Xây khung pháp lý cho tài sản mã hóa: Cẩn trọng trước rủi ro rửa tiền

Mặt trái của tài sản mã hóa

Hơn 20 sàn giao dịch tài sản mã hóa quốc tế đang hoạt động tại Việt Nam, thu hút khoảng 20 triệu nhà đầu tư tham gia, với giá trị giao dịch lên đến hàng trăm tỉ đô la Mỹ mỗi năm, dù các cơ quan quản lý chưa có quy định pháp lý rõ ràng. Bối cảnh trên khiến tài sản mã hóa trở thành thách thức lớn với sự ổn định tài chính và an ninh quốc gia, nếu không có cơ chế giám sát và quản lý chặt chẽ.

Việc thiếu khung pháp lý, khiến hoạt động tài sản mã hóa tạo ra nhiều rủi ro với Việt Nam. Ảnh minh họa: TL

Thượng tá Dương Đức Hùng, Phó trưởng Phòng chống khủng bố, Cục An ninh nội địa, Bộ Công an, cho biết cơ quan chức năng đã phát hiện một số tổ chức khủng bố nước ngoài lợi dụng tài sản số để xâm nhập vào Việt Nam, dưới hình thức công khai hoặc ngầm trong quá trình thực thi nhiệm vụ. Điều này làm khiến Việt Nam đứng trước rủi ro thành điểm trung chuyển tài chính bất hợp pháp.

Theo báo cáo của Chainalysis - một tổ chức chuyên phân tích dữ liệu blockchain, tổng giá trị tiền mã hóa chảy vào Việt Nam ước tính đạt 90,8 tỉ đô la, trong đó gần 1 tỉ đô la được xác định liên quan đến các hoạt động bất hợp pháp, gồm: lừa đảo, rửa tiền, và các hành vi vi phạm pháp luật khác trong giai đoạn từ tháng 10-2021 đến tháng 10-2022.

Hơn nữa, có 44 vụ án về tội rửa tiền được khởi tố và điều tra trên cả nước tính đến cuối năm 2024, thống kê từ lực lượng công an. Trong số này, một số vụ liên quan đến lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua tiền mã hóa, với thủ đoạn sử dụng các sàn giao dịch không phép để chuyển tiền ra nước ngoài.

“Con số này không chỉ phản ánh sức hút của tiền mã hóa với người dân và doanh nghiệp Việt Nam, mà còn cho thấy những lỗ hổng tiềm tàng trong việc quản lý dòng tiền số tại nước ta”, ông Hùng nói tại một hội thảo về kinh nghiệm quản lý sàn giao dịch tài sản mã hóa ngày 27-3.

Cũng theo ông Hùng, sự phổ biến của các giao dịch tiền mã hóa không qua trung gian tài chính chính thống, kết hợp với việc tiền mặt vẫn chiếm tỷ lệ lớn trong nền kinh tế Việt Nam, đã tạo ra những kẽ hở để các đối tượng xấu che giấu nguồn tiền bất hợp pháp. Một báo cáo gần đây của NHNN cho thấy, chỉ khoảng 30% giao dịch tài chính tại Việt Nam được thực hiện qua hệ thống ngân hàng chính thức, phần còn lại chủ yếu là tiền mặt hoặc các kênh không kiểm soát được.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó cục trưởng, Cục Phòng chống rửa tiền (NHNN), cho biết tài sản mã hóa có tính ẩn danh, phi tập trung, phi biên giới, nên ấn chứa rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố.

Với Việt Nam, việc chưa ban hành văn bản pháp lý để quản lý đang đặt loại hình tài sản này vào vùng ‘xám’. “Khi xem xét cơ chế rửa tiền, tài trợ khủng bố, các quốc gia trên thế giới đã đặt ra cho Việt Nam nhiều hành động. Vì họ xếp Việt Nam vào danh sách ‘xám’ về rửa tiền, nên chúng ta phải xây dựng khung pháp lý và chứng minh khung pháp lý về tài sản số vận hành hiệu quả”, bà Thơ nói và kỳ vọng Luật Công nghiệp, công nghệ số sẽ tạo ra bước tiến mới.

Bổ sung, ông Trần Huyền Dinh, Chủ nhiệm ủy ban Ứng dụng Fintech, Hiệp hội Blockchain Việt Nam, nêu thực trạng Việt Nam chưa có hệ thống giám sát giao dịch, cũng như tuân thủ KYC/AML (bảo vệ người dùng và các tổ chức tài chính khỏi rửa tiền). Đó là lý do nước ta bị liệt vào danh sách xám của Lực lượng đặc nhiệm tài chính (FATF) năm 2023 và thị trường Việt Nam xuất hiện nhiều tình trạng lừa đảo.

