Xuất hiện bức 'Trà đàm' thứ 3, nửa triệu đô nguy cơ hóa giấy vụn

Một bức ảnh chụp bản in Millon trong studio họa sĩ Mai Trung Thứ, treo trên tường.

Ba bức “Trà đàm” (1971) của Mai Trung Thứ giống nhau như đúc đang gây xôn xao dư luận. Một bức sắp được đấu giá trong phiên sắp tới của nhà Aguttes, một bức vừa đấu năm ngoái tại nhà Sotheby’s. Bức thứ ba đã đổi chủ thứ cấp nhiều lần, chưa từng lên sàn đấu giá.

Tranh giả giá nửa triệu đô?

Giám tuyển nghệ thuật Ace Lê vừa đưa ra thông tin gây rúng động giới nghệ thuật và sưu tập trong và ngoài nước. Trung tâm điểm liên quan đến tác phẩm “Trà đàm” của danh họa Mai Trung Thứ bị làm giả. Ban đầu là hình ảnh về 2 bức tranh “Trà đàm”, một của nhà đấu giá Aguttes, bức thứ hai của Sotheby’s.

Nhà đấu giá Aguttes xếp bức “Trà đàm” thuộc lô 3, phiên sắp tới tại Paris diễn ra ngày 30/9/2021. Tác phẩm có kích cỡ 55,8 x 55,8 cm, mực và màu trên lụa. Theo định giá, tác phẩm sẽ dao động từ 300.000 – 500.000 EUR. Tác phẩm có lai lịch từ bộ sưu tập cá nhân tại Pháp, được mua trực tiếp từ triển lãm 1971 tại Galerie Jacques Doucet.

Cũng là tác phẩm “Trà đàm”, nhà đấu giá Sotheby’s xếp vào lô 1052, phiên Hongkong diễn ra ngày 5/10/2020 với kích cỡ ghi chú 60 x 58,5 cm, mực và bột màu trên lụa. Tác phẩm có giá gõ búa là 500.000 USD. Tác phẩm thuộc bộ sưu tập cá nhân tại châu Á, mua trực tiếp từ phiên Sotheby’s Singapore ngày 4/4/2004.

Giám tuyển Ace Lê cho rằng: “Dựa vào lai lịch và phân tích thị giác sơ khởi, hiện tại quan điểm cá nhân của tôi đang nghiêng về bức Aguttes là thật. Nay với thông tin Hubert đứng sau bức Sotheby’s, cán cân đã nghiêng hẳn về bên kia. Như vậy, thêm nửa triệu đô nữa có nguy cơ bị hóa giấy vụn”.

Cũng theo giám tuyển Ace Lê, cố vấn cấp cao trong thời gian từ 2003 - 2009 cho nhà Sotheby’s không ai khác chính là gương mặt đầy tai tiếng và lỗi lầm với nghệ thuật Việt Nam là Jean-Francois Hubert.

Sau nghi vấn về hai tác phẩm “Trà đàm” khác nhau của Mai Trung Thứ tại Sotheby’s và Aguttes, lại có thêm chứng cứ quan trọng với sự xuất hiện của bức “Trà đàm” thứ ba.

Bức thứ ba, về mặt thị giác rất gần với bức “Trà đàm” của nhà Sotheby’s, nhưng có thể nhận ra là hai bức hoàn toàn khác nhau: Dấu triện của bức thứ ba rõ ràng, không bị quệt mực như bức nhà Sotheby’s.

Chữ ký “MAI THU” cũng cách xa triện. Đồng thời, đường xẻ hông tà áo dài của nhân vật nữ áo lục ngắn hơn. Về màu sắc và chất liệu, bức này rất gần với bức Sotheby’s. Vì vậy, giới nghiên cứu cho rằng cả hai đều là giả, và cùng xuất xứ.

Ai đứng sau tranh giả?

Việc xuất hiện 3 bức “Trà đàm” của Mai Trung Thứ tiếp tục gióng lên tiếng chuông cảnh báo về nạn tranh giả.

Giám tuyển Ace Lê đặt câu hỏi – Ai hoặc tổ chức nào đã làm giả hai bức “Trà đàm” của Mai Trung Thứ? Theo nguồn của vị giám tuyển này, bức thứ ba đã đổi chủ thứ cấp nhiều lần nhưng chưa từng lên sàn đấu giá.

