Xuất khẩu 'hạ nhiệt': Thách thức mới ở chặng nước rút cuối năm?

Theo số liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính), kim ngạch xuất khẩu hàng hóa 10 tháng năm 2025 đạt 391 tỷ USD, tăng 16,2% so với cùng kỳ năm 2024. Cán cân thương mại 10 tháng tiếp tục duy trì thặng dư ở mức 19,56 tỷ USD, thể hiện xu hướng xuất siêu bền vững của nền kinh tế.

Vượt kỳ vọng nhưng đang “hạ nhiệt”

Xuất khẩu tăng 16,2% so với cùng kỳ năm ngoái.

Mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu của cả năm 2025 là 12%. Mức thực hiện đến nay đã vượt xa mục tiêu đề ra. Theo tính toán, nếu giữ được nhịp 40 tỷ USD/tháng trong 2 tháng còn lại của năm, tổng kim ngạch xuất khẩu 2025 có thể chạm mốc 470 tỷ USD - con số kỷ lục.

Tuy vậy, bức tranh không hoàn toàn tươi sáng. Báo cáo của Cục Thống kê cũng chỉ ra rằng xuất khẩu tháng 10 giảm 1,5% so với tháng 9, trong khi tháng 9 cũng giảm 1,7% so với tháng 8. Đây là hai tháng liên tiếp ghi nhận kim ngạch sụt giảm so với tháng trước, trái ngược với giai đoạn tăng trước đó (tháng 7 tăng 6,1%; tháng 8 tăng 2,6%).

Bên cạnh đó, cán cân thương mại tuy vẫn dương, nhưng mức thặng dư 19,56 tỷ USD lại thấp hơn so với 24,8 tỷ USD cùng kỳ năm 2023 và 23,18 tỷ USD của năm 2024.

Đáng chú ý, thủy sản - một trụ cột truyền thống - đang đối mặt “mối lo” sụt giảm hiện hữu trong thời gian tới. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) trong báo cáo mới đây đã dự báo, xuất khẩu thủy sản quý IV/2025 ước đạt khoảng 2,19 tỷ USD, giảm hơn 22% so với cùng kỳ.

Nguyên nhân được chỉ ra do tác động của thuế đối ứng 20% và nguy cơ áp thuế chống bán phá giá (CBPG) cao đối với tôm vào thị trường Hoa Kỳ.

“Tôm và cá tra - hai mặt hàng chủ lực - dự kiến giảm tốc, trong khi cá ngừ, mực, bạch tuộc sụt sâu do tác động của thẻ vàng IUU và lo ngại quy định Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú biển (MMPA) có hiệu lực từ đầu 2026”, VASEP nêu.

Hiệp hội cũng cảnh báo tình hình có thể tiếp tục lao dốc tới hết quý I năm sau do tác động dây chuyền từ thuế và MMPA. Phải từ quý II/2026 trở đi xuất khẩu mới có thể phục hồi, với tốc độ phụ thuộc vào khả năng Việt Nam tháo gỡ các rào cản thuế, IUU, cùng với việc đa dạng hóa thị trường và nâng tỷ trọng hàng chế biến giá trị cao.

Không chỉ thủy sản, đà giảm cho thể là chung cho toàn ngành xuất khẩu. Tại báo cáo Triển vọng kinh tế Việt Nam quý IV/2025 của Bộ phận Nghiên cứu thị trường và Kinh tế toàn cầu, Ngân hàng UOB (Singapore) đã đưa ra kịch bản tiềm tàng: Đơn hàng xuất khẩu có thể bắt đầu suy giảm khi các doanh nghiệp Mỹ đã hoàn tất việc đặt hàng sớm để tránh thuế, và giá cả tăng bắt đầu ảnh hưởng đến sức mua của người tiêu dùng xứ cờ hoa.

Như vậy, xu hướng giảm tốc đã hiện hữu dù kết quả xuất khẩu chung 10 tháng qua rất tích cực. Vấn đề đặt ra là liệu chặng nước rút cuối năm có đủ lực để duy trì thành tích này, trong bối cảnh thị trường quốc tế đầy biến động và ngày càng khắt khe?

Ứng phó và thích nghi

Trước những tín hiệu giảm tốc, Chính phủ, địa phương và doanh nghiệp đang tiếp tục triển khai các biện pháp thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu, đồng thời củng cố năng lực cạnh tranh cho giai đoạn sau năm 2025.

