Xây giá trị, dựng ước mơ, liên tục đổi mới để vươn mình cùng dân tộc

* * *

Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng được thành lập vào năm 1999, là một Viện nghiên cứu trực thuộc Tổng hội Xây dựng Việt Nam, những hoạt động của Viện trước hết là cần phù hợp với định hướng chung của cơ quan chủ quản.

PGS-TS. Lưu Đức Hải, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng. Ảnh: Trung Dũng

Những đơn vị nghiên cứu trực thuộc các hội nghề nghiệp thuộc hệ thống của Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam nhìn chung có 3 nội dung hoạt động chính: Một là tham gia các đề tài nghiên cứu khoa học (NCKH) về lĩnh vực mà hội và viện quan tâm; Hai là tham gia các dự án tư vấn về các lĩnh vực đó; Ba là tham gia phản biện, giám định xã hội.

Vượt qua biết bao khó khăn và thử thách, chặng đường 25 năm qua của Viện nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng đã ghi nhận nhiều thành tựu quan trọng, rất đáng tự hào. Có thể nhìn nhận ở những điểm nổi bật sau đây: Viện đã khẳng định được uy tín và vị thế của một trung tâm phát triển bền bỉ trong nghiên cứu, tư vấn để góp phần cung cấp các thông tin cho các cơ quan quản lý Nhà nước về đô thị hóa, một trong các nhiệm vụ của Viện, thường xuyên và liên tục suốt 25 năm qua thể hiện qua các kết quả NCKH do Viện thực hiện, được nghiệm thu ở cấp Trung ương và địa phương.

Các đề tài được triển khai tại Viện tập trung vào hướng nghiên cứu và có những đóng góp thiết thực trong nhiều vấn đề quan trọng của quá trình đô thị hóa ở Việt Nam.

Các sản phẩm tư vấn được các cơ quan chủ quản chấp thuận và phê duyệt; Các ấn phẩm và các văn bản, hội thảo, tọa đàm nhằm góp phần phản biện, giám định xã hội đã được tổ chức, in ấn, phát hành.

Hầu hết các kết quả thông qua ba nội dung hoạt động chính đó của Viện đều được các cơ quan quản lý Nhà nước cấp Trung ương, địa phương, Liên hiệp hội và Tổng hội đánh giá tốt ở mọi thời kỳ về NCKH - Tư vấn - Phản biện, giám định xã hội. Trong các hoạt động của Viện 25 năm qua các thách thức cũ và mới đã có sự khác biệt.

Tiến sĩ Đặng Việt Dũng, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam (thứ 2 từ trái), trao bằng khen cho các cá nhân đơn vị đạt thành tích xuất sắc dịp hội nghị “Ban chấp hành Tổng hội Xây dựng Việt Nam lần thứ IV khóa IX, nhiệm kỳ 2022 – 2027 (mở rộng).

Đặc biệt, Viện đã tập trung thực hiện tốt nhiệm vụ của Tổng hội Xây dựng Việt Nam giao phó, góp ý sửa đổi 1 số Luật như: Luật Cấp, thoát nước; Luật Quản lý phát triển đô thị, Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh Bất động sản.... Suốt những năm qua, các chuyên gia của Viện đã tham gia nghiên cứu, tư vấn cho Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các bộ ngành và địa phương những vấn đề hệ trọng, cấp thiết.

Viện còn là đầu mối tham gia, tổ chức nhiều hội thảo, tọa đàm khoa học, đi đầu trong việc tổ chức chuỗi tọa đàm Hạ tầng xanh trong đô thị.

Những giai đoạn thăng trầm

Thời kỳ Viện mới thành lập (1999-2010), về vĩ mô các văn bản pháp quy về lĩnh vực Xây dựng - Đô thị - Hạ tầng còn chưa đầy đủ và chưa đồng bộ, do đó các NCKH - Tư vấn - Phản biện - giám định xã hội do Viện thực hiện cũng chưa bao quát được nhiều lĩnh vực (chẳng hạn như giao thông đô thị, ngập lụt đô thị, chất thải rắn đô thị, cây xanh đô thị còn thể hoặc vắng bóng trong các sản phẩm của Viện).

Thời kỳ này có một số đề tài được nghiên cứu, đó là: Chống khép kín trong đầu tư xây dựng sử dụng vốn Nhà nước, Sử dụng tài nguyên đất Việt Nam với định cư nông thôn, Chính sách đất đô thị Việt Nam, Nghiên cứu đánh giá tình hình cấp thoát nước vùng kinh tế trọng điểm phía Nam năm 2010 và đề xuất kế hoạch phát triển năm 2020. Tạp chí Người Đô Thị mới được hình thành và từng bước phát triển ở cuối thời kỳ này gặp nhiều khó khăn trong việc định hình hướng đi và hoạt động xuất bản đáp ứng nhu cầu cả một tờ tạp chí thuộc viện nghiên cứu của một hội nghề nghiệp.

