Xuất khẩu 'hụt hơi', nông sản Việt tìm cách gỡ khó

Theo Hiệp hội rau quả Việt Nam (VINAFRUIT), ước tính trong tháng 3 xuất khẩu rau quả đạt 421 triệu USD, giảm 10,5% so với cùng kỳ năm trước. Đây là tháng thứ 3 liên tiếp kim ngạch xuất khẩu rau quả giảm; trái ngược hoàn toàn so với năm 2024, ngành này bứt tốc ngay từ đầu năm và kéo dài suốt 12 tháng. Lũy kế 3 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu rau quả mới đạt 1,1 tỉ USD giảm 13,2% so với cùng kỳ năm ngoái.

"trái cây vua" cũng gặp khó trong xuất khẩu

Đơn cử, với câu chuyện xuất khẩu sầu riêng đông lạnh. Được biết, sầu riêng đông lạnh của Việt Nam được thị trường Trung Quốc mở cửa từ tháng 8/2024. Tuy nhiên, đến nay Việt Nam vẫn chưa xuất lô sầu riêng đông lạnh nào sang Trung Quốc và kỳ vọng về sức bật kim ngạch xuất khẩu loại trái cây này vẫn nằm trên giấy.

Theo Tổng thư ký VINAFRUIT, thị trường Trung Quốc vẫn kiểm tra 100% lô sầu riêng nhập khẩu vào thị trường này với dư lượng chất vàng O và cadimi.

Là một trong năm doanh nghiệp tiên phong xuất khẩu sầu riêng chính ngạch vào thị trường Trung Quốc, nhưng ông Bùi Phú Tôn - giám đốc Công ty TNHH thương mại xuất nhập khẩu Nghiệp Xuân (TP Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông) - cho biết đơn vị vẫn chưa xuất khẩu mặt hàng trên tại thị trường Trung Quốc. Sở dĩ vậy, bởi công ty của ông Tôn chưa được cấp chứng nhận xuất khẩu vì còn đánh giá việc tuân thủ các thủ tục.

Liệt kê những cái vướng, ông Tôn cho biết đầu tiên là về tiêu chí nhiệt độ container để bảo quản sầu riêng đông lạnh - nhiệt độ lõi là âm 18oC hoặc thấp hơn, và mức nhiệt độ này phải được duy trì trong suốt quá trình bảo quản và vận chuyển. Nhưng khi chuyển giao hàng từ container của Việt Nam sang container của Trung Quốc, nhiệt độ không được bảo đảm như quy định, thành ra hàng không đạt chất lượng.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký VINAFRUIT, lo lắng: Xu hướng này có thể ảnh hưởng đến mục tiêu xuất khẩu rau quả của cả năm 2025. Nếu tình trạng sụt giảm kéo dài thậm chí kim ngạch cả năm 2025 sẽ giảm so với 2024.

Nguyên nhân của tình trạng này là do mặt hàng chủ lực – sầu riêng xuất khẩu vẫn đang trong tình trạng phập phồng kể cả hàng tươi và đông lạnh. Hiện tại, thị trường Trung Quốc vẫn kiểm tra 100% lô sầu riêng nhập khẩu vào thị trường này với dư lượng chất vàng O và cadimi. Sản phẩm từ Việt Nam xuất đi chỉ kiểm nghiệm mẫu với tỷ lệ nhất định. Khi đến cửa khẩu Trung Quốc, họ lấy mẫu xét nghiệm lại nếu sản phẩm không đạt sẽ bị trả về. Điều này khiến cho không chỉ sầu riêng tươi mà cả các sản phẩm đông lạnh cũng gặp khó và nhiều doanh nghiệp chưa dám tham gia thị trường.

Với các lĩnh vực khác, nhiều DN xuất khẩu cũng chung “nỗi sầu”. Chị Lê Thị Hồng Ngân, Giám đốc Chi nhánh Công ty TNHH Trà Thiên Thành cho biết, công ty đã có truyền thống sản xuất các sản phẩm về trà từ năm 1993, khởi nguồn từ Bình Định. Tới năm 2018, công ty bắt đầu xây dựng nhà máy mới với quy mô 1,1 ha tại khu công nghiệp Lộc Sơn, Bảo Lộc, Lâm Đồng.

