Xây dựng khung pháp lý cho trạm sạc xe điện

Bộ Xây dựng đang lấy ý kiến sửa đổi dự thảo QCVN 04:2021/BXD - quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nhà chung cư, trong đó bổ sung quy định đối với trạm sạc và trạm đổi pin cho xe điện.

Hiện việc xây dựng nhà chung cư chủ yếu vẫn thực hiện theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 04:2021/BXD. Tuy nhiên, bộ quy chuẩn này mới dừng lại ở các yêu cầu đối với khu vực để xe nói chung, chưa có quy định cụ thể về trạm, trụ sạc xe điện trong chung cư, từ không gian bố trí tại tầng hầm, bãi xe đến các yêu cầu về thông gió, thoát khói, khoảng cách an toàn với phương tiện sử dụng xăng, dầu hay hệ thống dây dẫn điện.

Khoảng trống này đang khiến cả ban quản lý lẫn cư dân lúng túng trong việc bảo đảm an toàn và xác định trách nhiệm khi xảy ra sự cố. Trước thực tế đó, báo Pháp Luật TP.HCM ghi nhận ý kiến của các chuyên gia nhằm góp ý về các yêu cầu kỹ thuật và pháp lý cần sớm được hoàn thiện.

Khu sạc xe máy điện tại chung cư Hoa Sen (phường Bình Thới, TP.HCM). Ảnh: THẢO HIỀN

ThS MAI HOÀNG PHƯỚC, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM:

Cần lộ trình pháp lý và kỹ thuật đảm bảo an toàn PCCC

Hạ tầng sạc xe điện từng được xem là “khoảng trống pháp lý” nhưng từ khi Luật Phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ (PCCC&CNCH) 2024 được thông qua, có hiệu lực từ ngày 1-7-2025, nền tảng pháp lý ở cấp luật đã được thiết lập. Luật lần đầu tiên quy định khu vực sạc xe điện tập trung trong nhà bắt buộc phải có giải pháp ngăn cháy và trang bị phương tiện chữa cháy phù hợp.

Tuy nhiên, các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia để cụ thể hóa quy định này hiện vẫn chưa đầy đủ. Các QCVN hiện hành như QCVN 04:2021/BXD về nhà chung cư, QCVN 13:2018/BXD về gara ô tô và QCVN 06:2022/BXD về an toàn cháy cho nhà và công trình mới chỉ quy định chung đối với chỗ để xe và an toàn cháy, chưa có hướng dẫn riêng cho khu vực sạc xe điện, đặc biệt là yêu cầu về ngăn cháy, thông gió, thoát khói và tiêu chuẩn kỹ thuật đối với pin lithium.

Luật PCCC&CNCH 2024 cũng thay đổi cơ chế quản lý theo hướng tăng trách nhiệm của chủ đầu tư thông qua thẩm định thiết kế và kiểm tra nghiệm thu. Trong bối cảnh thiếu quy chuẩn kỹ thuật cụ thể, chủ đầu tư và ban quản lý chung cư gặp khó trong việc vừa bảo đảm an toàn PCCC, vừa đáp ứng nhu cầu sạc xe điện ngày càng tăng của cư dân.

Đối với chung cư cũ, nhà trọ và chung cư mini, Luật PCCC&CNCH 2024 đã bổ sung yêu cầu bắt buộc về giải pháp ngăn cháy, đồng thời giao UBND cấp tỉnh xây dựng lộ trình khắc phục hoặc chuyển đổi công năng đối với các công trình không bảo đảm an toàn.

Theo tôi, việc Luật PCCC&CNCH 2024 được thông qua đã hoàn thiện khung pháp lý ở tầm vĩ mô. Tuy nhiên, để các quy định đi vào cuộc sống, cần một lộ trình hoàn thiện pháp luật đồng bộ với một số giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, cần sớm ban hành quy chuẩn kỹ thuật riêng hướng dẫn thi hành điểm d khoản 1 Điều 24 Luật PCCC&CNCH 2024 và QCVN 04:2021/BXD, trong đó cần xem xét quy định cụ thể các thông số yêu cầu kỹ thuật đặc thù cho khu vực sạc xe điện, bao gồm: Không gian kỹ thuật bắt buộc để lắp đặt trạm sạc công cộng hoặc trạm sạc cư dân, đảm bảo đồng bộ với quy hoạch đô thị, giải pháp ngăn cháy lan chịu lửa tối thiểu, hệ thống thông gió thoát khói sự cố chuyên biệt cho pin lithium-ion, trang bị thiết bị chữa cháy tự động phù hợp tường ngăn cháy, hệ thống báo cháy sớm, hệ thống chữa cháy tự động dành cho khu vực sạc xe điện trong tầng hầm…

Thứ hai, cần có văn bản hướng dẫn Điều 55 Luật PCCC&CNCH 2024 về xử lý nhà trọ và chung cư cũ không đáp ứng điều kiện an toàn PCCC đối với xe điện. Theo đó, cần đưa ra các giải pháp kỹ thuật thay thế cụ thể, khả thi để người dân có thể thực hiện với chi phí hợp lý.

