Xuân về Khu dự trữ sinh quyển thế giới

Chi hội Phóng viên Thường trú tại tỉnh Đồng Nai viếng thăm Di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam thuộc Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai.

Hai thập kỷ bảo tồn và phát triển

Chúng tôi theo con đường ĐT 761 đến vùng lõi Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai, còn gọi là rừng Chiến khu Đ. Dẫn chúng tôi đi thăm quan, anh Hùng (Kiểm lâm Khu bảo tồn) tâm sự: Những người lính Kiểm lâm rất yêu rừng nhưng đôi lúc vẫn thấy buồn vì thường xuyên xa nhà, trong rừng không sóng điện thoại, mọi vật dụng sinh hoạt, ăn uống phải chuẩn bị cho cả tuần hoặc một tháng. Thế nhưng, chúng tôi xác định một đời sống chết với rừng.

Vượt qua đoạn đường đất đỏ giữa rừng nguyên sinh, chúng tôi đến Di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam. Khác ngày thường, dịp giáp Tết, Khu di tích nhộn nhịp, rộn rã, tươi đẹp hơn vì có thêm nhiều lẵng hoa tươi cùng các đoàn cán bộ, Nhân dân từ xa đến thăm viếng. Di tích có giá trị đặc biệt quan trọng về lịch sử gắn liền quá khứ đấu tranh hào hùng của dân tộc thời kháng chiến.

Tại lễ kỷ niệm 20 năm thành lập Khu bảo tồn thiên nhiên – văn hóa Đồng Nai (2004 - 2024), chúng tôi gặp lại TS. Vũ Ngọc Long (nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái học miền Nam), người từng có nhiều ý kiến để xây dựng, phát triển khu bảo tồn. TS. Long chia sẻ, tỉnh Đồng Nai rất trân trọng giá trị của rừng tự nhiên và mối liên hệ với đời sống con người. Ngay từ rất sớm (năm 1997), Đồng Nai đã có chủ trương “đóng cửa rừng” nhằm giữ nguyên vẹn diện tích rừng tự nhiên, phục hồi rừng và môi trường tự nhiên ở các vùng bị suy thoái môi trường.

“Mỗi gốc cây, mỗi con suối, tảng đá đều in dấu chân những anh hùng vô danh, thầm lặng ngã xuống, tô thắm cho màu cờ Tổ quốc. Rừng Chiến khu Đ không chỉ là những cây rừng cổ thụ bình thường mà là sự liên kết đa dạng sinh học của thế giới hữu cơ tạo nên. Vì vậy rất cần sự bảo vệ, gìn giữ giá trị nhân văn thiêng liêng của một khu rừng đã đi vào huyền thoại”, TS. Vũ Ngọc Long chia sẻ.

Voi ngà lệch trong Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai.

Trong lễ kỷ niệm 20 năm ấy, TS. Nguyễn Hoàng Hảo, Giám đốc Khu bảo tồn tự hào nhớ lại: Năm 2004, Khu bảo tồn được thành lập nhằm bảo vệ, giữ nguyên vẹn diện tích rừng hiện còn, khôi phục, làm giàu rừng và bảo vệ vùng đất ngập nước nội địa hồ Trị An, hạ lưu sông Đồng Nai và vùng Đông Nam Bộ. Đó là một hành trình đầy nhiệt huyết, gắn bó và hy sinh, nỗ lực không ngừng nghỉ. Khu Bảo tồn thực hiện thành công sứ mệnh bảo tồn đa dạng sinh học, phát huy giá trị sinh thái, văn hóa và di tích lịch sử. Không chỉ là ngôi nhà của hàng trăm loài động thực vật quý hiếm, Khu bảo tồn còn là một viên ngọc xanh giữa lòng miền Đông Nam Bộ.

Hướng tới danh hiệu vườn di sản ASEAN

Để tìm hiểu sâu hơn về Khu bảo tồn, chúng tôi tìm gặp TS. Trần Văn Mùi, nguyên Giám đốc Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai, giai đoạn 2007 – 2020, được nghe kể lại: Hồi trước, rừng bị phá, giờ thì hết rồi. Anh em kiểm lâm khuyên giải để bà con ngừng phá rừng. Vì phá rừng sẽ hại cho mình trước, rồi hại tới cuộc sống cộng đồng, môi trường xung quanh. Dần dần, bà con hiểu, nay chú tâm làm ăn. Rừng cũng xanh hơn”.

