Xu hướng báo chí 'tái cơ cấu' và 'tái cấu trúc' trên thế giới

Khi báo chí không còn mạnh về… đưa tin!

Đến lúc này, cái giá trị từng được xem như đồng nghĩa với báo chí - tin tức (News) đã không còn được xem như thế mạnh, thực sự mang lại giá trị. Thật trớ trêu, những tin tức cơ bản thực ra vẫn đến từ các nguồn báo chí truyền thống, nhưng rõ ràng hầu hết độc giả đang vào Google, Facebook, Instagram, TikTok… và sắp tới là các công cụ AI để thỏa mãn nhu cầu tin tức của mình.

Báo chí vẫn đang hô hào đấu tranh, thậm chí một số quốc gia như Úc và Canada đã trực tiếp can thiệp, để buộc các gã khổng lồ công nghệ (Big Tech) phải trả tiền báo chí cho các nội dung xuất hiện trên các nền tảng của họ. Tuy nhiên, mục tiêu đó ngày càng “xa vời”. Lý do vì phần lớn các tổ chức báo chí, trên thế giới cũng như ở Việt Nam, đều đang chủ động đưa tin tức hoàn toàn miễn phí trên các mạng xã hội, các nền tảng công nghệ của Big Tech.

Thử hỏi liệu có bao nhiêu trang báo chí không muốn được Google đề xuất lên top đầu hoặc trực tiếp lấy đi nội dung của mình, đặc biệt dám cắt nguồn cấp tin tức cho Google? Còn với thách thức AI, hiện cũng đã rất nhiều các hãng tin hoặc tờ báo lớn trên thế giới đã chủ động hợp tác cấp nội dung cho các công ty AI, như AP, Reuters, TIME, Der Spiegel và Fortune.

Cũng phải nhìn thẳng vào thực tế, báo chí không thể và không nên đi ngược lại xu thế chung của thời đại và sự tiến bộ chung của khoa học công nghệ, cũng như lợi ích chung của cộng đồng về quyền được tiếp cận thông tin. Đó là lý do tại sao báo chí vẫn phải đưa tin tức miễn phí lên internet, rồi mạng xã hội và giờ hợp tác trực tiếp với các công ty AI.

Lịch sử đã thay đổi. Và như nhiều ngành nghề khác, báo chí cần phải thay đổi, phải định vị lại để trở nên có giá trị hơn trong thời đại mới. Hay quên đi rằng báo chí chỉ là nơi đưa tin hay phản ánh đời sống xã hội. Đơn giản, báo chí giờ chỉ còn là một phần nhỏ trong công việc đó. Trước đây chỉ có các tòa soạn và các phóng viên, thì giờ đang có hàng triệu, triệu người cũng đang làm công việc “đưa tin” đó trên không gian mạng, từ người dùng bình thường, cho đến những người nổi tiếng và các tổ chức khác.

Báo chí cần phải trang bị cho mình thêm những giá trị mới hoặc tập trung vào những thứ vẫn còn đang là thế mạnh của mình, thậm chí phải tái cơ cấu và tái cấu trúc lại toàn diện, để trở thành một mô hình hoàn toàn khác so với trước đây.

Hãy duy trì “ngọn hải đăng” trong cơn bão thông tin

Báo chí đang trong những bước đi đầu tiên trong hành trình mới mẻ và có lẽ rất cần thiết đó. Nhiều tổ chức báo chí, gồm cả truyền hình, đang tiên phong trên con đường này bằng cách... trở lại quá khứ để làm lại từ đầu. Đó là những tổ chức tin tức buộc độc giả hoặc khán giả phải bỏ tiền mua thông tin, không đưa tin miễn phí nữa.

Hiển nhiên, đó không phải là kiểu thông tin đơn thuần thường tràn ngập trên internet, trên mạng xã hội. Mà đó phải là thông tin đằng sau thông tin. Nếu trước đây nếu báo chí truyền thông thường giải quyết “5 chữ W” (Ai, Cái gì, Ở đâu, Khi nào và Tại sao?) để bán thông tin cho độc giả, thì giờ báo chí sẽ phải giải quyết các vấn đề sâu hơn nữa như: “Cái gì tiếp theo?” hay “Làm thế nào?” hoặc “Giải pháp như thế nào?”.

Quan trọng hơn, việc giải quyết những “chức năng” mới đó của báo chí không chỉ để cho “hay ho” hoặc cho “cao siêu”, mà là để trực tiếp mang lại giá trị đích thực cho khán/độc giả, về cả tinh thần và vật chất (giống như trước đây khi “5W” còn mang lại giá trị thực sự cho độc giả).

Ví dụ, hiện nay, khi bỏ tiền để truy cập các tờ báo kinh tế hàng đầu thế giới như Financial Times, Bloomberg hay The Economist, các độc giả của họ sẽ có được những thông tin phục vụ trực tiếp cho các công việc làm ăn của mình, như kinh doanh, đầu tư, chứng khoán hay tiền điện tử, không chỉ đọc “cho biết” và để thỏa mãn nhu cầu tin tức thông thường.

Hay các tờ báo giỏi bán gói đăng ký trả tiền như New York Times và Washington Post sẽ mang đến những kiến thức và thông tin chuyên sâu vốn cần thiết cho các nhà nghiên cứu hoặc người đam mê ở từng lĩnh vực, bên cạnh các tin nóng thông thường. Ngoài ra, khi bỏ tiền truy cập vào các trang báo này, độc giả cũng có rất nhiều lợi ích kèm theo, như được chơi trò chơi, được nhận khuyến mại, có những thông tin hấp dẫn phục vụ cho những nhu cầu của mình...

Dẫu vậy, đó vẫn chỉ là những sự chuyển đổi chưa toàn diện và chưa căn bản, vẫn mang màu sắc của báo chí truyền thống.

Báo chí thế giới hiện đang còn hướng tới một sự chuyển đổi sâu rộng hơn, thậm chí tạo ra một cuộc cách mạng “tái cơ cấu, tái cấu trúc”. Cụ thể, tòa báo khi đó về cơ bản không còn là tổ chức đưa tin, tuyên truyền hay phản ánh đơn thuần, mà trở thành một ngành dịch vụ đa năng liên quan đến truyền thông và công nghệ.

Hiện, nhiều tổ chức báo chí, gồm cả ở Việt Nam, đã chuyển mình theo hướng đó, khi trở thành một nhà cung cấp các dịch vụ báo chí - truyền thông - công nghệ, dịch vụ tư vấn và thậm chí trở thành nhà tổ chức sự kiện chuyên nghiệp về các lĩnh vực mà họ có thế mạnh - như các hoạt động thể thao, các diễn đàn kinh tế hay các chương trình hợp tác đầu tư...

Newsquest đang là một trong những tổ chức điển hình trong việc tái cấu trúc lại báo chí đó. Một trong những tập đoàn truyền thông lớn nhất Vương quốc Anh với 250 thương hiệu tin tức này đang hướng tới việc trở thành một công ty tiếp thị số. Họ đã cho ra mắt thương hiệu LocalIQ, giúp tiếp cận thị trường quảng cáo kỹ thuật số với các giải pháp quảng cáo mạng xã hội, quảng cáo tìm kiếm và hiển thị.

Trong khi đó, tờ Guardian đã hợp tác với các nhãn hàng để cho ra mắt trang giới thiệu sản phẩm để tăng nguồn thu. Ngoài ra, hiện có nhiều tờ báo lớn và uy tín đang chuyển mình trở thành một tổ chức cung cấp nhiều dịch vụ, như kết hợp với các chuyên gia hoặc tổ chức để tư vấn hỗ trợ cho cộng đồng độc giả của mình về các vấn đề kinh tế, luật, sức khỏe hoặc thậm chí giải quyết các rắc rối pháp lý.

Không thể phủ nhận là ở một góc độ nào đó, những xu hướng trên sẽ gây ra những sự khó chịu nhất định cho giới báo chí cổ điển. Những lịch sử báo chí đã thay đổi. Vả lại, để duy trì sứ mệnh như “ngọn hải đăng” trong cơn bão thông tin hỗn loạn hiện nay, các tổ chức báo chí cần phải biết thích ứng để tồn tại và vững vàng!

Bùi Huy