Xuất khẩu bền vững: Nội lực là 'chìa khóa' để tiến ra toàn cầu

Tính đến ngày 15/11, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu từ đầu năm đạt 801 tỷ USD, tăng 17,2% so cùng kỳ năm 2024. Với con số này, Việt Nam chính thức vào top 15 siêu cường thương mại toàn cầu. Nếu giữ đà tăng trưởng, dự báo cả năm 2025 tổng kim ngạch có thể cán đích kỷ lục từ 915 - 920 tỷ USD, đồng thời cán cân thương mại duy trì xuất siêu năm thứ 10 liên tiếp.

Trong bức tranh chung, xuất khẩu tiếp tục là điểm sáng khi kim ngạch 10,5 tháng đạt hơn 410 tỷ USD, vượt cả năm 2024 hơn 5 tỷ USD.

Nhiều ngành báo tín hiệu lạc quan

Chưa hết năm nhưng nhiều ngành xuất khẩu quan trọng như rau quả, thủy sản, dệt may... đã vượt kết quả năm ngoái.

Hiệp hội rau quả Việt Nam mới đây cho biết xuất khẩu rau quả trong 11 tháng đã lập kỷ lục mới với kim ngạch đạt hơn 7,8 tỷ USD - cao hơn kim ngạch năm 2024 gần 700 triệu USD. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội, dự báo kim ngạch xuất khẩu rau quả năm tới có thể đạt khoảng 10 tỷ USD.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng nhận định xuất khẩu năm nay của ngành này có thể cán mốc 11 tỷ USD - hoàn thành mục tiêu đề ra là tăng trưởng 10 - 15% so với 2024. Theo VASEP, dù tình hình xuất khẩu có dấu hiệu chững lại từ quý III do ảnh hưởng của thuế đối ứng Hoa Kỳ, nhóm sản phẩm chủ lực vẫn duy trì sức bật tốt.

Còn với ngành dệt may, theo thông tin ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) cung cấp tại họp báo của hiệp hội, kim ngạch xuất khẩu năm 2025 dự kiến đạt 46 tỷ USD, tăng 5,6% so với năm 2024. VITAS đánh giá kết quả này là dấu mốc quan trọng, thể hiện sự phục hồi mạnh mẽ của toàn ngành sau giai đoạn nhiều biến động.

Ngành điện tử - "đầu tàu" trong cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam cũng dự kiến đạt 165 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu cả năm 2025, tăng 30 - 35% so với 2024.

Tuy nhiên, đằng sau những con số tăng trưởng ấn tượng, vẫn còn những khó khăn thách thức phía trước, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang trải qua những thay đổi sâu sắc như dịch chuyển chuỗi cung ứng, cạnh tranh thương mại gia tăng, tiêu chuẩn xanh siết chặt và thương mại điện tử bùng nổ.

Đặc biệt, nhiều điểm nghẽn lớn còn nằm ngay trong nội tại, kìm hãm khả năng tăng trưởng của các ngành, cũng như sức bật chung của cả nền kinh tế.

Với ngành rau quả, sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ; liên kết sản xuất lỏng lẻo; ứng dụng công nghệ chưa cao. Ngành dệt may hay da giày, túi xách còn phụ thuộc nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu, chưa làm chủ chuỗi cung ứng dẫn đến khó tận dụng hiệu quả quy tắc xuất xứ trong các FTA.

Tương tự với ngành điện tử, nhiều năm “mắc kẹt” ở vị trí thấp nhất của đường cong nụ cười. Dù thu hút nhiều tập đoàn đa quốc gia và doanh nghiệp FDI nhưng lan tỏa công nghệ chưa cao; nhiều lĩnh vực vẫn chỉ dừng ở mức lắp ráp; tỷ lệ nội địa hóa linh kiện khiêm tốn, mới đạt 40 - 50% ở một số phân khúc và thiếu lao động chất lượng cao.

Như vậy, dù xuất khẩu Việt Nam tăng nhanh nhưng nền tảng hỗ trợ tăng trưởng dài hạn là chất lượng sản phẩm, năng lực làm chủ chuỗi cung ứng, nội địa hóa, tuân thủ và công nghệ vẫn còn nhiều hạn chế. Con đường bước ra toàn cầu vì thế buộc phải bắt đầu từ việc củng cố chính sân nhà.

Nâng cao chất lượng, nhân lực và chuỗi cung ứng nội địa

Tại diễn đàn về xuất khẩu tổ chức tuần qua, ông Dan Martin, đại diện Công ty tư vấn kinh doanh quốc tế Dezan Shira & Associates - đơn vị chuyên hỗ trợ các công ty nước ngoài đến Việt Nam thiết lập hoạt động, đã thẳng thắn chỉ ra, nhiều doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp Việt Nam và FDI, đang "để tiền nằm yên trên bàn" - lãng phí lợi ích từ các FTA của Việt Nam.

