Xuất khẩu EU: Lại lo ngại nông sản Việt vượt 'barie'

Số lượng cảnh báo gia tăng bất thường

Theo TS Ngô Xuân Nam - Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, trong 6 tháng đầu năm, Việt Nam đã ghi nhận sự gia tăng bất thường trong số lượng cảnh báo từ thị trường EU, với tổng cộng 57 cảnh báo với các hoạt chất thường bị EU kiểm soát, tăng hơn 80% so với cùng kỳ năm 2023 (cùng kỳ có 31 cảnh báo). Đặc biệt, TP. Hồ Chí Minh đóng góp một tỷ lệ lớn với 23/57 lượt cảnh báo, mặc dù các vùng sản xuất chính có thể không nằm tại địa phương này.

EU áp dụng tăng tần suất kiểm tra tại biên giới từ 20% lên 30%, kèm theo điều kiện, các lô hàng phải có giấy chứng nhận an toàn thực phẩm và kết quả phân tích kiểm nghiệm về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật tồn dư trong sản phẩm.

Sự gia tăng này dẫn đến việc EU tăng cường tần suất kiểm tra biên giới đối với nông sản xuất khẩu từ Việt Nam. Hiện tại, 4 mặt hàng nông sản phải chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt hơn, bao gồm thanh long (30%), ớt (50%), đậu bắp (50%) và sầu riêng (10%).

Trong khi EU định kỳ 6 tháng 1 lần rà soát về áp dụng các biện pháp tăng cường, kiểm tra bổ sung, quản lý nhập khẩu, thì việc góp ý cho thông báo dự thảo về biện pháp SPS của Việt Nam còn hạn chế. Chỉ một số ít địa phương, chẳng hạn như Hải Dương, thực sự quan tâm và có những phản hồi đầy đủ, kịp thời.

Nếu không có giải pháp kịp thời, nông sản thực phẩm và thủy sản xuất khẩu của Việt Nam có nguy cơ bị tăng cường kiểm tra biên giới theo quy định của EU, ảnh hưởng đến tiến trình xuất khẩu và tăng cường sự cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Cũng theo ông Ngô Xuân Nam, trong nửa đầu năm 2024, hệ thống RASFF (Hệ thống Thông tin về An toàn Thực phẩm và Thức ăn) đã ghi nhận tổng cộng 2.708 cảnh báo, trong đó Việt Nam chỉ chiếm 57 cảnh báo, tương đương 2,1%. Mặc dù tỷ lệ này nằm ở mức trung bình so với các quốc gia trong khu vực, nhưng nếu so với năm 2023, khi Việt Nam chỉ nhận tổng cộng 67 cảnh báo từ EU trong cả năm, thì con số này cho thấy sự gia tăng đáng kể.

Một số sản phẩm nông sản của Việt Nam bị EU cảnh báo gồm: Rau, quả, gia vị và sản phẩm có nguồn gốc thực vật như thanh long, ớt, quế, đậu bắp, chôm chôm…; sản phẩm thủy sản gồm cá, mực, tôm, ếch, ngao… sản phẩm chế biến khác gồm tinh dầu húng quế, mứt dừa, bánh phở…

Bắt bệnh nguyên nhân và những khuyến nghị từ nhà quản lý

Ông Ngô Xuân Nam cho hay, một trong những nguyên nhân làm tăng mức độ cảnh báo nông sản Việt Nam nhập khẩu vào EU là do nhiều doanh nghiệp xuất khẩu chưa thực sự tuân thủ các quy định của nhà nhập khẩu. Vì quy định mức dư lượng tối đa (MRL) đối với mỗi hoạt chất của mỗi nước là khác nhau, doanh nghiệp cần có sự nghiên cứu chuyên sâu và am hiểu khoa học, kỹ thuật.

Ngoài ra, theo thói quen từ trước, người sản xuất ở một số nơi còn chưa có biện pháp, kế hoạch sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật, thuốc kháng sinh, phân bón không đúng hướng dẫn. Ví dụ, ở Thừa Thiên Huế năm 2020, 95% hộ nuôi tôm sử dụng kháng sinh.

