Xây dựng chế định luật sư công cần đảm bảo thực trạng và nhu cầu thực tiễn

Mới chỉ có 3 công ty luật đủ năng lực tư vấn về phòng vệ thương mại

Theo Bộ Tư pháp, thực tiễn thực hiện Luật tố tụng hành chính cho thấy số lượng vụ kiện hành chính có xu hướng tăng mạnh, tuy nhiên tỷ lệ vụ án hành chính được giải quyết còn ở mức độ thấp.

Một số địa phương, cơ quan nhà nước đã huy động luật sư tham gia vào các vụ án hành chính, theo báo cáo của 63 địa phương cho thấy, xu hướng sử dụng luật sư tham gia vụ án hành chính ngày càng tăng.

Do đó, Đề án nhằm hình thành chế định luật sư công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay để bảo vệ tốt và hiệu quả quyền, lợi ích của cơ quan nhà nước, cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống chính trị, đồng thời xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật để đưa chế định luật sư công vào triển khai trên thực tế.

Ông Mai Lương Khôi - Thứ trưởng Bộ Tư pháp và ông Lê Xuân Hồng - Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp chủ trì hội thảo.

Tại Hội thảo, đại diện Bộ Công Thương cho hay, bên cạnh công tác hội nhập kinh tế là lĩnh vực chính do Bộ Công Thương chủ trì, phụ trách thì các tranh chấp thương mại, đầu tư, hợp đồng quốc tế ngày càng gia tăng, đặt ra yêu cầu về một đội ngũ luật sư có trình độ cao để bảo vệ quyền và lợi ích của Việt Nam.

Điển hình trong đó là các vụ việc phòng vệ thương mại và các vụ việc giải quyết tranh chấp tại WTO. Kinh nghiệm cho thấy các nước đang phát triển khi tham giải quyết tranh chấp thương mại trong khuôn khổ WTO đều phải thuê các luật sư, chuyên gia tư vấn pháp lý của nước ngoài để hỗ trợ.

Trong các vụ việc nói trên, các công ty luật nước ngoài được thuê đều có đối tác là các Văn phòng luật sư trong nước.

Các chuyên gia, đại biểu tham dự hội thảo.

Hiện nay, trong lĩnh vực phòng vệ thương mại chỉ có 3 đơn vị trong nước có đủ năng lực để tư vấn độc lập cho Chính phủ trong các vụ việc mang tính quốc tế.

Đại diện Bộ Công Thương kiến nghị cần hoàn thiện khuôn khổ thể chế, pháp luật để cho phép phép luật sư từ khối tư nhân tham gia vào công tác đàm phán, ký kết các hiệp định thương mại quốc tế.

Trong đó, có những công đoạn mà sự tham gia của luật sư có giá trị cao nhất mà không ảnh hưởng đến công tác bảo vệ bí mật nhà nước và quá trình đàm phán.

Ngoài ra, nếu được Luật Cán bộ, công chức cho phép, Chính phủ, các Bộ, ngành cần mạnh dạn ký kết hợp đồng công chức có thời hạn với các luật sư để tham gia đàm phán ký kết một hoặc một số các hiệp định thương mại cụ thể, với điều kiện các luật sư phải đảm bảo làm việc toàn thời gian và không có xung đột lợi ích.

Bên cạnh đó, cần nhanh chóng nâng cao nhận thức của các Bộ, ngành, địa phương trong sử dụng dịch vụ pháp lý trong các vấn đề pháp lý quốc tế. Cần có cơ chế ưu tiên, ưu đãi sử dụng dịch vụ pháp lý trong nước hoặc bắt buộc cần có đối tác trong nước khi sử dụng dịch vụ pháp lý nước ngoài.

Quy định tập trung vào các hoạt động đại diện cho cơ quan Nhà nước

"Hiện nay chúng ta chưa có luật sư công và nếu chỉ đơn giản nghĩ rằng chuyển các bộ phận pháp chế của các Bộ, ban, ngành, địa phương qua khóa đào tạo 6 tháng rồi cấp chứng chỉ Luật sư công thì mới chỉ đạt được về mặt danh nghĩa.

Như vậy, nội hàm sẽ không thay đổi, bởi bản chất của nghề luật sư là khác biệt so với chức năng hành chính của công viên chức hiện nay. Do đó, cần cân nhắc kỹ nội dung này",Luật sư Nguyễn Mạnh Dũng - Công ty Luật Dzungsrt & Associates đánh giá tại hội thảo.

Luật sư Nguyễn Mạnh Dũng - Công ty Luật Dzungsrt & Associates.

Ông Dũng cho rằng, về chức năng, nhiệm vụ của đội ngũ luật sư công tại Việt Nam cần giữ ổn định hệ thống pháp lý hiện hành, tránh gây xáo trộn không cần thiết. Cụ thể, hoạt động trợ giúp pháp lý nên tiếp tục duy trì như một lĩnh vực độc lập, tách biệt với hoạt động của luật sư công.

