Xung đột Nga-Ukraine: Tác động hai mặt đến ngành gỗ Việt

Nguyên liệu để chế biến sản phẩm gỗ xuất khẩu hiện DN phải đối mặt với khó khăn.

Nguồn cung gián tiếp

Thực tế, Nga và Ukraine đều không phải là những đối tác lớn trong xuất khẩu và nhập khẩu của DN gỗ Việt. Cụ thể, năm 2021 nhập khẩu gỗ từ Nga của Việt Nam chỉ đạt khoảng 55 triệu USD, con số rất nhỏ (tương đương 2% trong tổng kim ngạch nhập khẩu gỗ nguyên liệu của Việt Nam từ tất cả nguồn trong cùng năm).

Trong khi đó, xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ của Việt Nam sang thị trường Nga còn khiêm tốn hơn. Năm 2021, kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam vào Nga chỉ đạt khoảng 7,3 triệu USD (tương đương 0,05% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ và đồ gỗ của Việt Nam ra thế giới). Xuất và nhập khẩu gỗ của Việt Nam sang Ukraine cũng không đáng kể.

Song điều này cũng không đủ để khỏa lấp những lo ngại về tác động tiêu cực từ cuộc chiến Nga - Ukraine đến DN gỗ trong nước. Trước tiên là ở nguồn cung nguyên liệu. Việt Nam tuy không phải là nước trực tiếp nhập khẩu gỗ nguyên liệu nhiều từ Nga, nhưng nhập khẩu nguyên liệu gián tiếp (qua thị trường trung gian) lại không nhỏ.

Hiện nay, Trung Quốc là thị trường nhập khẩu gỗ nguyên liệu lớn nhất từ Nga, với lượng nhập vào Trung Quốc chiếm trên dưới 50% tổng lượng gỗ tròn và xẻ xuất khẩu hàng năm của Nga. Sau khi nhập gỗ từ Nga, các DN gỗ Trung Quốc gia công và sau đó xuất khẩu sang các thị trường khác, trong đó có Việt Nam.

Trên thực tế, từ nhiều năm qua, gỗ có nguồn gốc từ Nga được nhập khẩu vào Việt Nam qua “kênh” Trung Quốc, chủ yếu ở dạng sản phẩm gỗ xẻ và veneer, đang chiếm giữ tỷ trọng lớn trong tổng lượng gỗ nguyên liệu nhập khẩu.

Bình quân mỗi năm Việt Nam nhập trên 70.000m3 gỗ xẻ và gần 200.000m3 veneer từ Trung Quốc, gồm bạch dương, phong vàng, sồi, thông có nguồn gốc từ Nga. Riêng năm 2021, veneer từ gỗ bạch dương nhập vào Việt Nam đạt hơn 120.000m3, chiếm tới 89% tổng lượng veneer nhập khẩu từ nguồn này vào Việt Nam trong năm. Sự phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu đầu vào từ Trung Quốc và Nga của ngành gỗ Việt Nam lớn đến mức từng có những cảnh báo về hệ lụy của nó.

Theo ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, Trung Quốc đang là 1 trong 3 thị trường quan trọng nhất của ngành gỗ Việt Nam (cùng với Mỹ và EU) cả về cung và cầu. Trung bình mỗi năm kim ngạch thương mại song phương của Việt Nam và Trung Quốc về các mặt hàng gỗ đạt khoảng 2 tỷ USD, với cán cân thương mại nghiêng về phía Việt Nam.

Tuy nhiên, quy mô của thặng dư đang dần bị thu hẹp, khi kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng gỗ của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc có dấu hiệu giảm tốc, thậm chí giảm nhẹ từ năm 2020 đến nay, trong khi kim ngạch nhập khẩu các mặt hàng gỗ vào Việt Nam từ thị trường này đang tăng rất mạnh. Điều đáng nói, nguồn nguyên liệu ngành gỗ DN Việt nhập khẩu về từ Trung Quốc đa phần đều có xuất xứ từ Nga.

Giá nguyên liệu đầu vào tăng cao

Nga là quốc gia có diện tích rừng tự nhiên vô cùng lớn (815 triệu ha, lớn gần 60 lần diện tích rừng hiện tại của Việt Nam). Lượng gỗ khai thác mỗi năm của Nga khoảng 200 triệu m3, tương đương 10% lượng cung toàn cầu.

Mỗi năm, Nga xuất khẩu khoảng 15 triệu m3 gỗ tròn, chiếm 12% lượng gỗ tròn giao dịch toàn cầu, Nga cũng là nguồn cung gỗ xẻ lớn nhất trên thế giới và đứng thứ 7 về kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng gỗ. Năm 2021, kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Nga đạt khoảng 12,3 tỷ USD, trong đó chủ yếu là mặt hàng gỗ nguyên liệu. Đối với nguồn gỗ tròn và xẻ, mỗi năm Nga xuất khẩu trên 30 triệu tấn gỗ quy tròn và gỗ xẻ.

Cuộc chiến Nga - Ukraine có thể làm nguồn cung gỗ nguyên liệu từ Nga bị co hẹp, tạo sự thiếu hụt gỗ nguyên liệu trên quy mô toàn cầu trong tương lai. Trong ngắn hạn, một phần của sự thiếu hụt này có thể được bù đắp bằng việc gia tăng nguồn cung hiện tại từ EU và Mỹ - nơi có các loại gỗ tương đồng với Nga. Tuy nhiên, việc thiếu hụt về lượng cung có thể tạo ra sự cạnh tranh giữa các quốc gia nhập khẩu gỗ nguyên liệu, trong đó có Việt Nam. Bởi Việt Nam phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, với lượng nhập 5-6 triệu m3 gỗ quy tròn mỗi năm.

Theo TS. Tô Xuân Phúc, chuyên gia của Forest Trebds Vietnam, trong các thị trường xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam, Nga là thị trường rất nhỏ. Tuy nhiên, Việt Nam là quốc gia xuất khẩu đồ gỗ lớn, nhưng phụ thuộc nhiều vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Vì vậy thương mại ngành gỗ giữa Việt Nam với Nga nghiêng hẳn về nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ Trung Quốc.

Nếu xung đột Nga - Ukraine kéo dài, nguồn cung gỗ từ Nga với lượng cung mỗi năm lên tới gần 40 triệu tấn gỗ nguyên liệu quy tròn sẽ bị mất. Hụt về cung gỗ nguyên liệu trong khi cầu tiêu dùng về đồ gỗ tiếp tục gia tăng, đẩy giá gỗ nguyên liệu tăng cao, tạo ra sự cạnh tranh khốc liệt về nguồn nguyên liệu. Có thể thấy, hiện tại cuộc chiến Nga-Ukraine đã đưa đến một số một số tác động tiêu cực cho các DN ngành gỗ trong nước khi giá nguyên liệu đầu vào đã bắt đầu tăng lên.

Nhưng trong trung hạn, có thể là các DN Việt Nam sẽ phải cạnh tranh khốc liệt hơn với các DN các nước khác về nguồn gỗ nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt ở các thị trường cung gỗ nguyên liệu quan trọng cho Việt Nam là EU và Mỹ. Bên cạnh đó, giá gỗ nguyên liệu nhập khẩu gia tăng, làm giảm lợi thế cạnh tranh của các DN trong nước trên trường quốc tế. Nguồn cung từ Nga thiếu hụt có thể làm hình thành các nhu cầu mới đối với các loài gỗ thay thế cho các loài trước đó được nhập từ Nga.

HOÀNG SƠN