Xây dựng nông thôn mới bằng mô hình hợp tác xã liên kết chuỗi
Liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị đang trở thành 'chìa khóa vàng' giúp các hợp tác xã nông nghiệp thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, thiếu đầu ra.
Nhiều hợp tác xã nông nghiệp đang hoạt động hiệu quả nhờ liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị ổn định, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân, thúc đẩy chương trình xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 đạt nhiều kết quả thực chất.
Liên kết chuỗi giúp hợp tác xã vượt qua “vòng luẩn quẩn”
Từ năm 2024 đến nay, nhiều hợp tác xã (HTX) nông nghiệp trên cả nước đã dần thoát khỏi tình trạng hoạt động cầm chừng, thiếu đầu ra, nhờ mô hình liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị với doanh nghiệp, tổ chức tín dụng và nông dân. Đây là hướng đi được đánh giá là “chìa khóa vàng” trong thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới.
Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến hết quý 1/2025, cả nước có khoảng 23.800 HTX nông nghiệp, trong đó hơn 6.200 HTX hoạt động có hiệu quả, chiếm tỷ lệ hơn 26%. Đáng chú ý, có gần 2.500 HTX đã xây dựng và duy trì được hợp đồng liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị ổn định với doanh nghiệp.
Điển hình tại tỉnh Sơn La, HTX Dịch vụ tổng hợp Bản Mòn (huyện Mai Sơn) hiện đang liên kết sản xuất với Công ty cổ phần Nafoods Group theo chuỗi giá trị sản phẩm chanh leo. Bà Nguyễn Thị Bích Hợp, Giám đốc HTX chia sẻ: “Trước đây, bà con sản xuất manh mún, khi được HTX hướng dẫn kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm, cả năng suất và giá bán đều tăng. Giá thu mua chanh leo ổn định từ 10.000-15.000 đồng/kg, có lúc cao điểm lên 18.000 đồng/kg”.
Hợp tác xã liên kết với người dân trồng, thu hoạch và bao tiêu sản phẩm chanh leo. Ảnh: Mai Anh
Tại miền Tây, HTX Nông nghiệp hữu cơ Tiến Thành (huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh) cũng cho thấy hiệu quả rõ rệt nhờ hợp đồng liên kết với doanh nghiệp chế biến gạo hữu cơ Nhật Bản. Mỗi ha lúa canh tác theo quy trình hữu cơ giúp người dân thu lời 20-25 triệu đồng/vụ, cao hơn 30% so với sản xuất truyền thống. Ông Lê Văn Năm (xã Huyền Hội, huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh) cho biết: “Chúng tôi không lo đầu ra nữa, lại được HTX ứng vốn, tập huấn kỹ thuật. Trồng hữu cơ giờ không chỉ tốt đất mà còn có tiền ổn định”.
Đáng chú ý, một số tỉnh miền Trung như Quảng Nam, Bình Định cũng đã triển khai mô hình HTX gắn với sản phẩm OCOP, nhờ đó sản phẩm có truy xuất nguồn gốc, được tiêu thụ qua các siêu thị, sàn thương mại điện tử. Đây là cơ sở quan trọng để nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp địa phương.
Đòn bẩy xây dựng nông thôn mới thực chất và lâu dài
Theo Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, trong giai đoạn 2021-2025, các HTX liên kết chuỗi giá trị đóng vai trò then chốt để thực hiện các tiêu chí về thu nhập, tổ chức sản xuất và kinh tế hợp tác trong xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu.
Tuy nhiên, để các HTX duy trì được liên kết lâu dài, vẫn còn nhiều rào cản như: Năng lực quản trị còn yếu, thiếu vốn đầu tư, sản phẩm chưa đồng đều, và thiếu cơ chế ràng buộc giữa HTX, doanh nghiệp và nông dân. Do đó, theo các chuyên gia, cần hoàn thiện chính sách ưu đãi tín dụng, hỗ trợ hạ tầng kho bãi, sơ chế, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung để HTX đủ sức làm “trụ đỡ” cho chuỗi giá trị.
Tại tỉnh Hà Tĩnh, ông Trần Văn Phúc, thành viên HTX cam VietGAP Phúc Khang (xã Hương Thủy, huyện Hương Khê) chia sẻ: “Nếu chỉ trông chờ vào hộ cá thể, chúng tôi không thể giữ được thương hiệu cam sạch. Chính HTX giúp duy trì chất lượng, kiểm tra mẫu đất, mẫu nước và đàm phán với đối tác phân phối. Có hợp đồng rõ ràng, bà con yên tâm mở rộng sản xuất”.
Hộ thành viên tham gia chuỗi liên kết thu hoạch cam tiêu chuẩn VietGAP. Ảnh: Hòa Bình
Chương trình nông thôn mới nâng cao hiện nay không chỉ dừng ở cơ sở hạ tầng mà còn hướng đến tăng thu nhập bền vững, chuyển đổi số nông nghiệp và phát triển kinh tế tuần hoàn. Các HTX được liên kết chuỗi có thể là hạt nhân để triển khai mô hình cánh đồng lớn, chợ số, tem QR truy xuất nguồn gốc và thậm chí là tích hợp bảo hiểm nông nghiệp.
Thực tế đã chứng minh, khi hợp tác xã được xây dựng bài bản, có hợp đồng liên kết theo chuỗi giá trị ổn định, sẽ mở ra hướng phát triển bền vững cho sản xuất nông nghiệp, nâng cao thu nhập và chất lượng sống cho người dân. Chương trình nông thôn mới do đó sẽ không còn mang tính hình thức, mà trở thành động lực thật sự cho đổi mới ở vùng quê Việt Nam.
Tuy nhiên, để những mô hình này không chỉ tồn tại ở một vài địa phương điển hình mà có thể nhân rộng trên toàn quốc, cần sự vào cuộc đồng bộ từ chính quyền, doanh nghiệp, tổ chức tín dụng và chính người dân. Trước hết, hệ thống chính sách cần tiếp tục hoàn thiện theo hướng hỗ trợ thực chất cho HTX, như ưu đãi tín dụng phù hợp với đặc thù sản xuất nông nghiệp, đơn giản hóa thủ tục tiếp cận vốn, hỗ trợ ứng dụng công nghệ số, máy móc chế biến và xây dựng vùng nguyên liệu ổn định. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần xem HTX là đối tác chiến lược lâu dài, chia sẻ rủi ro và lợi nhuận một cách công bằng.
Đặc biệt, người dân, những thành viên trực tiếp của HTX cần thay đổi tư duy sản xuất, từ “mạnh ai nấy làm” sang “làm ăn tập thể có tổ chức”. Vai trò của HTX không chỉ dừng lại ở thu mua nông sản, mà còn là đơn vị tổ chức sản xuất, kiểm soát chất lượng, xây dựng thương hiệu và kết nối thị trường trong, ngoài nước.
Trong bối cảnh chuyển đổi số nông nghiệp đang được đẩy mạnh, các HTX có hợp đồng liên kết chuỗi giá trị cũng đang trở thành đầu mối để triển khai tem truy xuất nguồn gốc, sàn thương mại điện tử, nhật ký điện tử và hệ thống cảnh báo dịch bệnh. Đây là nền tảng quan trọng để nông nghiệp Việt Nam phát triển hiện đại, minh bạch và hội nhập.
Từ những tín hiệu tích cực trên, có thể khẳng định rằng hợp tác xã hoạt động hiệu quả và có liên kết chuỗi giá trị chính là “hạt nhân” để phát triển kinh tế nông thôn một cách bền vững, tạo nền móng vững chắc cho xây dựng nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu trong giai đoạn tới.