Từ vùng trồng, hiện tượng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón không đúng quy định, vượt mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật cho phép; kiểm soát sinh vật gây hại, các nguồn tác động còn chưa chặt chẽ; chưa tuân thủ các quy định của nhà nhập khẩu vì mức MRL đối với mỗi hoạt chất của mỗi nước là khác nhau.

Từ vùng nuôi thủy sản, còn hiện tượng lạm dụng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản do người nuôi tự ý sử dụng kháng sinh, sử dụng không đúng liều lượng và thiếu hiểu biết về vi khuẩn gây bệnh. Môi trường nuôi cũng bị ô nhiễm bởi các nguồn như thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học.

Trách nhiệm kiểm tra, giám sát cũng là một lý do khiến số lượng cảnh báo tăng. Pháp luật Việt Nam cũng chưa có quy định và chế tài đủ mạnh để xử lý các trường hợp vi phạm về an toàn thực phẩm. Tỷ lệ giám sát mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói chưa đạt. Ví dụ sầu riêng chỉ giám sát 52% vùng trồng và 47% cơ sở đóng gói.

Bên cạnh đó, quy trình đóng gói, sơ chế, chế biến và kiểm tra nguyên liệu đầu vào cần tuân thủ quy trình HACCP và tuân thủ các biện pháp SPS về phụ gia thực phẩm, an toàn thực phẩm đối với bao bì sản phẩm.

Về phía ngành hàng, bà Hoàng Thị Liên - Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam – cho biết, với số liệu về những lô hàng bị cảnh báo trong ngành hàng gia vị, bà Liên chỉ ra 3 vấn đề mà ngành hàng này đang gặp phải khi xuất khẩu sang thị trường EU như chỉ số chỉ tiêu MRL, dư lượng thuốc, vi sinh vật, kim loại nặng… “Cần có sự phối hợp hiệu quả hơn giữa cơ quan quản lý đầu mối, doanh nghiệp, hiệp hội để xử lý các vấn đề như lô hàng bị trả lại, khó khăn của doanh nghiệp liên quan đến biện pháp an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật (SPS)….”, bà Liên đề xuất.

Trước những tồn tại của ngành hàng hồ tiêu nói riêng và gia vị nói chung, bà Hoàng Thị Liên khuyến nghị các doanh nghiệp trong lĩnh vực, bên cạnh việc theo dõi, cập nhật thông tin trên các website của cơ quan quản lý dữ liệu Nhà nước cũng cần quan tâm đến website của SPS từ EU để cập nhật thông tin về mọi mặt hàng. Từ đó, doanh nghiệp có thể tham khảo các lô hàng có cùng lợi thế cạnh tranh từ các nước bị cảnh báo để rút kinh nghiệm.

Ông Lê Thanh Hòa - Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam - nhìn nhận, nhận thức về xuất khẩu của doanh nghiệp về an toàn thực phẩm, kiểm dịch động thực vật… đôi lúc còn chưa đầy đủ, chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn xuất khẩu. Quy trình, công nghệ sản xuất, chế biến của doanh nghiệp, người dân còn nhiều khâu chưa kiểm soát được 100%.

“Nguồn nước tưới, đất, bình tưới… tất cả đều có thể là nguy cơ lây nhiễm, tồn dư thuốc bảo vệ thực vật. Trong quá trình hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng quy định của nước nhập khẩu, không ít cơ sở định lấy chứng nhận HACCP nhưng nhà xưởng chưa thiết kế theo kiểu một cửa; hoặc để chó, mèo xuất hiện xung quanh khu vực nhà máy”, ông Lê Thanh Hòa dẫn chứng và cho rằng chính vì những nhận thức chưa sâu sắc này đã góp phần khiến số lượng cảnh báo của Việt Nam trong 6 tháng đầu năm 2024 tăng bất thường.

Thời gian tới, ông Hòa đề xuất các hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp xuất khẩu quan tâm, tìm hiểu thông tin liên quan đến các vấn đề SPS, đồng thời kịp thời phản ánh những vướng mắc, khó khăn tới cơ quan quản lý.

“Văn phòng SPS Việt Nam cam kết hỗ trợ vấn đề thông tin về kiểm dịch, an toàn thực vật, giúp doanh nghiệp đáp ứng một cách tốt nhất các quy định trong các FTA thế hệ mới, trong đó có RCEP và EVFTA", ông Lê Thanh Hòa khẳng định.

Nguyễn Hạnh