PGS-TS. Lưu Đức Hải, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng (thứ ba từ phải sang), nhận giải Đồng cho tác phẩm kênh youtube Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng.

Tuổi trung bình các cán bộ của Viện và các cộng tác viên của Viện khá cao là một ưu điểm lớn bởi đó là những cán bộ thâm niên cao, có kinh nghiệm lâu năm trong nghề, đã từng tham gia công tác ở các cơ quan quản lý Nhà nước, các viện nghiên cứu, các trường đại học... về công tác tại Viện. Tuy nhiên lực lượng cán bộ trẻ nắm vững công nghệ mới, có sức khỏe để có thể đảm đương các nhiệm vụ khi công tác ở xa Viện, dài ngày còn rất thiếu.

Thời kỳ 2011-2019, các văn bản pháp quy tương đối đầy đủ và từng bước đồng bộ, song sự điều chỉnh và bổ sung mới (Luật Xây dựng sửa đổi, Luật Quy hoạch đô thị ban hành mới, các văn bản về hệ thống hạ tầng kỹ thuật còn ở cấp độ Nghị định, chưa được nâng lên thành luật. Tạp chí Người Đô Thị đã có lúc phải đình bản ngắn hạn do gặp khó khăn về nhân sự, về tài chính, song đã hoạt động ngày càng khởi sắc ở cuối thời kỳ này cả về bộ máy, hình thức nội dung và chất lượng tin, bài.

Cán bộ trẻ được tăng cường ở thời kỳ này đã từng bước khắc phục được sự thiếu lực lượng trẻ trong nghiên cứu và tư vấn, song cần tiếp tục được đào tạo lại. Đây cũng là thời kỳ mà nhận thức của các địa phương về đô thị và đô thị hóa ngày càng nhiều hơn, tốt hơn, đòi hỏi các sản phẩm của Viện về NCKH - Tư vấn - Phản biện, giám định xã hội cũng phải liên tục đổi mới, đáp ứng yêu cầu của của các cơ quan quản lý Nhà nước Trung ương và địa phương của các cơ quan liên quan.

PGS-TS. Lưu Đức Hải, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng, phát biểu tại tọa đàm “Hạ tầng xanh – thoát nước xanh” tổ chức vào tháng 10.2023 tại Hà Nội.

Giai đoạn 2014-2019 có sự chuyển giao thế hệ lãnh đạo của Viện (Viện trường và 3 phó viện trưởng nghỉ công tác do tuổi cao, sức yếu được thay thế bằng các nhân sự mới cũng là thách thức trong thời kỳ mới để duy trì hoạt động của Viện kiên trì với định hướng ban đầu vượt qua khó khăn, thách thức để tiếp tục phát triển.

Để vượt qua các khó khăn thách thức mới của thời kỳ này Viện đã có sự phân công lãnh đạo viện phụ trách 3 nội dung hoạt động chính của Viện: 1 Phó viện trưởng phụ trách NCKH; 1 Phó viện trưởng phụ trách công tác tư vấn; 1 Phó viện trưởng phụ trách tạp chí Người Đô Thị, một công cụ quan trọng của công tác phản biện, giám định xã hội và 1 Phó viện trường theo dõi khu vực phía Nam; Viện trưởng phụ trách chung các lĩnh vực của Viện. Cuối năm 2019 Viện đã tăng cường thêm 1 phó Viện trưởng phụ trách lĩnh vực Hạ tầng.

Hội thảo “Hạ tầng xanh và công viên xanh hướng tới phát triển đô thị bền vững” diễn ra sáng ngày 10.11.2023 tại Hà Nội.

Thách thức và cơ hội từ đại dịch COVID-19

Đại dịch COVID-19 từ năm 2019 đến 2022 đã để lại những tác động sâu sắc đối với nhiều lĩnh vực, bao gồm cả công việc phát triển đô thị và NCKH. Sự xuất hiện và lan rộng của đại dịch đã tạo ra không chỉ những thách thức lớn mà còn mở ra các cơ hội để nhìn nhận lại các chính sách và chiến lược phát triển. Ảnh hưởng đến công việc phát triển đô thị. Sự gián đoạn trong xây dựng và quy hoạch, nhiều địa phương phải thực hiện các biện pháp phong tỏa và giãn cách xã hội, khiến các dự án xây dựng, phát triển đô thị bị trì hoãn hoặc ngừng hoàn toàn.