Theo ông, các nội dung về quy tắc xuất xứ, chứng nhận, tiêu chuẩn trong FTA rất phức tạp. Để hưởng lợi từ FTA, doanh nghiệp cần thực sự nâng cấp khâu tìm nguồn cung ứng, khả năng truy xuất nguồn gốc và lưu trữ hồ sơ. Việc này tốn rất nhiều nguồn lực, cả về con người và vốn - những điều mà các SME đang thiếu, nhưng nếu doanh nghiệp không thực hiện, các ưu đãi từ FTA sẽ chỉ mãi nằm trên giấy.

“Các công ty hãy coi sự tuân thủ là một chiến lược, chứ không chỉ là một gánh nặng hay một thứ bắt buộc phải giải quyết. Nếu bạn là một nhà xuất khẩu thông minh, sự tuân thủ chính là lợi thế cạnh tranh, chứ không phải là thủ tục hành chính rườm rà”, ông Dan Martin nhấn mạnh.

3 yếu tố thành công cốt lõi đối với doanh nghiệp Việt Nam khi vươn ra toàn cầu, không chỉ là đi bán hàng ở nước ngoài mà thực sự cạnh tranh trực tiếp với những “gã khổng lồ” của thế giới, theo chuyên gia, đó là ưu tiên chất lượng, con người và củng cố chuỗi cung ứng nội địa

Chuyên gia phân tích, chất lượng tuyệt đối cần thiết hơn chi phí. Giai đoạn tiếp theo của Việt Nam sẽ vận hành dựa trên niềm tin, uy tín chứ không phải dựa trên lao động giá rẻ.

“Khi tôi nói chuyện với các nhà đầu tư nước ngoài, không ai nói rằng đến Việt Nam vì hoạt động ở đây rẻ hơn. Đó hoàn toàn không phải lý do mọi người đến đây. Các nhà đầu tư đến đây vì họ muốn sự tin cậy, sự an toàn trong đầu tư và sự minh bạch. Vì vậy, những thứ như tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt và nhất quán chính là tấm vé để Việt Nam hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu”, ông Dan Martin cho biết.

Cũng theo chuyên gia: Con người quan trọng ngang với công nghệ. 72% lao động Việt Nam thiếu đào tạo kỹ thuật chính quy. Đây là một lỗ hổng nhưng cũng là tiềm năng to lớn. Bước nhảy vọt tiếp theo cần phải xoay quanh việc chuyển đổi "tài năng" thành "kỹ năng" ứng dụng được trong nền kinh tế Việt Nam.

Chuyên gia nhấn mạnh cần phải củng cố nguồn lực nội địa của Việt Nam trong các chuỗi cung ứng toàn cầu": “Phần nhiều kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam vẫn đang đến từ các doanh nghiệp FDI. Tỷ lệ cung ứng nội địa thấp là vấn đề thực sự rủi ro trong dài hạn. Vì vậy, vươn ra toàn cầu thực sự cần bắt đầu từ sân nhà… Cần nhiều hơn nữa các SME trở thành nhà cung cấp cho FDI. Nếu các SME đang sản xuất bao bì cho các tập đoàn đa quốc gia, thì đó cũng chính là toàn cầu hóa rồi”.

Ông Vũ Bá Phú, Cục Xúc tiến thương mại, Bộ Công Thương

Bộ Công Thương đang xây dựng “Chương trình Vươn ra thị trường quốc tế giai đoạn 2026 - 2035 (Go Global)” hỗ trợ doanh nghiệp vươn ra toàn cầu theo hướng dẫn dắt chuỗi giá trị; mở rộng thị trường sâu rộng và bền vững; tận dụng tối đa các FTA thế hệ mới; chuyển đổi xanh và nâng cấp tiêu chuẩn xuất khẩu; tăng cường ứng dụng số trong xúc tiến thương mại.

Ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam

Với CPTPP, tỷ lệ tận dụng C/O ưu đãi của ngành dệt may không quá 15%, EVFTA khoảng 30 - 35%. Gốc của vấn đề là chúng ta còn yếu về nguyên phụ liệu. Kết nối doanh nghiệp dù đã làm tốt nhưng vẫn cần đẩy mạnh để tạo ra chuỗi cung ứng trong nước, và học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau, thậm chí chia sẻ đơn hàng trong những lúc khó khăn. Bên cạnh đó cần tận dụng những cơ hội hợp tác quốc tế.

TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược thương hiệu và Cạnh tranh

Dù quy mô thương mại tăng nhanh nhưng giá trị gia tăng nội địa còn thấp, phần lớn lợi nhuận trong chuỗi xuất khẩu vẫn rơi vào khối doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI). Điều này phản ánh hạn chế trong khả năng tham gia của doanh nghiệp trong nước ở những khâu tạo giá trị cao như thiết kế, công nghệ, logistics và phân phối.

Đỗ Kiều