'Vừa khơi thông, tháo gỡ', đi kèm với các cơ chế giám sát công khai, minh bạch

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên họp. Ảnh: Phạm Thắng

Minh bạch, rõ ràng và chặt chẽ

Các ĐBQH đều bày tỏ tán thành với sự cần thiết của việc sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt hiện hành, góp phần cụ thể hóa nhiều chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước, tạo hành lang pháp lý quan trọng và tạo động lực để đột phá phát triển phương thức giao thông bằng đường sắt, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và các địa phương.

Qua 5 lần điều chỉnh, ĐBQH Lê Hữu Trí (Khánh Hòa) nhận thấy, dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) đã "khoác trên mình chiếc áo mới" với nhiều quy định, cơ chế đột phá, vượt trội, vượt ra khỏi khuôn khổ đã được quy định tại nhiều văn bản luật khác đang có hiệu lực, vừa được Quốc hội thông qua hoặc đang xem xét trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ Chín này.

ĐBQH Lê Hữu Trí (Khánh Hòa) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Đại biểu tin tưởng, các cơ chế, chính sách đặc biệt, đặc thù, đột phá trong dự thảo Luật và Nghị quyết của Quốc hội sau khi được thông qua sẽ "mở rộng cánh cửa" để đón các thành phần kinh tế ngoài nhà nước tham gia cùng Nhà nước đầu tư các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị.

Tại Điều 36, dự thảo Luật về biện pháp bảo đảm phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đã quy định “Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm cử đại diện tham gia tổ thẩm định hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, kết quả lựa chọn nhà thầu đối với các gói thầu: EPC, EC, EP, gói thầu tư vấn sử dụng nhà thầu nước ngoài. Kiểm toán Nhà nước kiểm tra hồ sơ tổng mức đầu tư đã được hoàn thiện...”.

Tuy nhiên, để kiểm soát hữu hiệu các rủi ro, hệ lụy có thể nảy sinh từ chính cơ chế, chính sách, đại biểu Lê Hữu Trí đề nghị, cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát kỹ lưỡng các cơ chế, chính sách về tính tuân thủ trong xây dựng pháp luật cũng như những “kẽ hở” trong từng cơ chế, chính sách.

Đồng thời, nghiên cứu bổ sung vào dự thảo Luật và nghị quyết (hoặc các văn bản hướng dẫn thi hành) các cơ chế có tính nguyên tắc để kiểm soát tốt các tiêu cực có thể phát sinh hoặc bị lợi dụng chính từ cơ chế, chính sách đột phá…, không để xảy ra hoặc hạn chế thấp nhất rủi ro, gây hệ quả xấu trong quá trình triển khai xây dựng mạng lưới đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị.

Nhấn mạnh yêu cầu “phải thận trọng từ khâu xây dựng cơ chế, chính sách, khâu quy hoạch, lựa chọn tư vấn thiết kế, lựa chọn nhà thầu, lựa chọn công nghệ, tổ chức vận hành, ký kết hợp đồng và phân chia lợi nhuận…”, đại biểu Lê Hữu Trí đề nghị, cơ chế, chính sách phải minh bạch, rõ ràng, khả thi, chặt chẽ, hiệu quả, trên cơ sở tiệm cận với các cơ chế có hiệu quả và kinh nghiệm của thế giới.

Trong quá trình thực hiện phải công khai công bố rộng rãi các dự án đường sắt áp dụng cơ chế đặc thù, tiêu chí ngân sách ưu đãi, danh sách nhà thầu, nhà đầu tư được chọn... để dư luận, báo chí cùng giám sát và các cơ quan chức năng phải kiểm soát ngay từ đầu trong tất các khâu khi triển khai các dự án đường sắt.

Tại Điều 32 về lựa chọn nhà đầu tư, dự thảo Luật đã quy định áp dụng linh hoạt hình thức chỉ định thầu với các dự án EPC, EC, EP… trong các lĩnh vực đặc thù.

ĐBQH Đỗ Văn Yên (Bà Rịa - Vũng Tàu) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Tuy nhiên, ĐBQH Đỗ Văn Yên (Bà Rịa - Vũng Tàu) đề nghị, quy định về nội dung này cần điều chỉnh cụ thể hơn để phòng ngừa tiêu cực. Đồng thời, bổ sung quy định "chỉ được chỉ định các nhà thầu khi có xác nhận của Kiểm toán Nhà nước với tính cấp bách" và "chỉ có tối đa 2 nhà đầu tư đủ điều kiện kỹ thuật"; có cơ chế hậu kiểm độc lập để bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả, khách quan, độc lập của cơ quan kiểm toán, giảm rủi ro cho người ra quyết định, giữ vững được nguyên tắc công khai, minh bạch và có điều kiện trong đấu thầu.