Tại TP.HCM, kim ngạch xuất khẩu 10 tháng ước đạt 76,23 tỷ USD, tăng 4,87% so với cùng kỳ năm 2024. Dù tăng trưởng dương, kết quả này được đánh giá là chưa đạt kỳ vọng. Ông Hoàng Vũ Thành, Phó Giám đốc Sở Tài chính TP.HCM lý giải do ảnh hưởng trực tiếp của thuế đối ứng 20% từ Hoa Kỳ, làm tăng chi phí, giảm lợi thế cạnh tranh về giá của hàng Việt Nam tại thị trường này.

Để hỗ trợ, trong chia sẻ mới nhất, lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước Khu vực 2, cho biết các tổ chức tín dụng trên địa bàn TP HCM và tỉnh Đồng Nai đã thống nhất triển khai nhiều giải pháp cụ thể đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp. Hiện các ngân hàng đang triển khai chính sách cho vay ngắn hạn VND với lãi suất tối đa 4%/năm dành cho 5 nhóm ngành ưu tiên, bao gồm lĩnh vực xuất khẩu.

Tại Hà Nội, thành phố đặt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu trên 7% trong năm 2025, tập trung vào cải cách thủ tục hành chính và phát triển thị trường ngoài nước. Sở Công Thương Hà Nội đã triển khai cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ngay tại địa phương, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, chi phí và tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan từ các Hiệp định thương mại tự do. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong thúc đẩy xuất khẩu bền vững, nhất là với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Ở góc độ doanh nghiệp, sự chủ động thích ứng đã trở thành yếu tố sống còn. Vinatex là ví dụ điển hình. Nhờ dự báo thị trường sớm và phản ứng linh hoạt trước biến động chính sách thuế quan của Mỹ, tập đoàn đã kịp thời chuyển hướng đơn hàng và tận dụng giai đoạn tạm hoãn thuế đối ứng để tăng tốc xuất khẩu.

Kết quả, 3 quý đầu năm 2025, Vinatex đạt doanh thu gần 15.000 tỷ đồng, bằng 80% kế hoạch năm; lợi nhuận trước thuế đạt 1.040 tỷ đồng, hoàn thành 114% kế hoạch cả năm và gấp đôi cùng kỳ 2024. Nếu giữ vững đà này, Vinatex có thể tiến sát mốc 1.400 tỷ đồng lợi nhuận, tương đương kỷ lục năm 2021.

Theo ông Cao Hữu Hiếu, Tổng giám đốc Vinatex, thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở số lượng đơn hàng mà là tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc xuất xứ, tránh bị xem là hàng trung chuyển - yếu tố khiến doanh nghiệp mất ưu đãi thuế và có thể chịu biện pháp phòng vệ thương mại.

Nhìn tổng thể, bức tranh xuất khẩu Việt Nam đang chuyển từ giai đoạn tăng trưởng tốc độ cao sang giai đoạn điều chỉnh bền vững. Các rào cản thuế quan, chi phí logistics và yêu cầu tiêu chuẩn ngày càng khắt khe là thử thách, nhưng cũng là động lực để tái cấu trúc nền sản xuất hướng tới giá trị gia tăng cao hơn.

Theo các chuyên gia, giai đoạn “giảm tốc” không nên được nhìn nhận là dấu hiệu tiêu cực, mà là thời điểm thích hợp để doanh nghiệp củng cố nội lực, tái cơ cấu thị trường và đầu tư vào nghiên cứu, phát triển sản phẩm. Nếu tận dụng tốt, nền xuất khẩu Việt Nam có thể bước vào năm 2026 với nền tảng vững vàng hơn, hướng tới tăng trưởng chất lượng thay vì chỉ chạy theo tốc độ.

Bà Đỗ Thị Phương Thảo, Giám đốc Xuất khẩu Công ty TNHH Thủy sản Lenger Việt Nam

Chính sách thuế đối ứng của Mỹ chắc chắn là đã tạo ra những tác động không nhỏ đến hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam nói chung. Thay vì bị động, đây là động lực để tái cấu trúc và nâng cao năng lực cạnh tranh và hướng tới sự phát triển bền vững hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường

Dù biến động phức tạp, Việt Nam vẫn có thể duy trì xuất khẩu khoảng 8 triệu tấn gạo trong năm 2025, vượt Thái Lan và giữ vị trí thứ hai thế giới. Chiến lược đa thị trường không chỉ là giải pháp ứng biến ngắn hạn, mà là yếu tố then chốt nâng giá trị xuất khẩu trong dài hạn.

Ông Nguyễn Ngọc Hòa, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM

Các thị trường trên đang mang lại lợi thế lớn cho các doanh nghiệp sản xuất có chuỗi cung ứng khu vực. Đây là thời điểm thích hợp để doanh nghiệp Việt tăng cường liên kết nội khối, giảm phụ thuộc vào những thị trường truyền thống khác, chủ động hơn trước các biến động thương mại toàn cầu.

Đỗ Kiều