Xuất khẩu nông sản vào EU: Cơ hội và thách thức từ thị trường khó tính

Các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản cần thường xuyên cập nhật các quy định mới của EU

Ngày 24/2, Văn phòng SPS Việt Nam phối hợp Báo Nông nghiệp Việt Nam tổ chức Hội nghị “Triển khai cấp bách các biện pháp tăng cường tuân thủ quy định an toàn thực phẩm của thị trường EU”.

Cảnh báo tăng gấp đôi đặt ra thách thức lớn

Thị trường Liên minh châu Âu (EU) luôn được coi là một trong những điểm đến hấp dẫn nhất đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là các mặt hàng nông sản. Với dân số hơn 450 triệu người và nhu cầu tiêu dùng cao, EU là thị trường tiềm năng cho các sản phẩm như cà phê, hạt điều, tiêu, trái cây nhiệt đới và thủy sản. Tuy nhiên, đây cũng là thị trường có tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm khắt khe, đòi hỏi sự nỗ lực lớn từ phía các doanh nghiệp và nhà sản xuất Việt Nam.

Theo thống kê từ Văn phòng SPS Việt Nam, xu hướng tiêu dùng xanh và thực phẩm hữu cơ đang ngày càng phổ biến tại EU. Đây là cơ hội lớn để nông sản Việt Nam gia nhập sâu hơn vào thị trường này. Việt Nam có lợi thế tự nhiên với nhiều loại nông sản đặc thù như thanh long, xoài, chanh leo, vải, nhãn – những sản phẩm mà EU không thể tự sản xuất. Điều này tạo ra sự khác biệt và giá trị cạnh tranh cho nông sản Việt Nam.

Tuy nhiên, để tận dụng được cơ hội này, các doanh nghiệp Việt Nam cần đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của EU về an toàn thực phẩm, kiểm dịch động thực vật, và các quy định SPS (Sanitary and Phytosanitary Measures). Đây là thách thức không nhỏ, đặc biệt khi nhiều mặt hàng nông sản của Việt Nam hiện vẫn xuất khẩu ở dạng thô, cạnh tranh chủ yếu dựa vào giá cả mà chưa có giá trị gia tăng cao về chất lượng, nhãn hiệu, và truy xuất nguồn gốc.

Theo ông Lê Thanh Hòa, Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, năm 2024, Việt Nam đã nhận 114 cảnh báo từ EU, tăng gấp đôi so với năm 2023. Con số này cho thấy sự gia tăng đáng kể trong việc vi phạm các quy định của thị trường EU. Các cảnh báo này chủ yếu tập trung vào nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ, trong khi các doanh nghiệp lớn, đặc biệt là khối FDI, thường có bộ phận kỹ thuật chuyên trách để nhanh chóng cập nhật và tuân thủ các quy định mới.

Ông Hòa cảnh báo: “Nếu hàng hóa vi phạm, không đạt được các quy định của thị trường, EU sẽ lập tức đưa ra cảnh báo. Với nhóm mặt hàng đã bị cảnh báo ở mức độ cao, nếu không có giải pháp kịp thời, cải thiện, thậm chí EU sẽ không cho phép nhập”.

Theo thống kê của ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, tỷ lệ cảnh báo của Việt Nam đã tăng từ 2,2% lên 2,6% trong năm 2024. So với các quốc gia có điều kiện tương tự như Thái Lan hay Indonesia, con số 16 cảnh báo của Việt Nam là tương đối cao. Điều này cho thấy sự cấp thiết trong việc nâng cao nhận thức và năng lực tuân thủ các quy định của EU.

Giải pháp để vượt qua thách thức

Để vượt qua những thách thức này, các chuyên gia và nhà quản lý đã đưa ra nhiều giải pháp thiết thực. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam đề nghị nâng cao nhận thức và năng lực bằng cách tổ chức các buổi tập huấn cho nông dân, doanh nghiệp, và các địa phương sản xuất nông sản trọng điểm. Đồng thời, cần xây dựng các tài liệu hướng dẫn dễ hiểu về các yêu cầu của EU trong trồng trọt, thu hái, bảo quản, và xuất khẩu.

Bà Nguyễn Thị Huyền, Chuyên viên Văn phòng SPS Việt Nam khuyến nghị các doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật các quy định mới của EU và liên hệ với Văn phòng SPS để được hướng dẫn cụ thể. Bên cạnh đó, các địa phương cần tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ chuỗi cung ứng, từ khâu sản xuất đến chế biến, đóng gói, và vận chuyển, nhằm đảm bảo tuân thủ các quy định về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật.

Ông Ngô Xuân Nam cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường truy xuất nguồn gốc và áp dụng các hệ thống quản lý chất lượng như HACCP, GlobalGAP, ASC, và BRC. Đồng thời, cần siết chặt việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, kháng sinh, và hóa chất trong sản xuất nông sản, thủy sản. Việc kiểm soát chặt chẽ tại cửa khẩu và cải thiện quy trình kiểm nghiệm hàng hóa trước khi xuất khẩu cũng là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro bị trả hàng.

Một trong những giải pháp quan trọng khác là tăng cường đối thoại và hợp tác với EU. Văn phòng SPS Việt Nam sẽ làm việc chặt chẽ với các cơ quan chuyên môn của EU để hướng dẫn doanh nghiệp tuân thủ các quy định mới, đồng thời làm rõ thông tin về các trường hợp vi phạm. Việc thông báo kết quả truy xuất nguồn gốc với EU cũng sẽ giúp minh bạch hóa thông tin quản lý an toàn thực phẩm, từ đó xây dựng niềm tin với thị trường khó tính này.

Hồng Hạnh