Chức năng, nhiệm vụ của luật sư công tại Việt Nam nên được quy định để tập trung vào các hoạt động như đại diện cho cơ quan Nhà nước trong các tranh chấp hành chính, đất đai giữa người dân với chính quyền; tư vấn pháp lý cho dự án công, hợp đồng đầu tư, ODA; đại diện Nhà nước trong các vụ kiện quốc tế,…

Về cơ chế tổ chức và bộ máy, thay vì thành lập một hệ thống theo ngành dọc gồm các cấp Bộ ở trung ương - Sở - địa phương, có thể thành lập Văn phòng luật sư công là một đơn vị sự nghiệp công lập có thu, trực thuộc Bộ Tư pháp, với 3 văn phòng khu vực (Bắc – Trung – Nam).

Mô hình này giúp tránh gia tăng biên chế hành chính, phù hợp với chủ trương tinh giản bộ máy, đồng thời cho phép linh hoạt tuyển dụng và điều phối nhân sự theo nhu cầu.

Làm rõ thực trạng và nhu cầu thực tế

Tại hội thảo, ông Nguyễn Khánh Ngọc – Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam đánh giá cao Đề án. Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, các định hướng, nghị quyết của Đảng đều nhấn mạnh vào vấn đề thượng tôn hiến pháp, pháp luật. Việc các cơ quan Nhà nước hiểu pháp luật và làm đúng pháp luật là điều hết sức quan trọng.

Ông cho rằng, Đề án đã đưa ra rất nhiều cơ sở lý luận và thực tiễn, tuy nhiên vẫn cần bổ sung và làm rõ thêm nhiều nội dung. Trước hết, cần làm rõ ở đây nhóm đối tượng ở đây được đề cập để bảo vệ quyền lợi công. Bảo vệ ở đây được hiểu theo 2 nghĩa là giúp cơ quan nhà nước làm đúng quy định phạm luật và khi có vấn đề xảy ra thì cần bảo vệ.

Ông Nguyễn Khánh Ngọc – Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam.

Bên cạnh đó, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam ý kiến, cần rõ thực trạng khi đề án đang nhắm vào đội ngũ tư pháp, pháp chế để đưa vào luật sư công. Cách tiếp cận này theo ông là khó, bởi "luật sư là nghề cựu kỳ khó, khách hàng của họ cần giải quyết ngay những vấn đề rất cụ thể".

Ông Ngọc lý giải thêm, cái khó của luật sư chính là "bảo vệ quyền lợi" - điều này khác xa với công việc hành chính, tham gia xây dựng văn bản pháp luật của đội ngũ tư pháp, pháp chế. Do đó, cần xác định rõ thực trạng này để xây dựng "đường đi nước bước" cho phù hợp.

Bên cạnh đó, Đề án cũng tiếp cận việc xây dựng đội ngũ luật sư công vừa là công chức, viên chức vừa là luật sư. Tuy nhiên, để giỏi được như luật sư bên ngoài thì "họ phải được ném mình vào các vụ việc để được trải nghiệm, đúc rút kinh nghiệm. Chỉ như vậy mới đào tạo được đội ngũ tinh hoa".

Ông Ngọc cũng lưu ý, việc đào tạo được thực hiện bài bản có thể giúp họ thành một luật sư giỏi, nhưng để duy trì thì cần có điều kiện trải nghiệm như luật sư bên ngoài. Nếu không được "va chạm" liên tục thì kiến thức, trang bị, tâm huyết cũng rất nhanh lạc hậu. Điều này có thể dẫn đến lập ra mà không thể duy trì hoặc không hiệu quả.

Bên cạnh đó, ông Nguyễn Khánh Ngọc cho rằng, dường như Đề án xây dựng mô hình theo hướng phi tập trung, có nghĩa là tạo ra một chức danh xong để tùy "anh muốn làm theo cách nào kệ anh", như vậy sẽ không hiệu quả. Do đó, ông đề nghị cần xây dựng tập trung vào nhưng chỗ thực sự có như cầu cần. Ví dụ đầu mối thường xuyên cần luật sư công để giải quyết như ở Bộ Công Thương.

"Thành công của đề án nằm ở nhiều yếu tố, nhưng trọng tâm nằm ở chỗ cơ quan nhà nước có luật sư công phải hiểu được tầm quan trọng của pháp luật, hiểu được phải vận hành theo đúng quy định pháp luật và thực sự cần luật sư. Nếu chỉ để trang trí thì rất lãng phí", Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam nhấn mạnh.

Phát biểu kết thúc hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp ghi nhận và đánh giá cao các ý kiến đóng góp của các chuyên gia, đại biểu, đồng thời cho biết, Bộ tiếp tục tiếp thu thêm các ý kiến đóng góp để hoàn thiện đề án.

Tại hội thảo, TS. Luật sư Phan Trung Hoài - Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam khẳng định, việc hình thành chế định luật sư công nhằm đáp ứng nhu cầu cấp thiết từ đối tượng khách hàng là cơ quan Nhà nước, cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống chính trị, giải quyết các công việc công, đáp ứng yêu cầu thực tiễn khi cơ quan tổ chức thực hiện các công việc có tính chất pháp lý tại khu vực công.

Khái niệm "Luật sư công" được xác định là cán bộ, công chức, viên chức và được cơ quan có thẩm quyền cấp Chứng chỉ luật sư công để thực hiện việc đại diện bảo vệ quyền lợi của cơ quan Nhà nước thông qua hoạt động tư vấn pháp luật và tham gia tố tụng.

Đặng Ngọc Thủy