Ý nghĩa của 'thanh gươm Damocles'

Triết gia Cicero (106 - 43 TCN).

Cũng giống như nhiều diễn đạt thời nay, chẳng hạn “gót chân Achilles”, cụm từ này có nguồn gốc cổ đại, mặc dù ý nghĩa ban đầu của nó đã bị biến đổi theo thời gian.

May mắn hay tai họa?

Cụm từ “thanh gươm Damocles” xuất phát từ tác phẩm của triết gia La Mã cổ đại, Cicero (106 đến 43 TCN). Ông đã kể lại câu chuyện ngụ ngôn về Damocles và nhà độc tài thế kỷ thứ IV, Dionysius, vua của thành phố Syracuse, Sicily trong cuốn sách Tusculan Disputations vào năm 45 TCN.

Trong câu chuyện này, Dionysius luôn sống trong sợ hãi bị ám sát, bởi từ khi lên nắm quyền, ông có quá nhiều kẻ thù. Ông ngủ trong căn phòng được bao quanh bởi một hào nước, và khi cần cạo râu, ông chỉ tin tưởng vào các con gái của mình, để họ giữ dao cạo gần cổ.

Như Cicero đã viết, theo bản dịch của Gavin Betts, “Khi một trong những kẻ nịnh hót ông, người hầu cận Damocles, trong cuộc trò chuyện đã đề cập về sự giàu có của Dionysius, sự uy nghi của triều đại của ông, sự phong phú của tài sản của ông, sự tráng lệ của cung điện hoàng gia và rằng, không có ai may mắn hơn, nhà vua đã nói: ‘Vậy, Damocles, vì cuộc sống này làm ngươi thích thú, ngươi có muốn thử nó và trải nghiệm vận may của ta không?’”.

Damocles chấp nhận lời đề nghị của Dionysius. Ngay lập tức, nhà vua bảo hắn ngồi trên chiếc ngai vàng được phủ bằng một tấm thảm lộng lẫy, sau đó ra lệnh cho những người hầu đẹp nhất phải phục vụ hắn ta. Khi Damocles ngồi trên ngai vàng của mình, xung quanh có nhiều phụ nữ, thực phẩm phong phú, hắn dương dương tự đắc, cảm thấy mình đã trở thành một người đàn ông may mắn nhất của vương quốc.

Nhưng sau đó, khi nhận ra có một thanh gươm sáng loáng ở trên đầu, được gắn vào trần nhà chỉ bằng một sợi lông ngựa, niềm vui của Damocles đột nhiên tắt ngấm. Hắn không thể thưởng thức vẻ đẹp của phụ nữ hay sự xa hoa xung quanh mình, do lúc nào cũng tập trung vào lưỡi gươm có thể rơi xuống và giết chết hắn bất cứ lúc nào.

“Cuối cùng”, Cicero viết, “hắn đã cầu xin nhà độc tài hãy cho hắn rời khỏi cuộc sống xa hoa này vì không còn muốn được may mắn nữa”.

Bức tranh mô tả vua Dionysius và Damocles do họa sĩ Richard Westall thể hiện năm 1812.

Những diễn giải khác nhau

Thông điệp chính xác từ câu chuyện của Cicero đã được tranh luận qua nhiều thế kỷ. Nó thường được chấp nhận như một biến thể của câu nói cổ điển: “Đừng phán xét người khác cho đến khi bạn đã đi một dặm trong đôi giày của họ”.

Mặc dù, ý định ban đầu trong câu chuyện của Cicero có thể là một sự đồng cảm, gợi ý rằng ngay cả những người may mắn nhất cũng có thể đang đối mặt với những tai họa xảy đến bất cứ lúc nào, thuật ngữ “thanh gươm Damocles” đã phát triển theo thời gian.

Ngày nay, cụm từ này liên quan nhiều hơn đến một mối đe dọa đang rình rập, chẳng hạn một khoản cắt giảm ngân sách gây ra vấn đề cho một doanh nghiệp, có thể được gọi là “thanh gươm Damocles” treo trên đầu một CEO. Tuy nhiên, một số học giả đã diễn giải câu chuyện của Cicero theo cách hiện đại hơn.

Một phân tích của Wim Verbaal, chẳng hạn, cho rằng câu chuyện về Dionysius của Syracuse là lời cảnh báo cho Julius Caesar, kẻ độc tài có quyền uy tối thượng tại Rome kéo dài từ 46 đến 44 TCN.

Với việc tác phẩm của Cicero được xuất bản ngay giữa thời kỳ đó, có thể ông đưa ra một lời khuyên cho Caesar không nên tạo kẻ thù, từ chối một cuộc sống tinh thần và sa vào cạm bẫy của sự độc tài. Nói cách khác, Cicero có thể đã cảnh báo Caesar phải chú ý đến thanh gươm treo lơ lửng trên đầu.

Theo lời của Cicero, bài học của câu chuyện về Dionysius và Damocles là “không thể có hạnh phúc cho người luôn sống trong lo âu”. Trong suốt thời kỳ Trung cổ, hình tượng thanh gươm Damocles trở nên khá phổ biến trong văn học.

Một số người cũng đã tìm thấy sự liên kết giữa các yếu tố của câu chuyện về Damocles và tác phẩm Henry IV, phần 2 của William Shakespeare, đặc biệt là trong câu nói: “Cái đầu mang vương miện phải chịu đựng rất nhiều lo âu”.

Năm 1961, Tổng thống Mỹ John F. Kennedy đã sử dụng phiên bản của cụm từ này khi phát biểu tại Liên Hợp Quốc trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh: “Mỗi người đàn ông, phụ nữ và trẻ em sống dưới một thanh gươm hạt nhân Damocles, treo bằng sợi chỉ mảnh nhất, có khả năng bị cắt đứt bất cứ lúc nào do một tai nạn, một sự tính toán sai lầm hoặc bởi sự điên rồ”.

Mặc dù, thuật ngữ này có thể đã không còn phổ biến trong ngôn ngữ hiện đại, hình ảnh và biểu tượng của nó chắc chắn vẫn tồn tại. Nhiều bộ phim và chương trình truyền hình, từ The Rocky Horror Picture Show đến NCIS, đã nhắc đến tên Damocles hoặc có một số tham chiếu đến câu chuyện. Rapper và nhà sản xuất Kanye West thậm chí đã đưa hình ảnh của thanh gươm Damocles vào video âm nhạc cho bài hát Power.

Bất kể ý nghĩa ban đầu của nó là gì, cụm từ này đã được sử dụng theo nhiều cách khác nhau kể từ khi Cicero phổ biến nó cách đây 2.000 năm. Cho dù, Cicero có ý định dùng thanh gươm Damocles như một lời cảnh báo hay không, tác động văn hóa lâu dài của nó không thể bị đánh giá thấp, cũng như không nên bị bỏ qua.

Theo Allthatsinteresting

Lê Du