Theo vị này, năm 2024, chương trình truy vết các dự án on-chain có dấu hiệu lừa đảo ChainTracer đã nhận được rất nhiều báo cáo về tình trạng lừa đảo. Đội ngũ chuyên gia của chương trình đã thực hiện đợt truy vết với nhiều sàn, nhưng việc hợp tác của các sàn với chương trình và cơ quan công an rất hạn chế.

"Chúng tôi đã liên hệ với các sàn để tiếp tục truy vết nhưng các sàn từ chối hợp tác. Thậm chí đôi khi có các báo cáo gửi từ cơ quan công an thì các sàn cũng từ chối hợp tác để tiếp tục truy vết", ông Dinh nêu thực trạng.

Giới hạn số lượng được giao dịch trên sàn tập trung

Đánh giá tài sản mã hóa vẫn rất mới, tồn tại nhiều rủi ro, thách thức, bà Đoàn Mai Hạnh, Giám đốc cao cấp Kinh doanh và tự doanh thị trường tài chính, Công ty Chứng khoán Kỹ thương (TCBS), khuyến nghị nên lựa chọn kỹ những loại tài sản mã hóa cung cấp cho khách hàng.

Hiện các sàn giao dịch lớn trên thế giới như Binance hỗ trợ giao dịch hơn 400 đồng tiền mã hóa, hơn 200 Coinbase. Nhưng đại diện TCBS cho rằng Việt Nam nên thực hiện thí điểm với số lượng tiền mã hóa nhất định, có thể là loại có giá trị và thanh khoản cao, được công nhận ở nhiều nền kinh tế.

Giá Bitcoin từng vượt mốc 100.000 đô la Mỹ vào sáng nay. Ảnh minh họa: TL

Bổ sung, đại diện NHNN cho biết đã tham mưu, góp ý cho cơ quan soạn thảo, với yêu cầu bắt buộc các sàn giao dịch phải thực hiện các giải pháp phòng chống rửa tiền, tài trợ khủng bố tại Nghị quyết thí điểm về sàn giao dịch tài sản mã hóa, đại. Chẳng hạn, nhận biết khách hàng, báo cáo giao dịch đáng ngờ, lưu trữ, báo cáo cho cơ quan quản lý Nhà nước…

Đồng quan đểm, Thượng tá Dương Đức Hùng đề xuất phải xây dựng khung pháp lý rõ ràng, toàn diện, quy định trách nhiệm pháp lý các sàn trong phòng chống rửa tiền. Đồng thời, thành lập tổ công tác liên ngành để giám sát giao dịch đáng ngờ liên quan tiền mã hóa; ứng dụng công nghệ giám sát tiên tiến để theo dõi, truy vết khi cần thiết; thiết lập hệ thống giám sát tập trung do Bộ Công an hoặc Ngân hàng Nhà nước quản lý để giám sát giao dịch tài sản mã hóa.

Trước đó, đại diện Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (Bộ Tài chính) cho biết trong dự thảo Nghị quyết đã trình Chính phủ, cơ quan này đề xuất thí điểm với quy mô hạn chế trong giai đoạn đầu. Việc này cũng giúp nhà chức trách có thời gian đưa ra chính sách phù hợp về quản lý tiền mã hóa, tài sản mã hóa.

Ngoài ra, Bộ Tài Chính, Công an và Ngân hàng Nhà nước được đề xuất cùng quản lý sàn giao dịch tài sản mã hóa để hạn chế rủi ro an ninh tài chính.

Về mô hình sàn giao dịch, Hiệp hội Blockchain Việt Nam cho rằng nên thí điểm sàn giao dịch tập trung, qua đó giúp Việt Nam từng bước nhận diện và kiểm soát nền kinh tế ngầm liên quan đến tài sản mã hóa.

“Hiện nay, hàng trăm tỉ đô la được giao dịch nhưng chưa thể xác định đâu là dòng tiền hợp pháp, đâu là dòng tiền bất hợp pháp. Việc triển khai thí điểm sàn giao dịch tập trung sẽ giúp Việt Nam nâng cao tính minh bạch, tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và từng bước thoát khỏi danh sách xám về chống rửa tiền (AML) của FATF”, ông Dinh nói.

Vân Phong