'Xé túi mù' để trải nghiệm di sản

Tiêu biểu là dự án “Kinh đô kỳ họa”, nơi di sản được tái hiện sinh động qua mô hình lắp ráp, khơi dậy sự tò mò và tình yêu lịch sử một cách tự nhiên trong cộng đồng trẻ.

Blindbox - mô hình lắp ráp di tích Hoàng thành Thăng Long thu hút cả phụ huynh đến với không gian trưng bày.

Chạm vào lịch sử bằng những mảnh ghép

Những ngày giữa tháng 4, Hoàng thành Thăng Long như được phủ trong cái nắng đầu hè vàng như mật. Dự án “Kinh đô kỳ họa” đang diễn ra tại đây và thu hút khá đông các bạn trẻ tham gia, khiến cho không gian di sản vốn trang nghiêm, cổ kính bỗng trở nên sinh động và đầy sức sống.

Trong sân gạch đỏ rêu phong, giữa những tán cây cổ thụ rợp bóng là hình ảnh các nhóm bạn trẻ và các em nhỏ chăm chú lắp ráp mô hình, say sưa bàn luận về từng chi tiết kiến trúc xưa cũ. Tiếng cười nói rộn ràng vang lên giữa không gian lịch sử khiến di tích như được “thức tỉnh” sau lớp bụi thời gian.

Các gian trưng bày nhỏ được bố trí khéo léo quanh khuôn viên, mỗi gian là một “trạm dừng” kể chuyện bằng hình ảnh, hiện vật, mô hình và cả trải nghiệm thực tế. Những hộp blindbox (túi mù) đặt trên kệ khiến nhiều bạn trẻ háo hức lựa chọn, hồi hộp mở ra rồi vỡ òa thích thú khi bất ngờ phát hiện mô hình mình nhận được là Cột cờ, Chính Bắc Môn hay cổng Đoan Môn - những công trình vốn quen thuộc nhưng nay hiện lên dưới hình hài thu nhỏ đầy tinh xảo.

Với các em nhỏ, hoạt động này không chỉ là một trò chơi mà còn là hành trình khám phá lịch sử đầy lôi cuốn. Em Nguyễn Ngọc Tâm An, học sinh lớp 4A, Trường Tiểu học Công nghệ Giáo dục Hà Nội, chia sẻ: “Em thích nhất là được chơi trò lắp ghép các công trình xưa. Mỗi mảnh ghép giống như một bí mật nhỏ, ghép xong em thấy mình như vừa xây lại một ngôi nhà cổ ấy. Trò chơi vừa vui lại vừa có ý nghĩa, em được biết thêm về nơi mà ngày xưa các vua chúa từng sống”.

Ngay bên cạnh, em Nguyễn Bảo Linh, học sinh lớp 4A, Trường Tiểu học Công nghệ Giáo dục Hà Nội cũng đang hào hứng khoe mô hình mình vừa lắp xong: “Mỗi lần ghép đúng, em lại thấy rất tự hào, vì cảm giác như mình đang làm công việc của một kiến trúc sư. Em nghĩ nếu được học lịch sử theo cách này em sẽ nhớ rất lâu”.

Kết nối di sản với cộng đồng

Chia sẻ về quá trình triển khai dự án “Kinh đô kỳ họa”, Nguyễn Thị Lan Anh, Trưởng ban tổ chức cho biết, xuất phát từ trăn trở về khoảng cách ngày càng xa giữa giới trẻ và lịch sử, nhóm sinh viên năm thứ 3, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã triển khai dự án “Kinh đô kỳ họa”.

Dự án được khởi động từ tháng 11 - 2024, ban đầu là một bài tập chuyên ngành. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, cả nhóm đã quyết định phát triển dự án thành một hoạt động cộng đồng có sức lan tỏa rộng hơn.

Hiện tại, dự án đã bước sang mùa thứ hai với sản phẩm chủ đạo là blindbox - mô hình lắp ráp di tích Hoàng thành Thăng Long mang tên Long Thành Phục Kiến. Đây là bước phát triển mới, nhằm quảng bá sâu rộng hơn nữa giá trị văn hóa - lịch sử của Hoàng thành Thăng Long qua hình thức sáng tạo, trực quan và dễ tiếp cận.

Mỗi hộp blindbox là một trải nghiệm bất ngờ, chứa đựng mô hình lắp ráp của một trong các di tích tiêu biểu như Cột cờ Hà Nội, Chính Bắc Môn, lầu Công Chúa (Hậu Lâu) và cổng Đoan Môn. Sản phẩm bao gồm: 1 bộ mảnh ghép mô hình, 1 thẻ thông tin về di tích kèm mã QR dẫn tới website giới thiệu chi tiết, 1 tờ hướng dẫn lắp ráp.

Điểm đặc biệt của bộ sản phẩm này là sự kết hợp giữa giáo dục - giải trí - văn hóa. Mỗi mô hình không chỉ đơn thuần là một trò chơi, mà còn là “mảnh ghép lịch sử” thu nhỏ, giúp người dùng trực tiếp trải nghiệm và tìm hiểu về kiến trúc, câu chuyện của từng di tích. Hình thức “mở hộp bất ngờ” cũng tạo thêm yếu tố thú vị, khuyến khích việc sưu tầm và khám phá trọn vẹn quần thể di tích Hoàng thành Thăng Long.