Thứ ba, về quy hoạch đô thị, Điều 15 Luật PCCC&CNCH 2024 yêu cầu nội dung hạ tầng PCCC phải được tích hợp trong quy hoạch. Trên cơ sở này, các đô thị lớn cần quy hoạch mạng lưới trạm sạc công cộng ngoài trời, được đầu tư hạ tầng PCCC đầy đủ nhằm giảm áp lực sạc điện trong các khu dân cư chật hẹp.

Như vậy, chỉ khi có hành lang pháp lý rõ ràng và đồng bộ, mới có thể bảo đảm sự cân bằng giữa mục tiêu phát triển giao thông xanh và yêu cầu bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản của người dân.

***

ThS - Kiến trúc sư NGUYỄN THU PHONG, Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam:

Nghiêm ngặt và phù hợp theo từng loại công trình

Việc bổ sung các quy định liên quan đến lắp đặt trạm sạc xe điện tại các khu nhà ở là cần thiết và phù hợp với xu thế phát triển giao thông xanh hiện nay. Nếu không có hướng dẫn cụ thể sẽ tăng nguy cơ mất an toàn, đặc biệt là rủi ro cháy nổ trong khu dân cư.

Phần lớn chung cư cũ, nhà trọ, nhà ở riêng lẻ hiện nay không được thiết kế để chịu tải điện sạc, không có không gian kỹ thuật chuyên biệt, không có giải pháp cách ly cháy nổ. Việc đưa thêm trạm sạc vào các công trình này đặt ra bài toán khó về công năng sử dụng, an toàn kết cấu và an toàn vận hành.

Vì vậy, việc xây dựng quy định cần được tiếp cận theo hướng phân loại công trình. Đối với công trình xây dựng mới, việc tích hợp hạ tầng sạc ngay từ khâu quy hoạch - thiết kế là hoàn toàn khả thi và cần được quy định bắt buộc.

Trạm sạc phải được xem là một hạng mục hạ tầng kỹ thuật tương tự như cấp điện, cấp nước, thoát hiểm và PCCC. Các tiêu chí về vị trí bố trí, công suất, khoảng cách an toàn, vật liệu ngăn cháy, hệ thống giám sát và khả năng ứng cứu sự cố cần được quy chuẩn hóa rõ ràng.

Ngược lại, với công trình hiện hữu, đặc biệt là nhà trọ, chung cư cũ, việc áp dụng các quy định mới gặp rất nhiều hạn chế. Không gian để xe thường chật hẹp, hệ thống điện không đáp ứng tải sạc liên tục, việc cải tạo kết cấu để bổ sung trạm sạc có thể ảnh hưởng đến an toàn chung của công trình.

Nếu áp dụng quy định theo hướng bắt buộc và đồng loạt sẽ thiếu tính khả thi, thậm chí tạo áp lực lớn về kinh tế cho người dân và chủ sở hữu công trình.

Bên cạnh yếu tố kỹ thuật, an toàn và tâm lý cư dân là một yếu tố quan trọng. Trạm sạc chỉ có thể được chấp nhận khi rủi ro cháy nổ được kiểm soát ở mức rất thấp. Nếu không có giải pháp thiết kế và vận hành rõ ràng, cư dân dễ phát sinh tâm lý lo ngại, phản đối, làm gia tăng xung đột trong quản lý vận hành nhà ở. Đây là vấn đề thực tế đã xuất hiện tại nhiều khu chung cư khi bố trí điểm sạc trong không gian sử dụng chung.

Do đó, quy định về trạm sạc xe điện cần tránh cách tiếp cận áp đặt một chiều. Việc thúc đẩy giao thông xanh không thể tách rời khỏi điều kiện hạ tầng đô thị và quyền môi trường sống của người dân.

Không thể yêu cầu người dân cải tạo, thay đổi cấu trúc nhà ở vốn đã ổn định chỉ để đáp ứng nhu cầu sạc điện, khi công trình đó không được thiết kế cho mục đích này ngay từ đầu. Chuyển đổi phương tiện vì vậy phải được đặt trong tổng thể phát triển đô thị, với lộ trình phù hợp và khả năng thích ứng của từng nhóm công trình.