Hoàng hôn trên lòng hồ Trị An thuộc Khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai.

Niềm vui nhân lên, ngày 29/6/2011, Khu bảo tồn cùng với Vườn quốc gia Cát Tiên được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thứ 580 của thế giới. Đây là mô hình về bảo tồn đa mục đích phát triển bền vững, hài hòa giữa con người và thiên nhiên hướng tới mục tiêu “bảo tồn cho phát triển - phát triển để bảo tồn”.

Nhằm bảo vệ Vườn quốc gia Cát Tiên, ông Mùi đã báo cáo trực tiếp với Thủ tướng Đỗ Mười để “loại” Thủy điện Đồng Nai 8 ra khỏi quy hoạch thủy điện trên sông Đồng Nai. Đến những năm 2010 - 2013, Vườn quốc gia Cát Tiên “run bần bật” vì tin hai nhà máy thủy điện Đồng Nai 6 và 6a sẽ được xây dựng trên dòng chính vùng thượng nguồn sông Đồng Nai (xã Đồng Nai thượng và xã Phước Cát 2, tỉnh Lâm Đồng). Và cách đây không lâu, tỉnh Bình Phước đề xuất xây cầu Mã Đà, làm QL13C qua vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển thế giới khiến nhiều người lo ngại. TS. Trần Văn Mùi cùng nhiều nhà khoa học, ngành chức năng đã “phản biện đến cùng” để những cánh rừng được bảo vệ nguyên vẹn.

Hệ thực vật có khoảng 2.376 loài, trong đó có hàng nghìn cây dầu, chò, kơ-nia sừng sững và cũng là “cây chủ” cho dây leo chằng chịt quấn quanh; 900 cây thuốc có giá trị; hệ động vật có hơn 2.824 loài, trong đó có nhiều loài thú quý hiếm như đàn voi châu Á khoảng 25 cá thể, đàn bò tót trên dưới 200 cá thể…

Khu dự trữ sinh quyển thế giới nhìn từ trên cao.

TS. Trần Văn Mùi cho biết, Khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai thuộc tiểu vùng bảo tồn sinh thái khẩn cấp (khu vực SA5 - lưu vực sông Đồng Nai - WWF) nằm trong hệ sinh thái Trường Sơn, một trong 200 vùng sinh thái quan trọng của thế giới được xác định ưu tiên bảo tồn (Global 200 Ecoregions). Đây là cơ sở quan trọng để Khu bảo tồn xây dựng hồ sơ đề cử vùng đất ngập nước nội địa hồ Trị An thành Khu Ramsar mới của Việt Nam; hồ sơ đề cử danh hiệu Vườn di sản ASEAN, giúp nâng cao nhận thức về bảo tồn và thụ hưởng các di sản thiên nhiên thông qua mạng lưới các khu bảo tồn, tạo ra sự hợp tác giữa các nước ASEAN trong việc bảo tồn di sản thiên nhiên.

Tuy nhiên, cơ chế chính sách đối với ngành lâm nghiệp nói chung và Khu bảo tồn nói riêng còn nhiều bất cập như phạm vi quản lý giáp ranh với các tỉnh, huyện có nhiều người dân sinh sống và mô hình phát triển kinh tế dưới tán rừng, kinh doanh du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí khó thực hiện do vướng mắc trong quy định về Luật Đất đai, đất rừng đặc dụng. Nếu tháo gỡ được những khó khăn này, rừng chiến Khu Đ sẽ được bảo vệ tốt hơn và không khó để đạt những danh hiệu mới về bảo tồn di sản thiên nhiên, đa dạng sinh học.

Tạm biệt Chiến Khu Đ khi chiều tối, từng đàn chim vội vã bay về rừng tìm chốn ngủ, chúng tôi cảm nhận được một mùa Xuân mới đang về với những khát vọng tươi đẹp trên quê hương cách mạng Mã Đà.

Khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai trải rộng trên địa bàn 5 tỉnh gồm: Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Lâm Đồng và Đắk Nông. Trong đó, diện tích rừng tự nhiên rộng lớn với hơn 150.000 ha liền mạch là rừng tự nhiên, khu Ramsar, vùng nước nội địa và có các di tích lịch sử, văn hóa, danh thắng cấp quốc gia đặc biệt.

Nguyễn Đức Dũng