Với các chi tiết: “Gia đình uống trà trong vườn cùng trẻ nhỏ” (Thé en famille dans le jardin avec enfants - 1971), Mai Trung Thứ. Chất liệu bột màu và mực trên lụa, 61,5 x 60 cm. Ký và ghi năm 1971. Tên và dấu triện họa sĩ ở mặt sau.

“Đây là thông tin trao tay giữa những người chủ cũ của bức tranh. Nguồn tin cho hay, người môi giới sớm nhất cho bức thứ ba này chính là Hubert, bán cho một nhà sưu tập tư nhân tại Pháp. Người này bán cho một nhà sưu tập “Dr Tin”. Dr Tin bán cho một nhà sưu tập khác, và người này đã bán thành công cho chủ mới nhất trong vòng vài tháng gần đây, với giá rao bán 325.000 USD”, giám tuyển Ace Lê cho hay.

Tuy nhiên, chứng cứ quan trọng để xác định bức “Trà đàm” nào là giả lại không nằm trong ba bức tranh này, mà ở các bản in phái sinh. Giai đoạn Mai Trung Thứ được đại diện bởi Galerie Jacques Doucet, có một phòng tranh/nhà in của JF Apesteguy được đồng ý chuyển thể một số bản lụa để sản xuất hàng loạt trên linen hoặc thạch bản với giá rẻ.

Trong quá trình thu thập chứng cứ, giám tuyển Ace Lê tìm được những bản in và ảnh chụp quan trọng, cho thấy về mặt thị giác giống với bức “Trà đàm” của nhà Aguttes.

Bản in trên linen từng được đấu giá hai lần, tại nhà Artprecium năm 2017 và tại nhà Millon năm 2018. Cỡ 50 x 50cm, có chữ ký tay bằng bút bi ở góc dưới bên phải. Đây là bản đã xuất hiện trên bích chương quảng cáo cho triển lãm 1971 của Mai Trung Thứ tại Galerie Jacques Doucet. Cô Mai Lan Phương - con gái họa sĩ cũng từng sử dụng hình ảnh này.

Một bức ảnh khác chụp rõ bức tranh gốc tại phòng tranh JF Apesteguy, nhìn giống với bức “Trà đàm” sắp bán ở Aguttes. Bức ảnh cuối cùng chụp trực diện một bản giống với bản Aguttes. Phần dây bèo/bóng nước sát góc trên bên phải của chữ ký MAI THU – chi tiết này không có trong hai bản “Trà đàm” Sotheby’s và “Trà đàm” thứ ba.

Như vậy, các chứng cứ trên khớp với thông tin được Aguttes đưa ra. Bản Aguttes được mua trực tiếp từ triển lãm 1971, và giữ nguyên trong gia đình nhà sưu tập cho đến nay.

Với bức “Trà đàm” Sotheby’s được lên sàn dưới sự tư vấn của Hubert năm 2004, và bức “Trà đàm” thứ ba cho thấy mức độ nghiêm trọng và sự cấp thiết trong việc truy cứu, xử lý vấn nạn làm tranh giả thời kỳ Đông Dương.

Để bảo vệ thị trường tranh Việt, giám tuyển Ace Lê cho rằng: Sàn Sotheby’s là nhà thuê cũ – sàn Christie’s là nhà thuê hiện tại của Hubert với tư cách cố vấn cao cấp mảng tranh Việt Nam, nên lật lại toàn bộ số tranh đã được Hubert tư vấn đưa lên sàn, đưa ra kết luận thẩm tra công khai.

Bên cạnh đó, các nhà sưu tập đã từng mua tranh từ Hubert hoặc được truy về nguồn từ vị chuyên gia này cần xác định rõ thật, giả. Nếu mua phải tranh giả, cần khởi kiện đòi lại công bằng.

Giám tuyển Ace Lê cho biết, đã đến lúc chúng ta phải quyết liệt hơn, từ cả khía cạnh dư luận và luật pháp, để vấn nạn tranh giả - tranh nhái không bị chìm lấp như vụ việc đình đám năm 2016 tại Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh.