguyễn Huy Hiệu, với kinh nghiệm thực chiến chống Pháp, đã thẩm định và khẳng định quân Tây Sơn có sử dụng vũ khí phốt pho.

Chính sức mạnh của loại vũ khí “lửa như rồng phun” này đã góp phần quyết định trong những trận đánh làm rung chuyển cả khu vực: Năm 1783, Tây Sơn đánh bại liên quân của các Công ty Đông Ấn, những lực lượng bán quân sự có sức mạnh vượt trội trong thời đại hàng hải.

Năm 1785, trận Rạch Gầm - Xoài Mút thiêu cháy 5 vạn quân Xiêm; năm 1789, đại phá quân Thanh với những đòn hỏa công bất ngờ, tạo nên chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa huyền thoại.

Nhìn từ lăng kính khoa học, những chiến công này không chỉ là kết quả của thiên tài quân sự mà còn là minh chứng cho sự phát triển vượt bậc của công nghệ hỏa khí Đại Việt cuối thế kỷ XVIII.

Những kết luận bước đầu về vũ khí phốt pho của vua Quang Trung, dù cần tiếp tục kiểm chứng và mở rộng tư liệu, đã mở ra một hướng tiếp cận mới cho sử học Việt Nam: nhìn lịch sử không chỉ qua văn bản mà còn qua khoa học, công nghệ và kỹ thuật quân sự.

Trên hết, các nghiên cứu ấy góp phần tái hiện rõ hơn trí tuệ, bản lĩnh và khát vọng tự cường của cha ông. Đội quân Tây Sơn với những người nông dân khoác áo chiến binh đã tạo dựng kỳ tích nhờ lòng yêu nước, nhưng đằng sau đó là cả một nền tri thức Việt Nam mà chúng ta, hậu thế, đang từng bước hiểu lại theo cách khách quan và khoa học hơn.

Tri ân quá khứ không chỉ là kể lại chiến công, mà còn là phục dựng những giá trị kỹ thuật, công nghệ, tư duy chiến lược của thời đại Quang Trung để truyền cảm hứng cho thế hệ hôm nay. Trong kỷ nguyên tri thức, tinh thần sáng tạo và tự lực, điều làm nên sức mạnh của Tây Sơn vẫn là nền tảng để quốc gia vươn lên mạnh mẽ.

Những phát hiện xoay quanh hỏa dược và vũ khí Tây Sơn không chỉ làm sáng tỏ thêm thiên tài của Hoàng đế Quang Trung mà còn nhắc chúng ta rằng dân tộc Việt Nam, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, luôn biết tìm cách đứng lên bằng trí tuệ và lòng quả cảm.

Tôn vinh và tiếp tục nghiên cứu giá trị khoa học - lịch sử của thời Tây Sơn chính là cách thế hệ hôm nay bày tỏ sự tri ân sâu sắc với tiền nhân, đồng thời khơi dậy tinh thần tự cường cho tương lai đất nước.

ĐÌNH KIÊN