Hiện tại, doanh nghiệp Trà Thiên Thành đang kinh doanh 3 mảng chính: Các sản phẩm trà dưới thương hiệu Thiên Thành; sản xuất, gia công OEM cho nhiều doanh nghiệp và một phần xuất khẩu là sản phẩm thô hoặc thành phẩm đứng tên thương hiệu của đối tác khác. Điều này minh chứng, sản phẩm trà của doanh nghiệp có thể xuất khẩu.

Mặc dù vậy, điều khiến doanh nghiệp vẫn luôn “bận lòng" đó là những sản phẩm xuất khẩu đi các thị trường Anh, Đài Loan, Trung Quốc, Malaysia, Pakistan và Trung Đông của doanh nghiệp lại không đứng tên thương hiệu mình. Ngoài ra, các sản phẩm trà xuất khẩu hiện nay vẫn chủ yếu là sản phẩm trà thô gồm trà đen, trà xanh, trà ô long nguyên liệu…

Còn nhỏ lẻ, thiếu tiêu chuẩn quy chuẩn

Nói về thực trạng của các nông sản Việt, Phó cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và môi trường) Lê Thanh Hòa nhận định, nông nghiệp Việt Nam đa phần là các hộ sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, chi phí sản xuất cao, sơ chế bảo quản chưa tốt, đặc biệt là khâu xử lý sau thu hoạch. Thiếu tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, kiểm tra đánh giá chất lượng sản phẩm chủ yếu dựa trên kinh nghiệm, thiếu máy móc trang thiết bị đánh giá.

Theo các chuyên gia, để đẩy mạnh đầu ra, các DN cần xây dựng và phát triển thương hiệu, tuân thủ tiêu chuẩn quy chuẩn quốc tế...

Các thị trường nhập khẩu lớn như: Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Úc, New Zealand... đều có yêu cầu khắt khe trong đánh giá rủi ro mở cửa thị trường. Bên cạnh đó, các thị trường trên rất kỹ trong kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Nhiều nước ASEAN có sự tương đồng về chủng loại trái cây với Việt Nam nên chịu sự cạnh tranh tại nhiều thị trường xuất khẩu cũng như thị trường trong nước.

Đưa ra giải pháp cho những DN xuất khẩu, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam lưu ý, DN nên tập trung đầu tư vào khâu sản xuất, chế biến và bảo quản để nâng cao chất lượng sản phẩm. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế sẽ là "chìa khóa" để nông sản Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các thị trường khó tính như: châu Âu, Mỹ và Nhật Bản.

Ông Lê Thanh Hòa cho rằng, các DN nên tận dụng những thị trường Việt Nam đã ký các hiệp định thương mại tự do để hưởng ưu đãi thuế quan, tăng sức cạnh tranh cho nông sản Việt Nam. Đồng thời, DN nên mở cửa các thị trường mới, còn nhiều tiềm năng như: thị trường thực phẩm Halal của các nước Hồi giáo, Trung Đông, châu Phi... nhằm đa dạng hóa sản phẩm, thị trường góp phần từng bước giảm xuất khẩu tiểu ngạch. DN cần xây dựng và phát triển thương hiệu cho rau quả nói riêng và nông sản nói chung, gắn với sản phẩm có chất lượng cao của Việt Nam, có chỉ dẫn địa lý và gia tăng giá trị cho sản phẩm.

Để khôi phục xuất khẩu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang siết chặt kiểm soát chất lượng, đảm bảo đáp ứng yêu cầu kiểm dịch thực vật của các nước nhập khẩu. Đồng thời, cơ quan chức năng cũng chủ động giám sát, cảnh báo và xử lý nghiêm các vi phạm nhằm nâng cao uy tín nông sản Việt Nam.

Ngoài ra, các cuộc đàm phán đang được cơ quan quản lý tiến hành để tháo gỡ rào cản kỹ thuật, mở rộng thị trường tiêu thụ và đảm bảo sự phát triển bền vững cho ngành xuất khẩu rau quả.

Hồng Hương