Xây dựng khung pháp lý phù hợp cho công chứng điện tử

Dự thảo Luật Công chứng (sửa đổi) bổ sung các quy định về công chứng điện tử là hết sức cần thiết. Ảnh minh họa

Tạo cơ sở pháp lý cho chuyển đổi số hoạt động công chứng

Dự thảo Luật Công chứng (sửa đổi) trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 7, bổ sung 4 điều mới để quy định về công chứng điện tử là việc công chứng được thực hiện bằng phương tiện điện tử để tạo lập văn bản công chứng điện tử. Việc công chứng điện tử phải bảo đảm các nguyên tắc cụ thể. Việc cung cấp dịch vụ công chứng điện tử chỉ được thực hiện khi đáp ứng các điều kiện cụ thể, đồng thời, quy định về khái niệm, thời điểm có hiệu lực, giá trị của văn bản công chứng điện tử và việc chuyển đổi hình thức giữa văn bản công chứng điện tử và văn bản công chứng giấy. Dự thảo Luật quy định công chứng điện tử thực hiện theo 2 phương thức (công chứng điện tử trực tiếp và công chứng điện tử trực tuyến). “Quy định về quy trình công chứng điện tử nhằm tạo cơ sở pháp lý cho chuyển đổi số hoạt động công chứng, là cơ sở để Chính phủ quy định các vấn đề cụ thể về công chứng điện tử và triển khai thực hiện quá trình chuyển đổi số hoạt động công chứng trên thực tế” - Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết.

Thẩm tra Dự án Luật, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội tán thành việc bổ sung quy định về công chứng điện tử trong Dự thảo Luật nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong hoạt động công chứng, thúc đẩy chuyển đổi số trong các giao dịch dân sự, kinh tế; bảo đảm đồng bộ với các quy định mới của Luật Giao dịch điện tử năm 2023. Theo cơ quan thẩm tra, công chứng điện tử là sự thay đổi về phương thức thực hiện công chứng chứ không được làm thay đổi bản chất và đặc điểm của mô hình công chứng Việt Nam là công chứng nội dung, hoạt động công chứng phải bảo đảm chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của hợp đồng, giao dịch.

Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Trần Thị Vân (Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh) cũng cho rằng, việc Dự thảo Luật Công chứng (sửa đổi) lần này bổ sung các quy định về công chứng điện tử là hết sức cần thiết, nhằm xây dựng hành lang pháp lý cho việc thực hiện và công nhận công chứng điện tử. Qua lấy ý kiến các phòng công chứng đều đề nghị và cho rằng đây là sự thay đổi phương thức thực hiện, không thay đổi bản chất và đặc điểm công chứng…

Cân nhắc về phạm vi áp dụng

Khẳng định sự cần thiết quy định về công chứng điện tử song nhiều ý kiến còn băn khoăn về phạm vi công chứng điện tử. Qua thảo luận, một số ý kiến tán thành Dự thảo Luật không giới hạn phạm vi công chứng điện tử nhưng giao Chính phủ quy định lộ trình thực hiện cụ thể phù hợp với lộ trình xây dựng nền kinh tế số, xã hội số. Trong khi đó, một số ý kiến cho rằng trong điều kiện hiện nay, khi áp dụng công chứng điện tử, nhất là theo phương thức công chứng điện tử trực tuyến, vẫn có một số yếu tố cốt lõi của công chứng nội dung mà công nghệ chưa thể bảo đảm thay thế được hoàn toàn vai trò của con người. Do đó, việc thực hiện công chứng điện tử cần tiến hành thận trọng, có bước đi hợp lý.

Theo đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Thuận), thực tế, trong hoạt động công chứng có nhiều vấn đề đòi hỏi công chứng viên phải trực tiếp tiếp xúc với người yêu cầu công chứng mới đảm bảo được tính khách quan, tính chính xác mà công nghệ hiện nay chưa thể đáp ứng, chưa thể thay được, ví dụ như đánh giá năng lực hành vi và ý chí tự nguyện của người yêu cầu công chứng, nhất là trong bối cảnh hiện nay đã xuất hiện tội phạm công nghệ cao, dùng công nghệ AI giả giọng nói, hình ảnh để lừa đảo.

“Việc đối soát giấy tờ, đánh giá tính hợp pháp của nội dung giao dịch là công việc chính, rất quan trọng đối với một công chứng viên theo mô hình công chứng nội dung, đòi hỏi năng lực chuyên môn và kinh nghiệm tích lũy nhiều năm của công chứng viên, không chỉ là tra cứu văn bản pháp luật, đối chiếu với nội dung giao dịch mà còn đòi hỏi tư duy logic, phân tích đưa ra các quyết định, bao gồm cả việc giải thích, tư vấn cho người yêu cầu công chứng. Đây là công việc phức tạp, gắn với trách nhiệm trực tiếp của công chứng viên” - đại biểu Nguyễn Hữu Thông nhấn mạnh và đề nghị việc thực hiện công chứng điện tử cần tiến hành hết sức thận trọng, trước mắt Dự thảo Luật cần quy định rõ chỉ áp dụng ở phạm vi hẹp đối với các giao dịch đơn giản, không áp dụng đối với các giao dịch phức tạp, như giao dịch bất động sản hay thừa kế…

Đại biểu Trần Thị Vân nhận xét, quy định của Dự thảo Luật mới chỉ dừng lại ở việc chỉnh lý và quy định một số nội dung cốt lõi nhất, các nguyên tắc vẫn còn rất chung chung. Vì vậy, cần cân nhắc hết sức thận trọng để xây dựng đầy đủ khung pháp lý cho công chứng điện tử phù hợp với đòi hỏi, sự thay đổi, điều chỉnh các quy định về đất đai, dân sự, nhà ở, thương mại, doanh nghiệp, thuế… theo hướng xử lý hồ sơ điện tử. “Đề nghị cần nghiên cứu, thực hiện thí điểm đối với một số giao dịch đơn giản như giấy ủy quyền, hồ sơ đăng ký doanh nghiệp… và có quy định rõ lộ trình thực hiện để đảm bảo hoàn thiện cơ sở dữ liệu và các yếu tố khác có liên quan trong 7 yếu tố cốt lõi của hợp đồng công chứng. Hiện nay, chỉ có 4/7 yếu tố có thể được các công cụ điện tử thực hiện chính xác và có thể thay thể hoàn toàn con người. Tuy nhiên, còn 3/7 yếu tố mà máy móc chưa thể đảm bảo thay thế hoàn toàn được vai trò của con người…” - đại biểu Trần Thị Vân nêu rõ.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn ĐBQH Bà Rịa - Vũng Tàu) cho rằng, để quy định của Luật mang tính khả thi, đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn, phục vụ tốt nhất cho hoạt động của công chứng viên, cần xây dựng cơ sở dữ liệu công chứng có phạm vi toàn quốc, đồng bộ và kết nối với Cổng Dịch vụ công quốc gia, xây dựng hệ thống công chứng điện tử để cung cấp dữ liệu, làm đầu vào cho các dịch vụ công khác. Đây là vấn đề rất quan trọng, liên quan đến tính tương thích của dữ liệu công chứng, phục vụ cho công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát hoạt động công chứng. Do đó, Ban soạn thảo cần có quy định cụ thể, chặt chẽ hơn./.

Đ. KHOA