Song COVID-19 đã thúc đẩy các nhà quản lý đô thị tập trung nhiều hơn vào việc phát triển hạ tầng y tế, không gian xanh, và các tiện ích công cộng phục vụ cộng đồng. Sự gia tăng của làm việc từ xa và lấy số liệu đã làm thay đổi cách làm việc của các chuyên gia tại Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng. Thời kỳ mới của chuyển đổi số đã bắt đầu từ thời kì này.

Ảnh hưởng đến công việc nghiên cứu: Sự phát triển của các công cụ số và công nghệ trực tuyến đã mở ra nhiều phương pháp nghiên cứu mới. Hội thảo khoa học, hợp tác quốc tế và thu thập dữ liệu trực tuyến trở nên phổ biến, tạo điều kiện cho các nhà khoa học tiếp tục làm việc trong bối cảnh hạn chế di chuyển.

Giai đoạn 2021- 2022 Viện đã tham gia đề tài NCKH cấp bộ: Đánh giá quá trình đô thị hóa ở Việt Nam hóa giai đoạn 2010-2020 và đề xuất các gaiir pháp chính sách đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Tầm nhìn về đô thị hóa của các nhà nghiên cứu đã nâng lên sau đề tài này. Các nghiên cứu Viện đã góp phần nhỏ bé trong việc xây dựng đề án của ban Kinh tế Trung ương trình Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 06/TW về Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045.

PGS-TS. Lưu Đức Hải thay mặt nhóm nghiên cứu báo cáo với Hội đồng Tư vấn đánh giá, nghiệm thu của Bộ Xây dựng về Nhiệm vụ khoa học công nghệ: “Nghiên cứu đánh giá vấn đề đô thị hóa và phát triển đô thị Việt Nam giai đoạn 2010 - 2020, đề xuất định hướng chính sách về đô thị hóa và phát triển đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Kết quả nghiệm thu đạt loại xuất sắc, tháng 11.2022. Ảnh: Trần Đình Hạ

Trong năm 2023-2024 Viện nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng đã tổ chức thành công 7 tọa đàm khoa học về Hạ tầng xanh đô thị.

Cơ hội và bài học rút ra: Đại dịch COVID-19, mặc dù gây ra nhiều thách thức, cũng mang lại những cơ hội quý giá để tái cơ cấu và cải thiện các hệ thống hiện tại. Với lĩnh vực phát triển đô thị, các thành phố có thể học cách trở nên linh hoạt hơn, chú trọng đến yếu tố con người và khả năng chống chịu trước khủng hoảng. Trong lĩnh vực nghiên cứu, sự đổi mới trong công nghệ và cách tiếp cận mang lại hy vọng cho những bước tiến mới trong khoa học. Tóm lại, giai đoạn đại dịch COVID-19 là một thời kỳ thử thách nhưng cũng là thời điểm để chúng ta nhìn lại và điều chỉnh hướng đi, không chỉ trong phát triển đô thị mà còn trong NCKH, nhằm xây dựng một tương lai bền vững và an toàn hơn.

Giữ vững niềm tin khoa học

Hoạt động của Viện như đã nêu ở phần trước bao gồm 3 loại hình: NCKH - Tư vấn - Phản biện, giám định xã hội.

Về mặt NCKH các đề tài được đề xuất từ các cơ quan nghiên cứu, trong đó có thể có cả đề xuất của Viện, sau đó được cơ quan quản lý khoa học cấp Trung ương (Bộ, ngành) hoặc địa phương (tỉnh, thành) tổ chức đấu thầu và đặt hàng. Đơn vị NCKH sau khi trúng thầu, được lựa chọn để nghiên cứu sẽ phải thực hiện quá trình nghiên cứu đề tài đó theo đúng đề cương đã được phê duyệt: phương pháp nghiên cứu, nội dung nghiên cứu, các báo cáo chuyên đề nhằm giải quyết vấn đề có tính thuyết phục, khả thi. Việc nghiệm thu kết quả nghiên cứu là khách quan, cơ quan quản lý Nhà nước chủ quản đề tài sẽ thành lập hội đồng liên ngành nghiệm thu gồm nhiều nhà khoa học cao cấp, hiểu về lĩnh vực liên quan tới nội dung nghiên cứu về đề tài.

Chủ nhiệm đề tài và các thành viên trong nhóm phải bảo vệ kết quả nghiên cứu trước Hội đồng mà trong đó mỗi thành viên hội đồng có thể là đại diện của một cơ quan quản lý Nhà nước, ý kiến đóng góp, yêu cầu giải trình, làm rõ, thậm chí phản bác kết quả nghiên cứu chính là áp lực đối với cơ quan và tập thể nhóm nghiên cứu đề tài.

