Xây dựng văn hóa ứng xử trên môi trường số

Một buổi tổ chức chuyên đề giáo dục kỹ năng sống cho học sinh "Ứng xử văn minh trên mạng xã hội" tại Trường THCS Vĩnh Tuy (Hà Nội).

Do đó, nhiều trường hợp đã sử dụng ngôn từ miệt thị, công kích cá nhân, lan truyền thông tin sai lệch, xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác. Đáng lo ngại khi trẻ em và thanh, thiếu niên thường xuyên bị tác động bởi các biểu hiện phản văn hóa trên mạng.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang triển khai xây dựng dự thảo trên môi trường số nhằm định hướng hành vi, thái độ ứng xử có văn hóa, tuân thủ pháp luật trên không gian mạng. Từ đó góp phần lan tỏa giá trị nhân văn, bảo vệ và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc. Một mục tiêu quan trọng khác là nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người dùng trong chia sẻ thông tin đúng sự thật, đấu tranh với tin giả, tin xấu.

Tuy nhiên, để bộ quy tắc ứng xử văn hóa bảo đảm tính khả thi, ngay trong quá trình xây dựng cần xác định rõ các nguyên tắc nền tảng, cách thức thiết kế nội dung và phương pháp triển khai. Đây không chỉ là văn bản định hướng chung về đạo đức ứng xử mà phải là một khuôn khổ quy tắc cụ thể, thiết thực, dễ tiếp cận và dễ áp dụng.

Theo ý kiến của một số chuyên gia trong lĩnh vực văn hóa, bài học từ nhiều bộ quy tắc trước đây cho thấy, nếu nội dung chung chung, thiên về khuyến nghị, thiếu cụ thể hóa từng hành vi, từng ngữ cảnh thì rất dễ trở thành hình thức. Vì vậy, ngành văn hóa cần phân nhóm đối tượng để thiết kế nội dung phù hợp.

Người dùng mạng có nhiều tầng lớp, độ tuổi, nghề nghiệp và nhận thức khác nhau cho nên cần có những khuyến nghị riêng phù hợp từng nhóm đối tượng. Thí dụ, với cá nhân cần tập trung vào cách ứng xử khi giao tiếp, phát ngôn trên mạng; kỹ năng phân biệt thông tin đúng sai; trách nhiệm với những thông tin đăng tải và chia sẻ.

Với nhà sáng tạo nội dung, cần có phần riêng về trách nhiệm trong việc lan tỏa giá trị văn hóa, kiểm chứng thông tin trước khi phát tán; không sử dụng ngôn từ, hình ảnh phản cảm để câu kéo tương tác.

Với nhóm cộng đồng, hội nhóm trực tuyến, nên có hướng dẫn về cách quản trị, điều phối nội dung trong nhóm; trách nhiệm của quản trị viên trong việc phát hiện, xử lý hành vi lệch chuẩn…

Nhiều ý kiến cho rằng, cần cụ thể hóa các quy tắc thành hành vi, tình huống cụ thể, khi bị công kích trên mạng cần xử lý ra sao? Khi thấy nội dung độc hại phản ứng thế nào?, từ đó giúp người dùng nhận diện vấn đề và xử lý tốt hơn. Ngoài ra, bộ quy tắc nên sử dụng từ ngữ dễ hiểu, ngắn gọn, tránh nặng về lý thuyết hay pháp lý bởi đây là văn bản để toàn xã hội tiếp cận, không dành riêng cho cán bộ quản lý hay nhà nghiên cứu.

Dù là quy tắc ứng xử về văn hóa nhưng để tăng tính ràng buộc, bộ quy tắc nên tham chiếu, gắn kết với hệ thống pháp luật hiện hành đặc biệt là Luật An ninh mạng, Luật Trẻ em, Bộ luật Dân sự (về quyền danh dự, nhân phẩm)... Điều này không chỉ giúp người dùng nhận thức rõ hơn về trách nhiệm mà còn là cơ sở pháp lý nếu phải xử lý vi phạm.

Dự kiến, dự thảo lần một của Bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên sẽ lấy ý kiến vào đầu tháng 8 tới. Do đó trong dịp này, ngành văn hóa nên tổ chức rộng rãi các đợt lấy ý kiến trực tuyến, khảo sát nhanh trên các nền tảng mạng xã hội để tổng hợp ý kiến đa chiều từ các nhóm cộng đồng mạng, các nhà sáng tạo nội dung, quản trị viên các hội nhóm... Khi cùng tham gia xây dựng bộ quy tắc, họ cũng sẽ là những người chủ động thực thi và lan tỏa bộ quy tắc ứng xử trong cộng đồng.

PHƯƠNG LINH