Từ góc độ thiết kế và quản lý công trình, hướng tiếp cận hợp lý là làm chặt với công trình mới, linh hoạt với công trình cũ. Với công trình mới, cần quy định bắt buộc về bố trí không gian sạc, giải pháp cách ly cháy, hệ thống phát hiện - xử lý sự cố và tiêu chuẩn vận hành.

Với công trình hiện hữu nên ưu tiên ban hành hướng dẫn kỹ thuật và khuyến nghị an toàn, tập trung vào lựa chọn thiết bị sạc đạt chuẩn, kiểm soát tải điện, bố trí khu vực sạc hạn chế vật liệu dễ cháy và nâng cao năng lực phòng cháy - cứu nạn tại chỗ.

Để quy định đi vào thực tiễn cần xây dựng trên nền tảng chuyên môn kiến trúc - quy hoạch - kỹ thuật, có phân loại đối tượng áp dụng, có lộ trình và có sự hài hòa giữa mục tiêu môi trường với an toàn công trình và quyền lợi chính đáng của người dân.

***

PGS-TS ĐỖ VĂN DŨNG, Chủ tịch Hội Ô tô và thiết bị động lực TP.HCM:

Phân vùng sạc riêng, thông gió độc lập

Hiện nay, các quy chuẩn xây dựng tại Việt Nam, cụ thể là QCVN 04:2021/BXD chưa có quy định cụ thể về trạm sạc xe điện trong chung cư. Điều này dẫn đến khoảng trống pháp lý khiến việc thẩm định thiết kế khó khăn và tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ cao.

Quy chuẩn hiện hành không đề cập đến vị trí đặt trạm sạc, yêu cầu thông gió và thoát khói trong tầng hầm, khoảng cách an toàn giữa xe điện và xe chạy xăng hay tiêu chuẩn chống cháy cho trụ sạc.

Do đó, các quy chuẩn này chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu an toàn kỹ thuật, đặc biệt trong bối cảnh số lượng xe điện tăng nhanh. Việc thiếu hướng dẫn cụ thể khiến ban quản lý chung cư và chính quyền địa phương gặp khó khăn trong kiểm tra, dẫn đến tình trạng sạc tự phát tại hành lang hoặc tầng trệt.

Từ góc độ kỹ thuật, một trạm sạc an toàn cần đáp ứng các yêu cầu tối thiểu sau, dựa trên tiêu chuẩn quốc tế như NFPA 70 và IECC 2024.

Vị trí đặt: Ưu tiên khu vực riêng biệt, cách xa nguồn lửa (như xe xăng) ít nhất 1-2 m và có không gian thông thoáng để tránh tích tụ khí dễ cháy. Trong tầng hầm, phải có hệ thống thông gió (ít nhất 1-2 lần thay đổi không khí/giờ) và thoát khói tự động liên kết với hệ thống báo cháy.

An toàn điện: Sử dụng cáp và ổ cắm đạt chuẩn IP54 (chống nước, bụi) với hệ thống ngắt mạch tự động (RCD loại A hoặc B) để tránh giật điện. Công suất sạc level 2 (220 V) cần mạch dành riêng 20-100A, tùy loại xe.

Chống cháy nổ: Trang bị bình chữa cháy loại C gần trạm (cách 1-2 m), cảm biến phát hiện khói/nhiệt và vật liệu cách nhiệt cho tường/vách. Khoảng cách giữa trạm sạc nên là 1,5-2 m để dễ dàng xử lý sự cố.

Tiêu chuẩn kỹ thuật tổng thể: Theo IEC 61851, trạm phải có hệ thống quản lý năng lượng (Energy Management System) để tránh quá tải lưới điện và được chứng nhận BIS hoặc tương đương. Việt Nam nên sớm bổ sung vào QCVN như đề xuất miễn giấy phép xây dựng cho trạm sạc không ảnh hưởng kết cấu nhưng vẫn yêu cầu kiểm tra an toàn định kỳ.

Với các công trình nhỏ như nhà trọ, nhà ở riêng lẻ hoặc chung cư mini thường có diện tích hẹp, hành lang chật, thiếu hệ thống PCCC, rủi ro cháy nổ cao hơn do không gian hạn chế và tải điện không ổn định.