Chương trình Vietnam Construction Awards 2024 ngày 5.10, Diễn đàn Triển vọng ngành xây dựng Việt Nam tập trung các nội dung về thị trường xây dựng, vật liệu, triển vọng nguồn vốn đầu tư từ ngân sách, ảnh hưởng của những chính sách mới đến ngành xây dựng...

Để giữ vững niềm tin khoa học và vượt qua thách thức, trong thời kì mới áp lực có thể nảy sinh trong quá trình nghiên cứu và bảo vệ kết quả nghiên cứu lúc nghiệm thu, đòi hỏi các nhà khoa học phải vững vàng về chuyên môn, có khả năng thuyết phục các cơ quan hoặc đại diện cơ quan quản lý Nhà nước về các vấn đề còn có ý kiến khác nhau, song cũng không bảo thủ mà phải lắng nghe, tiếp thu những ý kiến đúng, những ý kiến tốt, những ý kiến có thể tham khảo được để bổ sung, chỉnh sửa, hoàn thiện, làm cho sản phẩm nghiên cứu của đề tài đạt kết quả tốt nhất.

Dẫu rằng còn nhiều khó khăn, thách thức trong quá trình hoạt động của Viện, song đội ngũ cán bộ, nhân viên suốt 25 năm qua đã giữ vững niềm tin, cố gắng, vận dụng sáng tạo để vượt qua mọi khó khăn, thách thức, hoàn thành các nhiệm vụ do Liên hiệp hội, Tổng hội Xây dựng Việt Nam, các cơ quan Trung ương, địa phương và các cơ quan hữu quan đã tin tưởng giao phó. Việc thực hiện các đề tài NCKH cấp Bộ và Cấp Nhà nước trong 5 năm (2019 -2024) là một nỗ lực lớn lao của tập thể các nhà khoa học.

Các cá nhân nhận giấy khen của Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng. Ảnh: CTV

Xây giá trị, dựng ước mơ, liên tục đổi mới vươn mình cùng dân tộc

Sau 25 năm hình thành và phát triển, Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng đã xây dựng được tiềm lực NCKH, tư vấn ổn định, tích lũy nhiều kinh nghiệm quý báu, có vị thế vững chắc và đạt được nhiều thành tựu, định hướng hoạt động của Viện có nhiều khởi sắc, rõ nét hơn, đổi mới so với những ngày mới thành lập. Sự phát triển và hài hòa giữ 3 lĩnh vực: xây dựng, đô thị và hạ tầng là kim chỉ nam cho các hoạt động của Viện.

Sự phát triển hài hòa trong hoạt động của “3 nhà”: Nhà khoa học - Nhà Tư vấn - Nhà báo sẽ góp phần cho sự phát triển bền vững của Viện thông qua các sản phẩm ngày càng được đánh giá tốt hơn bởi các “Nhà quản lý” - “Nhà đầu tư” - “ Người dân đô thị”.

Tiếng nói của “3 Nhà” đã chỉ ra rằng ngay chính trong sản phẩm nghiên cứu của mỗi người/ mỗi nhà, họ không chỉ nghiên cứu, mà qua các sản phẩm ấy họ đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về nguy cơ tụt hậu, những sai lầm đã, đang và dự báo có thể xảy ra trong tương lai, và quan trọng hơn cả họ phải chỉ ra được hướng đi và những nhiệm vụ, giải pháp cần làm cho tương lai vì một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Tập thể cán bộ, nhân viên Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng chụp hình lưu niệm tại trụ sở Tổng hội Xây dựng Việt Nam.

Nhân dịp kỷ niệm 25 năm ngày thành lập Viện, chúc tập thể cán bộ, nhân viên, cộng tác viên của Viện luôn giữ vững niềm tin khoa học, nắm chắc tay bút, tin tưởng ở tương lai, xứng đáng là những cán bộ ưu tú của Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng trong các hoạt động của viện về Xây dựng - Đô thị - Hạ tầng, là chỗ dựa vững chắc cho Tổng hội Xây dựng Việt Nam, cho Đảng và Nhà nước trên con đường Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa - Đô thị hóa và bước vào "Kỷ nguyên phát triển mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam”.

Năm năm tới của giai đoạn tiếp theo toàn viện tiếp tục “xây giá trị - dựng ước mơ - liên tục đổi mới - vươn mình cùng dân tộc”.

PGS-TS. Lưu Đức Hải (Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng)