Xử lý ô nhiễm nguồn nước hệ thống Bắc Hưng Hải và sông Nhuệ

Nước sông Nhuệ đoạn chảy qua huyện Thường Tín (Hà Nội) bị ô nhiễm.

Hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải có nhiệm vụ bảo đảm tưới cho 110.000ha đất canh tác lúa, màu và cây công nghiệp ở các địa phương như: Hà Nội, Hải Dương, Hưng Yên và Bắc Ninh. Đồng thời, tạo nguồn cấp nước phục vụ chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản với diện tích 12.000ha; tiêu và chống ngập úng cho toàn bộ diện tích trong đê 192.045ha.

Tuy nhiên, nhiều năm qua, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải bị ô nhiễm nghiêm trọng. Theo Viện Nước, tưới tiêu và Môi trường (Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam), năm 2024, đơn vị thực hiện quan trắc 7 đợt, lấy 135 mẫu tại 15 điểm cho thấy, có 76% số mẫu DO (ô-xi hòa tan) dưới yêu cầu theo quy chuẩn Việt Nam, 94% số mẫu COD, 96% BOD5 (ô nhiễm hữu cơ), 60% Coliform (ô nhiễm vi sinh) vượt quy chuẩn.

Trong đó, giá trị BOD5 cao nhất là 52,8mg/l, vượt quy chuẩn 8,8 lần; COD cao nhất là 148mg/l, vượt quy chuẩn 9,87 lần; giá trị Coliform cao nhất vượt 300 đến 400 lần cho phép.

Đánh giá theo chỉ số chất lượng nước, chỉ có 10% đạt tiêu chuẩn cho nuôi trồng thủy sản và 37% đạt tiêu chuẩn phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Trong tháng 4/2025, qua lấy mẫu quan trắc cho thấy tình trạng ô nhiễm hữu cơ vẫn ở mức cao, phần lớn các vị trí có chất lượng nước rất xấu.

Nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm nguồn nước hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải, theo Thạc sĩ Vũ Quốc Chính, Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường: “Hiện nay, khối lượng nước thải xả vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải ước khoảng 500.000m3/ngày, đêm, tăng 246.794m3 so với năm 2007.

Trong đó, nguồn thải phân tán xả vào hệ thống với khối lượng khoảng 358.430m3/ngày, đêm gồm: Nước thải sinh hoạt, chăn nuôi, làng nghề, cơ sở sản xuất nhỏ lẻ. Các nguồn thải này chưa được quản lý, kiểm soát và hầu như chưa được xử lý trước khi xả vào hệ thống.

Bên cạnh đó, tình trạng vứt rác thải, xác động vật xuống kênh mương không chỉ gây ô nhiễm nguồn nước, mà còn bồi lắng kênh mương, cản trở dòng chảy. Hơn nữa, nguồn nước cung cấp nước cho hệ thống bị thiếu hụt không có điều kiện gạn tháo, thay nước khiến ô nhiễm càng thêm trầm trọng”.

Hệ thống công trình thủy lợi sông Nhuệ phục vụ khoảng 67.000ha đất canh tác của các địa phương chung quanh lưu vực.

Những năm qua, chất lượng nước trong hệ thống đang bị ô nhiễm bởi nước thải từ sinh hoạt, cơ sở, nhà máy và sản xuất nông nghiệp. Trong đó, lượng nước thải sinh hoạt được xác định là lớn nhất với khoảng 710.000m3/ngày, đêm. Cùng với đó, hệ thống sông Nhuệ là nơi tiếp nhận các nguồn thải từ các làng nghề bị ô nhiễm khiến tình trạng ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng hơn.

Năm 2024, Viện Quy hoạch Thủy lợi thực hiện quan trắc 10 lần trên sông Nhuệ với 230 mẫu, kết quả cho thấy, hầu hết tại các vị trí đều có hiện tượng ô nhiễm các chất hữu cơ, vi sinh như: COD, BOD5, Coliform và các chất NH4+, PO43-; nhiều vị trí xuất hiện hàm lượng DO trong nước thấp.

Đối với các điểm đo đạc là các kênh xả nước thải chính, nguồn nước tại các vị trí này hàm lượng các chất ô nhiễm rất cao. Các vị trí như: Sông Đăm, sông Cầu Ngà, đập Thanh Liệt, kênh Phú Đô mức độ ô nhiễm vượt rất nhiều.

Kết quả tính toán đánh giá chất lượng nước theo chỉ số WQI dọc trục chính sông Nhuệ năm 2024 qua 10 đợt khảo sát cho thấy, tại điểm đầu vào cống Liên Mạc không đợt nào nước đủ tiêu chuẩn cấp nước tưới.

Từ cầu Diễn đến thượng lưu đập Nhật Tựu chất lượng nước đều ở mức xấu và kém.

Riêng đập Thanh Liệt là một trong những điểm nhận nước thải chính của thành phố Hà Nội và cũng là điểm xả lớn nhất vào sông Nhuệ. Chất lượng nước tại đập Thanh Liệt trước khi đổ vào sông Nhuệ có màu đen, mùi hôi thối, ô nhiễm chất hữu cơ và vô cơ rất cao.

Mặt khác, ngay tại gần vị trí lấy mẫu có rất nhiều đường ống, cống xả nước sinh hoạt từ các gia đình, khu dân cư đổ trực tiếp xuống sông càng làm cho tình trạng ô nhiễm thêm nặng nề.

Chủ tịch Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải Trịnh Thế Trường cho biết: “Từ năm 2005, hệ thống Bắc Hưng Hải bắt đầu xuất hiện ô nhiễm nguồn nước và tăng dần qua các năm.

Năm 2024, trạm bơm dã chiến Xuân Quan, trên địa bàn huyện Văn Giang (Hưng Yên) thuộc dự án sửa chữa, nâng cấp hệ thống Bắc Hưng Hải, được đưa vào vận hành đã phần nào giải tỏa áp lực ô nhiễm nguồn nước tại hệ thống.

Tuy nhiên, trạm bơm này không giải quyết dứt điểm ô nhiễm nguồn nước mà chỉ pha loãng lấy nước cho sản xuất nông nghiệp”.

Còn theo thạc sĩ Vũ Quốc Chính: “Hiện tại, các đơn vị khai thác công trình thủy lợi mới chỉ thống kê (chưa đầy đủ) được tên nguồn, vị trí xả, nhưng không xác định được lưu lượng nước thải và chất lượng nguồn thải. Do đó, không xác định được nguồn gây ô nhiễm chính và các nguồn thải thuộc diện cấp phép.

Vì vậy, trước mắt cần phải kiểm soát được lưu lượng, chất lượng nguồn thải xả vào hệ thống. Mặt khác, các địa phương trong khu vực hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải cần lập đề án xây dựng các công trình xử lý nước thải làng nghề và sinh hoạt trước khi xả thải vào hệ thống.

Đồng thời, tăng cường nghiên cứu khoa học và ứng dụng kết quả nghiên cứu trong việc kiểm soát nguồn thải, bảo vệ chất lượng nước trong hệ thống; khuyến khích nhân dân tham gia quản lý môi trường nước trong công trình thủy lợi; khuyến khích việc hình thành các tổ thanh tra nhân dân nhằm phát hiện các vi phạm trong sử dụng và hành vi gây ô nhiễm nước trong hệ thống”.

Đối với ô nhiễm nguồn nước sông Nhuệ, theo Viện Khoa học thủy lợi, thời gian tới cần xây dựng các khu xử lý nước thải tập trung tại một số vị trí như Phú Đô, La Khê, Tân Triều…; có phương án cấp nguồn và xây dựng công trình lớn nhằm nâng cao mực nước sông Hồng tại Liên Mạc; tận dụng nước triều đẩy vào từ sông Đáy để làm giảm ô nhiễm đoạn hạ lưu.

Đồng thời, kết hợp tuyên truyền ý thức bảo vệ môi trường đến từng cơ sở sản xuất, làng nghề, khu công nghiệp; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra giám sát và xử phạt các cơ sở sản xuất gây ra ô nhiễm; nghiên cứu xây dựng mô hình quản lý, vận hành hệ thống cấp và thải nước vào hệ thống công trình thủy lợi sông Nhuệ.

HOÀNG HÙNG