Ngoài sản phẩm vật lý, dự án còn phát triển website trải nghiệm 3D tích hợp, nơi người dùng có thể tìm hiểu thông tin, tương tác với mô hình 3D, xoay 360 độ để quan sát chi tiết từng công trình. Cách tiếp cận này được thiết kế phù hợp với thói quen sử dụng công nghệ hiện đại của giới trẻ, đồng thời làm cho việc học hỏi về di sản trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

Nhóm thực hiện dự án có tổng cộng 14 thành viên, trong đó 9 bạn là lực lượng nòng cốt đã đồng hành xuyên suốt cả hai mùa. So với mùa đầu tiên, mùa 2 ghi nhận sự thành công nổi bật hơn: Sản phẩm tiếp cận được nhiều đối tượng hơn, thu hút sự quan tâm của báo chí, truyền thông và có tính ứng dụng cao trong giáo dục văn hóa - lịch sử.

Đặc biệt, nếu như mùa 1 được tổ chức độc lập bên ngoài, thì mùa 2 được Nhóm kết hợp cùng chương trình Giáo dục di sản trong Hoàng thành Thăng Long, để quảng bá trực tiếp sản phẩm đến người tham quan. Cả hai mùa đều nhận được sự bảo trợ chuyên môn từ Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội, tạo nên sự tin cậy và chất lượng cho nội dung dự án.

“Dù bắt đầu từ một bài tập trên giảng đường, nhưng đến nay “Kinh đô kỳ họa” đã trở thành nơi để chúng mình kết nối di sản với cộng đồng, đặc biệt là với các bạn trẻ. Đó là điều khiến cả nhóm rất tự hào và có thêm động lực để tiếp tục sáng tạo” - Lan Anh chia sẻ.

Theo Lan Anh, khó khăn đầu tiên là làm sao để tái hiện những công trình kiến trúc đồ sộ, nhiều chi tiết như Cột cờ Hà Nội hay cổng Đoan Môn… thành mô hình lắp ráp nhỏ gọn mà vẫn giữ được tinh thần, bố cục và tính thẩm mỹ của di tích gốc.

Để làm được điều này, nhóm phải nghiên cứu rất kỹ bản vẽ, ảnh chụp thực tế, kết hợp tham khảo ý kiến từ đơn vị quản lý di sản để làm ra bản mô tả chi tiết và đưa cho thiết kế. Mỗi mô hình được điều chỉnh nhiều lần, từ bản phác thảo đến mô hình 3D, rồi in thử, lắp thử, sửa tiếp - gần như là một quá trình thử nghiệm liên tục.

Khó khăn thứ hai là về nguồn lực. Là một dự án sinh viên nên nhóm gặp nhiều hạn chế về nhân sự, tài chính và thời gian. Khối lượng công việc lớn từ việc lên ý tưởng, phát triển sản phẩm Blindbox, đến xây dựng các hoạt động trải nghiệm, tổ chức sự kiện, truyền thông đều cần sự chỉn chu mà nhân sự lại mỏng.

Có những giai đoạn các thành viên phải tự đảm nhận cùng lúc rất nhiều đầu việc khác nhau, trong khi vẫn phải đảm bảo tiến độ để kịp thời tham gia các sự kiện lớn như Ngày Quốc tế Di sản hay Chương trình giáo dục di sản tại Hoàng thành Thăng Long.

Hồi sinh những ký ức vàng son

Bà Nguyễn Minh Thu, Trưởng phòng Hướng dẫn thuyết minh, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội chia sẻ: “Chúng tôi thực sự rất cảm động khi thấy những di sản lịch sử, văn hóa của dân tộc được tái hiện lại theo phong cách sáng tạo như “xé túi mù” - một cách thể hiện mới lạ, đầy chất trẻ và rất gần gũi với thế hệ gen Z. Điều đặc biệt là, dù được thể hiện bằng hình thức mới, dí dỏm, gần gũi hơn với đời sống hiện đại, nhưng tinh thần cốt lõi, giá trị lịch sử và chiều sâu văn hóa của di sản vẫn được gìn giữ và truyền tải trọn vẹn”.

Theo bà Nguyễn Minh Thu, đây là tín hiệu tích cực cho thấy di sản không hề lỗi thời hay chỉ gắn với lớp người lớn tuổi. Ngược lại, khi có sự đồng hành của giới trẻ với tư duy đổi mới, sáng tạo, di sản có thể khoác lên mình diện mạo mới, tiếp cận công chúng bằng nhiều kênh truyền thông sinh động, hấp dẫn.

“Việc hợp tác với các bạn trẻ trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản là hướng đi rất đáng trân trọng và cần được mở rộng tại nhiều điểm di tích khác, không chỉ riêng Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội” - bà nhấn mạnh.

Thông qua dự án “Kinh đô kỳ họa”, có thể thấy, giới trẻ không chỉ là lực lượng sáng tạo năng động, họ còn là cầu nối quan trọng đưa di sản đến gần hơn với cộng đồng. Sự đồng hành ấy không đơn thuần là tạo ra sản phẩm truyền thông hấp dẫn, mà còn góp phần hiện thực hóa sứ mệnh lớn lao của di sản: Trao truyền lịch sử, khơi dậy niềm tự hào dân tộc và kết nối các giá trị truyền thống với hiện tại, tương lai.

Những hình thức thể hiện như video ngắn, mạng xã hội, hoạt cảnh hóa lịch sử hay biến tấu sáng tạo trên nền tảng số chính là cách để thế hệ trẻ tự tay “hồi sinh” những ký ức vàng son của cha ông, giúp chúng sống dậy một cách tự nhiên trong đời sống hiện đại. Nhờ đó, di sản không chỉ là chuyện của quá khứ mà còn hiện diện trong tâm thức, hành động và cảm xúc của cộng đồng hôm nay.

Vân Hạ