Quy chuẩn hiện nay chưa có hướng dẫn cụ thể, dẫn đến chủ nhà trọ lúng túng trong triển khai. Cần một bộ tiêu chí tối thiểu để đảm bảo an toàn, dựa trên kinh nghiệm từ các chính sách “quyền được sạc” (right-to-charge) ở Mỹ và châu Âu, nơi cho phép lắp đặt nếu đạt chuẩn.

Bộ tiêu chí tối thiểu nên bao gồm các yêu cầu về không gian sạc, hệ thống điện, PCCC cơ bản, phương thức quản lý và giám sát.

Cụ thể, chỉ cho phép sạc ở khu vực ngoài trời hoặc tầng trệt thông thoáng, cách xa vật dễ cháy (như rác, đồ đạc) ít nhất 30 m “không gian bảo vệ” (defensible space). Tránh sạc ở hành lang hẹp hoặc dưới mái che thấp (trần dưới 2,5 m).

Hệ thống điện phải sử dụng ổ cắm ngoài trời được bảo vệ chuẩn GFCI, IP65, mạch riêng ít nhất 25A cho 220V. Không dùng dây nối thông thường.

Khu vực sạc phải trang bị bình chữa cháy, cảm biến khói và hệ thống thoát hiểm rõ ràng. Kiểm tra định kỳ dây để tránh quá tải.

Đáng chú ý, chủ nhà trọ phải yêu cầu người thuê ký cam kết an toàn, giới hạn số lượng xe sạc đồng thời (tối đa 2-3 xe/khu vực) và báo cáo chính quyền địa phương nếu lắp trụ sạc. Đối với chung cư mini (ít nhất năm đơn vị), áp dụng tiêu chuẩn MUD với EV ready spaces.

Hằng quý, hệ thống phải được kiểm tra bởi thợ điện chuyên nghiệp và cấm sạc unattended (không giám sát) qua đêm.

Theo tôi, cần sớm ban hành hướng dẫn riêng cho loại hình này, tương tự quy định cho thuê nhà ở Mỹ, để tránh tình trạng tự phát hiện nay.

Đáng chú ý nên phân chia vùng sạc riêng biệt để giảm rủi ro cháy nổ. Pin lithium-ion của xe điện có thể gây cháy lan nếu gần xe xăng (với xăng dễ bay hơi). Theo NFPA 30A, khoảng cách tối thiểu 9-30 m giữa trạm sạc và khu vực xăng dầu. Trong hầm chung cư, vùng sạc nên có vách ngăn chống cháy, thông gió riêng và cảm biến khí.

Điều này giúp dễ dàng xử lý sự cố và tránh lan truyền lửa. Một số quốc gia yêu cầu vùng xe điện riêng với chiều rộng ít nhất 3,3 m/vùng. Do đó, Việt Nam nên bổ sung quy định này vào QCVN để tránh tình trạng hỗn hợp hiện nay.

Sẽ sớm ban hành quy chuẩn cho trạm xe điện

Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản cho biết đang phối hợp với Viện Khoa học công nghệ xây dựng để triển khai, xây dựng, hoàn thiện quy chuẩn về an toàn đối với nhà ở chung cư có lắp đặt trạm, trụ sạc xe điện.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho biết các cơ quan đều thống nhất rằng hạ tầng phục vụ xe điện tại chung cư hiện bộc lộ nhiều bất cập. Vì vậy, việc ban hành sớm quy chuẩn là cần thiết để bảo đảm thống nhất trong quản lý.

Ông lưu ý mỗi loại hình nhà ở, như nhà liền kề, chung cư thấp tầng, chung cư cao tầng… có đặc điểm khác nhau. Đặc biệt, các chung cư xây trước năm 2010 hoặc 2020 có tiêu chuẩn thiết kế cũ nên cần cách tiếp cận phù hợp, bảo đảm khả năng cải tạo, bố trí khu vực dành cho xe điện mà không làm tăng rủi ro cháy nổ.

Thứ trưởng cũng yêu cầu nghiên cứu phương án bố trí khu vực riêng cho xe điện, tách biệt hệ thống điện, lối đi và giải pháp PCCC. Điều này nhằm hạn chế cháy và bảo vệ cư dân trong tình huống xấu.

Về nội dung kỹ thuật, Bộ Xây dựng yêu cầu làm rõ ba nhóm yêu cầu đối với xe điện trong chung cư: Khu vực đỗ xe, khu vực sạc điện và khu vực đổi pin. Quy chuẩn cũng sẽ có quy định riêng biệt cho ô tô và xe máy điện.

VIẾT LONG

Hoàn thiện pháp lý để đẩy nhanh lộ trình chuyển đổi xanh

THẢO HIỀN