Xuất lộ hình dáng thuyền cổ Luy Lâu

Hai chiếc thuyền nằm song song, hai đầu mũi thuyền được liên kết bằng một thanh gỗ chắc chắn.

Phát hiện quan trọng về “thuyền đôi”

Được phát hiện từ cuối tháng 11/2024 tại khu phố Công Hà, phường Hà Mãn (Thuận Thành, Bắc Ninh) trong khuôn viên của một hộ dân khi sửa lại ao nhà, giới chuyên môn đã thực hiện khai quật khảo cổ bắt đầu từ ngày 3/3/2025 và sẽ kéo dài đến khoảng 3/4 sẽ kết thúc.

Sáng 19/3, sau 16 ngày thực hiện khai quật khẩn cấp thuyền cổ dưới lòng ao tại nhà ông Nguyễn Văn Chiến, hình dáng một trong 2 chiếc thuyền cổ đã xuất lộ rõ nét. Toàn bộ phần bùn đất trong lòng thuyền đã được các chuyên gia gọt vét để sàng lọc tìm di vật.

Phần tang gỗ phía trong lòng thuyền lộ rõ các dấu vết thời gian, các phần cấu kiện cũng lộ rõ, phần đất phía ngoài chưa đào để giữ được nguyên hình dạng chiếc thuyền. Bên cạnh chiếc chuyền đã xuất lộ là một chiếc thuyền khác có kích thước tương tự, nhưng chưa được gọt vét hết nên chưa rõ phần kết cấu bên trong.

Điều đặc biệt được giới chuyên gia phát hiện, 2 chiếc thuyền nằm song song, giữa hai mũi thuyền có một thanh giằng cố định. Bước đầu được suy đoán có thể là “thuyền hai thân”. Phần đất bên trong chiếc thuyền đã xuất lộ sau khi đào đãi tìm kiếm, phát hiện dấu tích nhiều loại hạt cây.

Trao đổi với Báo GD&TĐ, ông Nguyễn Văn Chiến – chủ nhà nơi phát hiện 2 chiếc thuyền cổ cho biết: “Vào tháng 11/2024, gia đình tiến hành cải tạo ao nuôi cá. Trong quá trình máy múc nạo vét bùn đáy ao thì phát hiện di vật gỗ chạy dài hàng chục mét. Vì nghi ngờ là di vật khảo cổ nên gia đình đã cho máy múc dừng hoạt động, tránh mọi ảnh hưởng đáng tiếc và sau đó báo cho chính quyền địa phương biết để xem xét, thăm dò có phương án xử lý tốt nhất”.

Sau khi nhận được thông tin và xin ý kiến các cơ quan chức năng, đầu tháng 3/2025, Sở VH,TT&DL tỉnh Bắc Ninh đã phối hợp với Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) thực hiện khai quật khẩn cấp dấu tích 2 chiếc thuyền cổ mà ông Nguyễn Văn Chiến đã phát hiện.

Theo Sở VH,TT&DL tỉnh Bắc Ninh, việc khai quật được tiến hành từ ngày 3/3 - 3/4, trên mặt bằng diện tích khai quật 300m2. Vị trí xuất lộ thuyền cổ bước đầu được xác định nằm trên dòng sông Dâu - một nhánh của sông Thiên Đức, sông Đuống, chảy sát với bờ thành phía Tây của thành cổ Luy Lâu. Vị trí phát hiện cách thành Luy Lâu khoảng 1km, cách chùa Dâu khoảng 600m về phía Đông Bắc, cách chùa Tổ Man Nương khoảng 500m theo đường chim bay.

Hai chiếc thuyền nằm song song cách nhau khoảng 2m. Hai thuyền có chiều dài 16,2m, rộng lần lượt 1,95m và 2,05m, có 6 khoang, khoang sâu nhất 1,5m. Theo nhận định ban đầu của chuyên gia khảo cổ, đây có thể là hai thuyền chở hàng hóa được đấu nối cố định với nhau tại phần mũi thuyền bằng một cấu kiện gỗ chắc chắn. Đó là một phát hiện độc đáo về cấu trúc lạ với kết cấu chịu lực, chịu nước tốt.

Theo TS Phạm Văn Triệu - Phó Trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử, Viện Khảo cổ học - người chủ trì khai quật cho biết, đây là phát hiện rất có giá trị về lịch sử và văn hóa. Dù chưa thể khẳng định chính xác tuổi đời nhưng theo quy luật nếu là thuyền độc mộc thì thường có niên đại sớm trong lịch sử.

Hai chiếc thuyền cổ được phát hiện vào tháng 11/2024.

Các cấu kiện gỗ bên trong đã xuất lộ rõ.

Phát hiện quan trọng trong mảnh ghép lịch sử

TS Phạm Văn Triệu cũng cho rằng, để có kết luận chính xác, cần tiếp tục khai quật, nghiên cứu xác định chiếc thuyền xuất hiện ở khoảng thời gian nào, giám định loại gỗ đóng thuyền và nghiên cứu các phương án di dời sau khi hoàn thành khai quật.

Trước đó, ông Vương Quốc Tuấn - Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh cũng đã tới hiện trường khai quật để nghe báo cáo bước đầu từ giới chuyên gia. Đồng thời chỉ đạo ngành văn hóa Bắc Ninh xây dựng kế hoạch tổ chức hội thảo, mời các chuyên gia cùng tham gia nghiên cứu, phản biện, có đánh giá chuẩn xác về giá trị của di tích thuyền cổ. Chính quyền địa phương có phương án đảm bảo an ninh, an toàn tại khu vực khai quật; tuyên truyền bảo vệ di sản văn hóa.

Trong những năm gần đây, công tác khai quật và nghiên cứu các di sản tại Bắc Ninh đạt được những bước tiến đáng kể, đóng góp quan trọng vào việc phục dựng lại những mảnh ghép lịch sử của dân tộc. Riêng khu vực thành cổ Luy Lâu, trải qua nhiều đợt khai quật, giới khảo cổ đã tìm thấy nhiều di vật chứng minh cho các giai đoạn phát triển.

Vị trí phát hiện thuyền cổ nằm trong khu vực Luy Lâu xưa.

Thời kỳ Bắc thuộc, nhà Đông Ngô đã sai Sĩ Nhiếp làm Thứ sử Giao Châu và xây dựng lại thành Luy Lâu, đặt nơi đây làm trung tâm của bộ máy cai trị. Đô thị Luy Lâu nằm giữa khu vực giao nhau giữa sông Dâu và sông Đuống, giữa trung tâm đồng bằng châu thổ Bắc Bộ, trong đó sông Dâu giữ vai trò trục không gian kiến trúc chính.

Từ trước Công nguyên và nhất là từ thế kỷ 2 - 3 trở đi, ngày càng có nhiều thương nhân nước ngoài đến buôn bán ở Giao Châu và thuyền buôn của họ thường xuyên có mặt ở Luy Lâu. Những chứng tích vật chất và các nguồn tài liệu ở Luy Lâu đã khẳng định, Luy Lâu từng là trung tâm thương mại lớn - một đô thị cảng mang tính quốc tế của Việt Nam thời Bắc thuộc.

Bởi vậy, việc khai quật 2 chiếc thuyền đôi cổ tại Bắc Ninh sẽ là một trong những phát hiện khảo cổ học quan trọng, góp phần làm sáng tỏ những giá trị lịch sử và văn hóa từ nhiều thế kỷ trước. Công tác nghiên cứu và bảo tồn những hiện vật này không chỉ có giá trị về mặt khoa học mà còn có ý nghĩa lớn lao trong việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa Việt Nam.

Trần Hòa