Giải trình về những vấn đề ĐBQH quan tâm, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, “đây là lần đầu tiên đưa vào luật chuyên ngành chính sách về phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực”.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Bộ trưởng cũng nêu rõ, quy định tại Điều 36 của dự thảo Luật được xây dựng với tư duy “vừa khơi thông, tháo gỡ” nhưng cũng không thể thiếu các thiết chế để giám sát công khai, minh bạch. Trong đó, dự thảo Luật đã quy định, khi tham gia đấu thầu, chỉ định thầu… phải có sự tham gia của các cơ quan Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Kiểm toán Nhà nước.

Cùng với các quy định tại dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi), Bộ trưởng cho biết, các tổ chức, cá nhân cũng chịu sự điều chỉnh của nhiều bộ luật, luật khác, nhất là sự điều chỉnh của Bộ luật Hình sự.

“Đây không chỉ là vấn đề được đại biểu Quốc hội quan tâm mà Chính phủ cũng rất quan tâm phòng, chống tham nhũng, trục lợi chính sách. Có các cơ quan này tham gia vào các gói thầu với trình độ chuyên môn cao, thì chính cơ quan thực hiện cũng yên tâm hơn, vì các hoạt động thực hiện minh bạch, khó có thể xảy ra tình trạng tiêu cực, trục lợi từ chính sách hay cơ chế ưu đãi”, Bộ trưởng khẳng định.

Tiếp tục hoàn thiện quy định về kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt

Trong dự thảo Luật cũng đã có những quy định về kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt. Các đại biểu khẳng định, đây là những quy định có vai trò đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay khi đẩy mạnh hiện đại hóa giao thông đường sắt; cũng là cơ sở pháp lý để bảo đảm việc khai thác tài sản công một cách hiệu quả, minh bạch; thu hút mọi nguồn lực, cả từ khu vực công và khu vực tư để tham gia quản lý, vận hành và bảo trì hệ thống đường sắt.

ĐBQH Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Ghi nhận những nội dung này, song ĐBQH Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) nhận thấy, sau khi được bổ sung các chính sách đặc thù về đầu tư xây dựng các dự án đường sắt, dự thảo Luật đang dành nhiều "dung lượng" cho các nội dung liên quan đến đầu tư xây dựng đường sắt, mà chưa quan tâm "đúng mức" đến đưa quy định điều chỉnh kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt và kinh doanh vận tải đường sắt.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu cho rằng, có nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt cần được quy định trong dự thảo Luật, như: việc kinh doanh kết cấu đường sắt được thực hiện như thế nào đối với trường hợp dự án đường sắt quốc gia có sử dụng cả vốn nhà nước và vốn tư nhân? Cách thức chuyển giao kết cấu hạ tầng đường sắt do bên đầu tư xây dựng sang doanh nghiệp để kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt?…

Do đó, đại biểu đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát, nghiên cứu, trong đó chú ý kế thừa các quy định của Luật Đường sắt hiện hành và nghiên cứu pháp luật của các nước để bổ sung, hoàn thiện các nội dung này trong dự thảo Luật.

ĐBQH Lê Đào An Xuân (Phú Yên) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Liên quan đến đầu tư dự án đường sắt và nguồn vốn của Nhà nước, các ĐBQH Đỗ Văn Yên (Bà Rịa-Vũng Tàu), Lê Đào An Xuân (Phú Yên)... nhận thấy, dự thảo Luật đã đề cập đến trách nhiệm lấy ý kiến của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an đối với dự án chỉ định nhà thầu đầu tư trong lĩnh vực đường sắt có yếu tố an ninh, quốc phòng.

Tuy nhiên, quy định này vẫn còn phân tán, chưa thành một cơ chế kiểm soát thống nhất và xuyên suốt trong quá trình quy hoạch, đầu tư, vận hành đối với các tuyến đường sắt có yếu tố chiến lược, đặc biệt là những tuyến đường sắt xuyên biên giới, hay đường sắt kết nối giữa cảng biển và sân bay của các khu vực trọng yếu về quốc phòng, an ninh.

Đại biểu Đỗ Văn Yên đề nghị, cần dẫn chiếu quy định tại Điều 19 của dự thảo Luật để tránh mâu thuẫn và trùng lặp trong quy định; đồng thời, bổ sung nguyên tắc không cho phép các tổ chức và cá nhân nước ngoài đầu tư vào các tuyến đường sắt đi qua khu vực nhạy cảm về quốc phòng, an ninh nếu không được các cơ quan có thẩm quyền đánh giá, thẩm định rủi ro an ninh quốc gia.

Thanh Hải